Madde Detay

19. yüzyıl Türkmen klasik edebiyatının önde gelen şahsiyetlerinden biridir. 1770-1840 yılları arasında yaşamıştır. Kemine’nin asıl adı Mehmetveli olup kendisine Molla Veli veya Molla Kemine de denilmektedir. Kemine kelimesi sözlük anlamı itibarıyla “az, değersiz” anlamlarına gelen “kem” sözünden gelmekte ve “kibirlilik etmeme” anlamı taşımaktadır (Erdem 2000: 72). Türkmenistan’ın şimdiki Sarahs şehrinde fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. Teke Türkmenlerinin Togtamış boyunun Toklular koluna mensup olan Kemine, imkansızlıklar sebebiyle istediği düzeyde eğitim alamaz. Buna rağmen yaşadığı bölgenin kültür merkezlerini diyar diyar dolaşır, gezip görerek ve sohbetlere iştirak ederek kendi kendini yetiştirmeye çalışır. 1255/1840 yılında vefat eder ve doğduğu şehir olan Sarahs’a bağlı Tepepeykal’da bulunan Goçakbaba Mezarlığı'na gömülür.

Büyük Türkmen şairi Kemine’nin eserlerini şiirleri ve fıkraları olmak üzere iki grupta incelemek mümkündür (Meredov 1973: 5). Elimizdeki kaynaklara göre Kemine’nin altmış civarında şiiri, iki yüz elli civarında da şorta sözü (fıkrası) mevcuttur. Ancak, yetmiş yıllık bir hayat sürmüş zeki ve yaratıcı bir şairin yalnızca altmış civarında şiir yazdığını kabul etmek pek de mümkün görünmemektedir (İdem 2003: 16).

Akademik düzeyde Doğu Edebiyatına vakıf olmamasına karşın bu sahanın edebiyatı hakkında önemli malumatlara sahiptir. Onun Arap ve Fars dillerinde eğitim veren edebi mekteplerden habersiz olduğunu söylemek mümkün değildir. Kemine’nin Türk Edebiyatının ehemmiyet arz eden şahsiyetlerinden başka Farsça eserler kaleme alan Firdevsî’den, Nizâmî’den, Dehlevî’den, Sa'dî’den, Rûmî’den, Hâfız’dan, Câmi’den, Müşfikî’den etkilendiğini söylemek mümkündür. Türkmen şairi Kemine; ayrıca Yûnus Emre, Kadı Burhâdeddîn, Lütfî, Nevâyî, Fuzûlî, Meşreb, Nesîmî, Karacaoğlan gibi büyük şahsiyetlerin eserlerini bilmekte ve kendi sanat anlayışının oluşmasında bu şahsiyetlerin etkisi görülmektedir (Durduyew 2001: 57-89). Kemine, şairlik meziyetinin yanında fıkralarıyla da tanınan bir şahsiyettir. Kemine’nin kıvrak zekası, hazır cevaplılığı ve nüktedanlığı onu diğer Türkmen şairlerinden farklı kılmaktadır. Türkmen şairi Kemine’nin şiirleri ve fıkraları onun kendi hayatı ve yaşadığı devrin sosyal görünümü ile yakından ilgilidir (İdem 2003: 19). Toplumun aksayan yönlerini satirik bir yaklaşımla ele alan, özellikle yaşadığı dönemdeki siyasal yapıyı, adalet sistemini ve din adamlarını eleştirmeyi büyük bir ustalıkla başaran Kemine, hünerini hem şiirlerinde hem de şorta sözlerinde göstererek Türkmen edebiyatında mizahi bir tip olmuştur (Geldiev 2003: 54). Kemine’nin şiirleri millî ve mahalli renklerle bezenmiştir. Bu şiirler Türkmen hayatını ve Türkmen dünya görüşünü anlatmaktadır. Şiirlerinde kullandığı dil, yaşayan Türkmen Türkçesidir. Bu özellikleriyle Kemine, Türk dünyası edebiyatlarıyla ilgili antolojilerde ve Türkmen edebiyatıyla ilgili hazırlanacak olan kitaplarda, özellikle satirik şiirleriyle yer alabilecek niteliklere sahip bir şahsiyettir.

Durdıyew K. (2001). XIX. Asır Türkmen Edebiyatı. Aşgabat: Ilım Neşriyatı.

Erdem M. (2000). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. Ankara: TDK Yay.

Geldiev G. (2003). Türkmen Şahırana Halk Dörediciliği. Aşgabat: Türkmen Devlet Neşriyat Gulliği.

İdem, Boray (2003). Türkmen Şairi Kemine ve Şiirleri Üzerine Bir İnceleme, Giriş-Metin-İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: İzmir Ege Üniversitesi.

Meredov A. (1973). Kemine, Eserler Yıgındısı. Aşgabat: Türkmenistan Neşriyatı.

Türkmen, Fikret, Geldiev G. (1995). Türkmen Şiiri Antolojisi. Ankara: Türksoy Yay. 

Türkmen Türkçesi ile

Halal Gezer 
Dünye bir bimesrep caydır, 
Haram gezer, halal gezer, 
Mal eyesi pılan baydır, 
Adam ornuna mal gezer. 

Şerigatı bilsen dogri, 
Aytmasan, boldun ogri, 
Kazı egri, müfti egri, 
Elip ornuna dal gezer. 

Galıptır kelamın sözi, 
Kör begenmez gören gözi, 
Pir bolar, şeytanın özi, 
Sopular hem hayal gezer. 

Sena bolmaz subhı-şamda, 
Til-gıbatta, gulak-tamda, 
Kemine diye, şu eyyamda, 
Sogap ornuna kal gezer. 

Türkiye Türkçesi ile

Helal Gezer
Dünya bir meşrepsiz yerdir,
Haram gezer, helal gezer,
Mal sahibi filan zengindir,
İnsan yerine mal gezer.

Şeriatı bilsen doğru,
Demesen oldun hırsız
Kadı eğri, müfti eğri,
Elif yerine dal gezer.

Kalmıştır kelamın sözü,
Kör beğenmez gören gözü,
Pir olur şeytanın özü,
Sofular da hayal gezer.

Sena olmaz sabah akşamda,
Dil gıybette, kulak evde,
Kemine der, şu eyyamda,
Sevap yerine günah gezer.

(Meredov A. (1973). Kemine, Eserler Yıgındısı. Aşgabat: Türkmenistan Neşriyatı. 56, 57.)