Madde Detay

On altıncı yüzyılda yaşamış, Budin ve Mısır Beylerbeyliklerinde bulunmuş Üveys Paşa’nın oğlu Mehmed Paşa’yla karıştırılan bir âşıktır. Mehmet Paşa, Kul Mehmed mahlasıyla saz şairleri tarzında şiirler yazdığı için devlet adamlığının yanı sıra şair yönüyle de tanınmıştır. Dolayısıyla on yedinci yüzyılda yaşamış ve yine "Kul" mahlasıyla şiirler söylemiş Mehmet adında bir başka âşıkla karıştırılmıştır. Fuad Köprülü, Kul Mehmed mahlası geçen manzumelerden bazılarının on yedinci yüzyılda yaşamış bu şaire ait olması ihtimalinin göz önünde bulundurulması gerektiğine dikkat çekmiştir.

On yedinci yüzyıl şairlerinden Kul Mehmed’in hayatı hakkında fazla bilgiye ulaşılamamaktadır. Ancak ona ait olan bir şiirden yola çıkılarak 1646’da Girit’e serdar olarak atanan Deli Hüseyin Paşa’nın ordusuyla Girit savaşına katıldığı anlaşılmaktadır. Söz konusu şiir, dördüncü Mehmed’in cülusu hakkındadır. Şiir konusu ve içinde geçen Hicri 1058 tarihi itibariyle hem dördüncü Mehmed’in tahta çıktığı tarihe (1648) işaret etmekte, hem de o süreçte Hüseyin Paşa komutasındaki Osmanlı donanmasının nerede olduğu ve ne yaptığına dair bilgi vermektedir. Bu bilgiler ışığında şairin yaşadığı dönem hakkında bir fikir edinilmektedir.

Âşık Kul Mehmed’in yine kendisine ait bir şiirinde yer alan “Kal indi vatanım Sivas elleri” (Eren 1952: 41) ifadesinden hareketle şairin Sivaslı olduğu hususunda bir tahmin yürütülmüştür. Diğer taraftan birbirleriyle karıştırılan Kul Mehmedlerden ilkinin yani Mehmet Paşa’nın, ömrünün büyük bir bölümünü Aydın’da muhassıllık (vergi toplayıcılığı) yaparak geçirdiği, vezaret rütbesi almasına rağmen Aydın Güzel Hisarı’ndaki sarayından ayrılmayarak orada öldüğü, dedesinin Aydınlı Kadı Mehmed olduğu, babası Üveys Paşa’nın ise 1529’da Aydın’da doğduğu dikkate alındığında “vatanım Sivas” ibaresinin yer aldığı şiirin ikinci Kul Mehmed’e ait olduğu düşünülebilir. Dolayısıyla on yedinci yüzyıl aşıklarından Kul Mehmed’in Sivaslı olduğu söylenebilir.

Âşığın kul mahlasını kullanması iki ihtimali beraberinde getirir. "Kul", Yeniçerilerin padişaha bağlılıklarını ifade etmek için kullandıkları bir lakaptır. Bununla birlikte tarikat şeylerine veya babalarına bağlılıklarını belirtmek için Alevi-Bektaşi şairler de "Kul" mahlasını kullanmışlardır. Kul Mehmed’in asker bir âşık olması, mahlasının ordudaki kul görüşünden geldiği olasılığını akla getirse de, askerî sınıflar arasında yetişen âşıkların genellikle Bektaşi olmaları her iki ihtimalin de mümkün olabileceğini göstermektedir. Asker bir âşık olması nedeniyle şiirlerinde savaş ve kahramanlık konularını işlemiştir. Bunların yanı sıra aşk ve tabit konulu şiirleri de mevcuttur. Ancak eserleri diğer Mehmed Paşa’nınkilerle karıştırıldığı için şiirlerinde başka hangi konuları işlediğini kesin bir şekilde söylemek zordur. Hece ölçüsüyle söylediği koşma ve türkülerinin yanı sıra aruz vezniyle ortaya koyduğu divan, yani murabba tarzında yazılmış şiirleri de olan Kul Mehmed, sanatı bakımından dikkat çeken bir âşık değildir.

Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (1986). İstanbul: Interpress Basın ve Yay.

Eren, Hasan (1952). Türk Saz Şairleri Hakkında Araştırmalar I. Ankara: TTK Yay.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1963). Saz Şiiri Antolojisi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.

Köprülü, M. Fuad (2004a). Saz Şairleri I-V. Ankara: Akçağ Yay.

Köprülü, M. Fuad (2004b). Edebiyat Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yay.

Koşma

Yavrum kuzum seni aldırdım elden

Kuzum kuzum der de meler bir koyun

Usandım da bezdim bu tatlı candan

Kuzum kuzum der de meler bir koyun

 

Yine yeşillendi dağların başı

Koyun ben nideyim Mevlâ’nın işi

Daim durmaz akar gözümün yaşı

Kuzum kuzum der de meler bir koyun

 

Koyun senin derdin çoktur nideyim

Yanınıza başka bir koyun katayım

Varup seni koyaklarda güdeyim

Kuzum kuzum der de meler bir koyun

 

Kuzum senin budur alnında yazı

Hiç elin kuzusu olur mu kuzu

Yüreğimde vardır bir ince sızı

Kuzum kuzum der de meler bir koyun

 

Seni güden çoban gayri hiç gütmesin

Yaydığı yerlerde otlar bitmesün

Kuzunu yiyenler onup yetmesin

Kuzum kuzum der de meler bir koyun

 

Bugün koyun tuz taşına gelmedi

Elin kuzusu da kuzu olmadı

Arayıp da kuzusunu bulmadı

Kuzum kuzum der de meler bir koyun

 

Nolaydı koyun olmaya idin

Elin kuzuların germeye idin

Ölüp de şu yere gelmeye idin

Kuzum kuzum der de meler bir koyun

 

Kul Mehemmed bunu böyle söyledi

Koyun yolum sana nerden uğradı

Söyledi de yaşın yaşın ağladı

Kuzum kuzum der de meler bir koyun

 Köprülü, M. Fuad (2004a). Saz Şairleri I-V. Ankara: Akçağ Yay. 67-69.

 

Türkü

Be gaziler, aşka uyup gideli

Kendi kendim koyuverdim engine

Firar edip meskenimden çıkalı

Mestaneyim, divaneyim ben gine

 

Aşık olan gafletinden uyanır

Şehit olan kızıl kana boyanır

Bazı yiğit kendi kendin beğenir

Gezip de rast gelmeyince dengine

 

Koç yiğidi cenk yüzünde göreyim,

Kalkan alıp alaylarda arayım

Mevlam, divanına nice varayım

Yüzü kara günahkarım ben gine!

 

Mehemmed’im bu sözleri hub söyler,

Hançer çekip dertli sinesin deler

Zamanede fukarayı kim dinler

Riayet bir gence bir de zengine…

 Kocatürk, Vasfi Mahir (1963). Saz Şiiri Antolojisi. Ankara: Ayyıldız Matbaası. 99.