Madde Detay

17. yüzyılın sonları ile 18. yüzyılın başlarında yaşadığı bilinen Karânî’nin kaynaklarda hayatı ve eserleri hakkında pek fazla bilgi bulunmamaktadır. Mevcut bilgiler ise Haydar Çetinkaya’nın “Âşık Hasanla Âşık Karânî’nin Karşılaşması” başlıklı makalesiyle sınırlıdır. Makaleye konu olan Ahılkelekli Hasta Hasan ile karşılaşmaları ünlüdür (TDEA 1982: 185). Bu makalede Âşık Karânî’nin, Çıldır’ın Kanarbel gölünün batısındaki Karzak köyünün hudut kumandanı olan Nagı Bey’in yanında bulunduğu yazılıdır. Söylentiye göre Nagı Bey, bir gün Karânî’ye hiddetlenip onu öldürtmeye karar verir, yanındakiler âşıkların ölümünün başka bir âşık tarafından mat edilmesi olduğunu söyler. Bunun üzerine Khavet Köyü’nde anası ile kazları ve danaları güden Hasta Hasan’ı Âşık Karânî’yle karşılaşma yapmak üzere Bey’in yanına getirirler (Çetinkaya 1967: 892). Bu karşılaşma Hasta Hasan’ın kıtalarına karşılık veremeyen Âşık Karânî’nin mağlubiyetiyle sonlanır, Âşık Karânî bir daha geri gelmemek üzere Nagı Bey’in konağından ayrılır (Çetinkaya 1967: 896). Eldeki karşılaşma örneğinden hareketle şairin şiirini dinî göndermelerle oluşturduğu söylenebilir. 

Çetinkaya, Haydar (1967). “Âşık Hasta Hasan’la Âşık Karânî’nin Karşılaşması”, Türk Kültürü 5 (60): 891-896.

“Karânî” (1982). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Dergâh Yay. 185.

Âşık Karânî ile Hasta Hasan'ın Karşılaşması 

Hasta Hasan

 -Gel usta haber verim, gevheri-kâm mendedir.

Yüzbin açar getirsen de bağlı dükkan mendedir

Göz gördüğünü ister bak bu gönül sevdiğini

Üstadımdan ders almışam edep, erkan mendedir

Şükür olsun biz de giydik beylerin hılatını

Zayıf cismim gine bindi bu sevdanın atını

Açsam metahımı bilmezsin kıymetimi

Kendi zümrüt, lali-yakut inci mercan mendedir

Hasta diyor al sazını çağır yoldaş gel deyu

Süsem sünbül mor menemşe boynun eymiş gül deyu

Çok aşıklar gördüm satar kargayı bülbül deyu

Kendi tülek terlan şirli şahin mendedir

Karânî

-Ey gönül uyan gafletten bu dem bu devrana bak

Seher seher asumana çekilen kervana bak

Deryada mah gökte murğu anın emrinde iken

Hiç kimseye baki kalmaz hani Süleyman’a bak

Hasta Hasan

-Bizi yok var eyliyen ol Gani-Süphana bak

Abu-ataş hâki-badtan yarattı insana bak

Âdem’i Havva’sıyla sakin etti cennette

Onların kastı-garazı ol lâin şeytana bak

Karânî

-İbrahim ki İsmail’i götürdü Arafat’a

Dedi baba bağla kolum seni salam zahmete

Hışma geldi çaldı sikken ol Hacerül-Esvat’a

Kim getirdi kim gönderdi ol koçu kurbana bak

Hasta Hasan

-Haktan emir oldu İncil indi İsa’ya

Zabur Davud’a verildi dahi Tevrat Musa’ya

İslam döndü kıbleye Meryem girdi kiliseye

Muhemmet ümmetinde okunan Furkan’a bak

Karânî

-Otuz iki farz içinde okunanı bilmeli

Savmını eda eyleyip Salatını kılmalı

Der Karânî  bin yaşasın akibet meft olmalı

Bizi yoktan var edenin yazdığı fermana bak

Hasta Hasan

- Hasta der ki mahşer günü sur düdüğün kim çalar

Ezrail ki canlar alır onun canın kim alar

Gelmiş ecel defterleri vakitler tamam olar

Bari Huda’m nasip etsin bir aşır Kuran’a bak

Karânî

-Elif ba içinde harf arasında

Nesne gördüm çekiliptir kara hey

Men ezzinem arasında

Mim elif arasında

Dedim ay gız men ölende

Kaz kabrim memen arasında

Seryakıbı gördüm dost arasında

Sıfatından, kametinden kara hey

Hasta Hasan

-Dediler ki bu dünyayı beş gündür

Men bilirem beş günümde kara hey

Men ezzinem kara hey

Oku dersin kara hey

Evvel kim kalem çaldı

Ak üstüne kara hey

Sağlık haberimi verseler yara

Dost sevinir, düşman giyer kara hey

Karânî

-Üstümüzde Kerem-kani bir dura

Davet eyle şevketlimi bir dura

Men ezzinem bir dura

Bir yeriye bir dura

Zarraf odu zer seçe

Dür tanıya bir dura

Ali’yi ki bindirdiler bir dura

Kavağında servanıydı kara hey

Hasta Hasan

-Hasta düştüm döşek üste ders aldım

Cefa çektim dünya için ders aldım

Men ezzinem ders aldım

Eşiğine ders aldım

Dediler seryakıb gelir

O sebepten ders aldım

Ehli kamil bir ustadan ders aldım

Okumuşam, elif ebcet kara hey

Karânî

-İki canlı bir cansızdan yaransın

Eyüp sağlığında gördü yarasın

Men ezzinem yarasın

Yarı Mimdi yarı Sin

Cismim ataş alıftı

Gırağında gel ısın

Kendi kadı şefaatçı Ya Resul

Arasatta izzetliler kara hey

Hasta Hasan

- Hasta’nın sözünü yara demezler

Dökse kan hicranı yara demezler

Ezim yara demezler

Baygu yara demezler

Sizlerde ne adettir

Derdi yara demezler

Ahır hasret öllem yara demezler

Yar görür mezarım giyer kara hey…

Karânî

-Bizi yoktan var eyleyen ol Süphan’dan ver haber

Sekiz cennetin azizi Habib’inden ver haber

On iki yaşında müddam etti Adem’in sıfatını

Dokuz bağa su verildi o bağbandan ver haber…

Hasta Hasan

-Bizi yoktan var eyliyen o Süphan’dan al haber

Sekiz cennetin azizi Habib’inden al haber

On iki yaşında İdris girdi cennete

Dokuz ay ana rahminde o bağbandan al haber

Karânî

-Dinlerden hangi din azizdir sen de tutsan o dini

Acep evvel kim görüptü Ezrail’in zehmini

O kimdir ki gördü iki defa ana rahmini

Mekanını bul, meskenini gör, o bir candan haber ver

Hasta Hasan

-Elif Allah, Mim Muhammet, tut Muhammet dinini

Habil vurdu Kabil gördü Ezrailin zehmini

O Yunus’tur gördü iki defa ana rahmini

Mekanı derya, meskeni balık, o bir candan al haber

Karânî

-Güneş gibi şule verir o nice cismin bağıdı

Canı yok kanı yok, yer yüzünde sağıdı

Sengi-sarı, selvi-kara, rütbesi ervağ-idi

Neden halk olundu o bir candan haber ver

Hasta Hasan

-Güneş gibi ziya verir Tuba ağacın şulesi

Canı yoktur, kanı yoktur, o Musa’nın asası

Sengi-sarı, selvi-kara, o Salih’in devesi

Bir kayadan halk olundu, ol bir candan al haber

Karânî

-Der karani o kimdir ki ana ile buldu birbirini

O kimdir ki kendi eliyle kesti kendi serini

O kimdir ki atasız geldi, hem de ana şirini

Neden halk olundu o bir candan ver haber

Hasta Hasan

- Hasta der ki Âdem ile Havva buldu birbirini

Ezrail’dir kendi eliyle keser kendi şerini

İsa atasız geldi dünyaya hem de Meryem şirini

O ki ruhtan halk olundu, o bir candan al haber

Hasta Hasan

-Evvel dört kitaptan her biri hesaptan

Yirmi binde nedir Kuran içinde

Nice bin alemi etti intizar

Nice bin ayeti Furkan içinde

Hasta Hasan

-Nice bin elifin, bindi nişanı

Nice bin Rüstem’in vasfı zamanı

Nice bin Zülfikar münkür tufanı

Nice bin serdarı meydan içinde

Hasta Hasan

-Nice bindir Elifler nice bin de Dal

Nice bin Kaf, kef nice bin de Zal

Küllü-kenzin ahvalinden haber ver

Hasta kimdir kâni-mekân içinde…

Çetinkaya, Haydar (1967). “Âşık Hasta Hasan’la Âşık Karânî’nin Karşılaşması”, Türk Kültürü 5 (60): 892-896.