Madde Detay

Asıl adı kimi kaynaklara göre İbrahim, kimilerine göre de Kıyâsî’dir. Kastamonuludur. Şuarâ tezkirelerinde mahlasının “kıyasa aykırı” olduğu vurgulanmaktadır. Sultan II. Bayezıd, Yavuz Selîm, Kanunî ve II. Selîm dönemlerini gördü. Tahsil için -eserlerinde belirttiğine göre- 14 yaşında bir gençken Kastamonu’dan İstanbul’a geldi. Tezkirelerde medrese tahsilinden sonra mülazım olmak için çok gayret ettiği, ancak nice gayretten sonra Emîr-i Gîsû veya Saçlı Emîr diye bilinen müderrisin “mevtâsından”, Âşık Çelebi’nin kaydına göre Sultan Bayezid’in tavsiyesiyle mülazım olduğu yazılmaktadır. Mülazım olduktan sonra kadılık yolunu seçti. Kaynaklar sebatkâr ve istikrarlı biri olmadığını bu yüzden sık sık meslek değiştirdiğini, gâh zeamet alıp gâh sipahiliği seçtiğini, bölüğe geçtiğini kaydederler. Uzun müddet naiplik peşinde koşan Kıyâsî, bunu başararak Eyüp ve Galata naipliğinde bulundu. Kaynaklarda kadılığı da hakkıyla almadığı ifade edilmektedir. Nitekim Latîfî de bu hemşehrisinin ilimde pek yol alamadığını, “ilminden zâid şi’ri vardır” diye latife yollu açıklar. Şuarâ tezkirelerinin hemen hepsinde Kanunî’ye bir kıt’a sunarak Şeref Medresesi’ni aldığı da kayıtlıdır. II. Selîm'e (1566-1674) sunduğu Mihr ü Mâh'ındaki ifadelerden (Az kaldı kim söyündüre beni/Cevr ile bu rûzigârı bî-vefâ) eseri ileri yaşlarında yazdığı anlaşılmaktadır. Ancak yine eserinin muhtelif yerlerinde padişahtan mansıp umduğuna bakılırsa devlet umurundan el çekecek bir yaşta da olmadığı, bu hesaba göre eserini 60 yaş civarında yazdığı ve 16. yüzyıl başlarında doğduğu düşünülebilir. Ölüm tarihi bilinmeyen Kıyâsî’nin Sicill-i Osmanî’de geçen III. Murad devrinde öldüğü bilgisi ise eserinden ve diğer kaynaklardan teyit edilememektedir.

Eserleri: Kıyâsî'nin nüshası bilinen tek eseri, Mihr ü Mâh mesnevisidir. Aynı adlı mesnevilerin Türk edebiyatındaki bilinen ilk örneklerinden olan eserin bilinen tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi  Esat Efendi 2923 numarada kayıtlıdır. 1192 beyitten ibaret olup aruzun fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla yazılmıştır. Tam metni Meliha Anbarcıoğlu tarafından bir tanıtmayla birlikte makale olarak yayımlanmıştır (1985). Eserde Maşrık ülkesi padişahının oğlu Mâh ile Çin padişahının kızı Mihr arasındaki aşk konu edilmiştir. Yeni bir nüshası tespit edilemeyen eser üzerine sonradan bir de yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Aksoylu 2007).

Âşık Çelebi Kıyâsî’nin Divan sahibi şairlerden olduğunu ve ayrıca remel-i müsemmen bahrinde bir İstanbul Şehrengizi kaleme aldığını kaydetmektedir. Ancak her iki eserin de bugün için bilinen bir nüshası yoktur. Kıyâsî’nin Nuruosmaniye Kütüphanesi'ndeki bir mecmuada 30 beyitlik bir terci-i bendi (Aksoylu, 2007: 3) ile  Edirneli Nazmî’nin Mecma’u’n-Nezâ’ir’inde iki, Pervâne Bey Mecmuası’nda yedi adet şiiri yer almaktadır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Aksoylu Dilek (hzl.) (2007). Kıyâsî'nin Mihr ü Mâh Mesnevisi. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi. 

Anbarcıoğlu, Meliha (1985). "Kıyâsî'nin Mihr ü Mâh Mesnevisi". ERDEM. 2 (4): 87-170.

Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzemâ. Ankara: AKM Yay.

İsen, Mustafa (hzl.) (1994).  Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay. 

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

“Kıyâsî” (1982). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 5. 343.

Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf. [erişim tarihi: 20.03.2013]

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Pervâne Bey. Mecmû’a-i Nezâ’ir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat No.406, vr. 14a, 76a, 175a…

Riyâzî. Riyâzü’ş-Şu’arâ. Süleymaniye Kütüphanesi, Es’ad Ef. No. 3871, vr. 91a.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Şemseddîn Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. İstanbul: Mihrân Matbaası.

Yaltkaya, Şerafettin ve Kilisli Rıfat Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. İstanbul: MEB Yay. 

 Bûy-ı miske n’ola ta’n itse [o] zülf-i anberîn

 Hem-seri âhû-yı nâfe meskeni gülzâr-ı Çîn

 Leblerinden sor senüñ göñlüñ ben almadum diyü

 Mushaf-ı hüsnine zülfi el urup eyler yemîn

 Zülfüñe irmek bugün tañ mı müyesser olmasa

 Bir uzak menzil dimişlerdür aña ehl-i yemîn

 Pâdşâhum zülfüñe taklîd idermiş bâgda

 İşidelden sünbüli yola asardı yâsemîn

 Bir kıla ıkd eyleyüp beş beyt bir şi’r eyledüm

 Ey Kıyâsî buña kim dirse nazîre âferîn