Madde Detay

Benli-zâde İzzet Mehmet 18. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’da doğdu. Babası Benli Arif Bey’dir (Kurnaz 1995: 183). Mahrûkî Şemseddîn Beyefendi (Şehid) ve Tüfengçibaşı Hazîneli Yahyâ İhyâ Bey (Arslan 2010: 180, 544) isminde iki kardeşi vardır. Nuruosmaniye Kütüphanesi hafızkütübü Nusret Efendi’den Arapça, Hoca Neş’et Efendi’den de Farsça dersleri aldı (Fatin 1283: 285). Sadaret-i Uzmâ kalemlerinden önce mektûbî sonra mühimme odalarında kâtip oldu (Şemseddin Sâmi 1311: 3147). Âmedçi (Reisülküttab’ın özel kalem müdürü) ve daha sonra beylikçi (1222/1807-8) oldu. Reisülküttab Gâlib Efendi’nin Rusya’ya elçi tayin edilmesi üzerine İzzet Bey de aynı heyette müsteşarlık göreviyle yola çıktı (25 Şevval 1223/14 Aralık 1808). İstanbul’a döndükten sonra âmedçi tayin edilerek ordu ile tekrar sefere çıkması söz konusu olunca İzzet Bey çok borcu olduğu bahanesiyle reddederek beylikçilik vekâleti ile İstanbul’da kaldı. Fakat padişahın durumdan haberdar olması üzerine katli emredildi. Kesik başı Bâb-ı Hümâyun’a yakın Başbakıkulu Ağa Odası önünde yaftasıyla birlikte sergilendi (Beyhan 2003: 340, 551). Mezarı Ayrılık Çeşmesi Mezarlığındadır (Nail Tuman: 10).

Eserleri şunlardır:

1. Dîvân: İzzet Bey'in öldürüldüğünde toplanmamış olan şiirleri, Seyyid Resâ'î tarafından 1224 (1809-1819), başına şairin biyografisi de eklenerek bir araya getirildi. Dîvân “Bismillah” redifli beş beyitlik bir manzume ile başlar. Onu yine beş beyitlik tevhid izler. Dîvân'da 5 na‘t, 3 tahmis, 4 mersiye, 1 müseddes, 1 murabba, 1 kaside, 3 muhammes, 2 terbi, biri sakiname olan 4 mesnevi, 6 şarkı, 194 gazel, 10 tarih manzumesi, beş kıta, 9 beyit, 4 matla, 2 ferd bulunmaktadır. Şiirlerinin bazıları Farsça, bir tanesi Çağataycadır (Sertkaya 1971: 179). Dîvân'ın 10 kadar nüshası mevcuttur. Tenkitli metni yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (Şen 1995).

2. Münşe'at: 39 mektuptan oluşan Münşe'ât, Mehmed Said tarafından Safer 1263’te (Ocak-Şubat 1847) yayımlanmıştır.

3. Sened-i İttifak: Alemdar Mustafa Paşa’nın sadrazamlığı sırasında Anadolu ve Rumeli ayanları ile merkez bürokrasisi arasında imzalanan bir belgedir. 7 Ekim 1808 tarihinde, İzzet Bey’in kaleme aldığı metin Başbakanlık Osmanlı Arşivlerindedir (BA, HAT nr.35242) (Akyıldız 2009: 513). 

İzzet Bey, çoğu Bâb-ı Âlî’de memur olan ve Hoca Neş’et Efendi’nin derslerine devam eden “Neş’etîler” adıyla bilinen şairlerdendir. Bu edebî muhite dâhil olan şairler arasında Surûrî, Râşid, Tahsîn, Pertev, Sâlim, Selâm, Mu'în, Hanîf, Hâmid, Âsım, Halîm Giray ve Âmir bulunmaktadır. Çeşitli meclislerde bir araya gelen bu şairler, karşılıklı olarak müşterek gazeller ve tarihler söylemişler, birbirlerinin şiirlerine nazireler yazmışlardır. Hoca Neş’et, bu şairler ile yakından ilgilenmiş her birine birer mahlas seçmiştir. Hocasının gözünde İzzet Bey’in özel bir yeri olduğu kendisine mahlas vermesi vesilesiyle yazdığı 192 beyitlik “mahlas-nâme”den anlaşılmaktadır (Oğraş 1991: 95). Şiirlerinde Hoca Neş’et ve yakın arkadaşlarından Pertev dışında Şeyh Gâlib, Fuzûlî ve Nedîm etkisi açıkça görülür. Pertev’in şiirlerini bir divan hâline getirmiş, rivayete göre bunun karşılığında bizzat üzerindeki hırka ile ödüllendirilmiştir (Gibb 1967:218). Günlük hayatta kullanılan deyim ve söyleyişlere şiirlerinde yer veren İzzet Bey, yer yer bu üslupta bayağılığa düşmüştür. 

Akyıldız, Ali (2009). “Sened-i İttifak”. İslam Ansiklopedisi. C. 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 512-514.

Arslan, Mehmet (2010). Tayyâr-zâde Atâ Osmanlı Saray Tarihi. C. 5. İstanbul: Kitabevi Yay.

Beyhan, Mehmet Ali (2003). Câbî Ömer Efendi Câbî Târihi. C. 1. Ankara: TTK Yay. 

Beylikçi İzzet Bey (1263). Münşe'ât. İstanbul.

Beylikçi İzzet Bey (1258). Dîvân. İstanbul.

Fatin (1283). Tezkire-i Hâtimetü’l-Eşâr. İstanbul: İstihkam Alayları Litografya Destgâhı.

Gibb, E. J. W. (1967). A History of Ottoman Poetry. C. 4. London.

Kurnaz, Cemal (hzl.) (1995). Muallim Naci Osmanlı Şairleri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.

Nail Tuman (yty.). Tuhfe-i Nâilî. İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Enstitüsü Kütüphanesi. Cc 777.

Oğraş, Rıza (1991). Hoca Neş’et Divanı. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Sertkaya, Osman (1971). “Osmanlı Şâirlerinin Çağatayca Şiirleri II”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi.  (19): 71-184.

Şemseddin Sâmi (1311). Kâmusü’l-Âlâm. C. 4. İstanbul: Mihran Matbaası.

Şen, Fatma Meliha (hzl.)(1995). Beylikçi İzzet Bey Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Dîvân

Gazel

Derd-i aşk âşık-ı kemterde de dilberde de var

Gör ki sûziş dil-i micmerde de anberde de var

 

Dilberin lâzım olan câzibe vü işvesidir

Kâmet-i râst sanevberde de ar‘arda da var

 

Hüsn olur gâh neşât-âver ü gâhî hûn-rîz

Âbı seyr eyle ki cevherde de hançerde de var

 

O mehin hâli de ruhsârı gibi rahşândır

Tâb u fer mihr-i münevverde de ahterde de var

 

Dest-şûy-ı ni‘am-ı her dü cihânuz yohsa

Bize neş’e mey-i ahmerde de kevserde de var

 

Tâc-ı şâhâne vü şâhân dahı tâca sezâ

Kâbiliyyet ne ‘aceb serde de efserde de var

 

Dil-i âşık dil-i zâhid gibi keçkûl olmaz

Gör ki âyîne Sikenderde de berberde de var

 

Nev-zemîn söylesin İzzet yine bu hâme-i ter

Yohsa nazm-ı kühen ezberde de defterde de var

(Şen, Fatma Meliha (1995). Beylikçi İzzet Bey Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.125). 

 

Gazel?

Biz neş’e-i Hudâyı bulan Neş’etîleriz

Belki cihâna neş’e olan Neş’etîleriz

 

Girdâb sâhil oldı bize nâ-hudâ rızâ

Fülk-i ümîdi ka‘ra salan Neş’etîleriz

 

Yokdur revişde cünbişimiz lîk her nefes

Çendîn hezâr menzil alan Neş’etîleriz

 

Biz ol gürûh-ı bûkalemûnuz ki levnimiz

Geh bir u gâh bin sayılan Neş’etîleriz

 

Esrâr-ı Hamzaviyyedir âyînemiz bizim

Sırru’s-sırr içre cây kılan Neş’etîleriz

 

Sûr-ı Sirâfîl ile hem-âvâz nefhamız

Yûf borusun cihâna çalan Neş’etîleriz

 

Âzâdî-i dü âlemi biz itmişiz esîr

Şâh-ı muhabbete satılan Neş’etîleriz

 

Ma‘nîde genc-i vahdetiz ammâ ki sûretâ

Nisyân küncine atılan Neş’etîleriz

 

Dem-beste kıldı zâga bizi gonca-veş sabâ 

Gül gibi bülbüle açılan Neş’etîleriz

 

İzzet aceb mi olmasa mestîde rengimiz

Biz neş’e-i Hudâyı bulan Neş’etîleriz

(Şen, Fatma Meliha (1995). Beylikçi İzzet Bey Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.163).