Madde Detay

Doğan Kaya, 8 Ocak 1951 tarihinde Sivas’ın Ulaş ilçesine bağlı Acıyurt köyünde doğmuştur. İskender ve Kadriye’nin oğludur. Altı çocuklu ailenin üçüncü çocuğudur. Ailesi Doğan henüz altı aylıkken, Sivas’a göç etmiş, buraya yerleşmiştir. Çocukluğu, kıraathane işleten babasının iflas etmesi üzerine çok sıkıntılı geçer (Kaya 2010: 35). Kaya, Sivas’ta Dört Eylül İlkokulu, Atatürk Ortaokulu ve Sivas Lisesini bitirdikten sonra, 1970'de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne girer. 1974’te bu bölümden mezun olur. Sivas Lisesi, Diyarbakır Dicle Öğretmen Lisesi, Aksaray Ortaköy Lisesi, Bakırköy İmam-Hatip Lisesinde edebiyat öğretmenliği yapar. Askerlik hizmetini yedek subay olarak Kırklareli’nin Vize ilçesinde yerine getirir. 1983’te Cumhuriyet Üniversitesi'nin açmış olduğu Halk Edebiyatı Uzmanlığı kadrosu imtihanına girip başarılı olur ve bu göreve getirilir. 1988’de Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde 'Mahmut ile Nigâr Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir İnceleme' konulu tezini vererek yüksek lisansını, 1991’de Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde 'Sivas’ta Âşıklık Geleneği ve Âşık Ruhsatî' konulu teziyle de doktorasını tamamlar. 2002-2003 öğretim yılında Bişkek’te Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Türkoloji Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışır. İLESAM, Türkiye Yazarlar Birliği ve Folklor Araştırmaları Kurumu üyesi olan Kaya (Işık 2006: 2090), millî ve milletler arası toplantılarda doksan kadar bildiri sunar, bugüne kadar Türk Halkbilim ve Türk Halk Edebiyatı konularında çok sayıda makale ve kitabı yayımlanmıştır. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halkbilimi Bölüm’ünde öğretim üyesi olarak çalışan Kaya, 2018 yılında emekli olur. Ayşe Hanım ile evliliğinden Sibel, Zeynep Aslıhan ve Tâhâ Tuna adlarında üç çocuğu vardır (www.dogankaya.com). Kaya, akademik çalışmalarına devam etmekte olup hâlen Sivas'ta yaşamaktadır.

Her daim çalışan, araştıran ve üreten Doğan Kaya, başarılı bir folklor araştırmacısı olmasının yanı sıra şiirleriyle de dikkati çeker. Şiirlerinin çoğunda Mahcubî mahlasını kullanan şair, bu mahlası alma hikâyesini şöyle aktarır: “Öğrenciyken, lise birinci sınıfta mahcubiyetim dolayısıyla hep geride kalan biriydim. Bana: "Girişken ol, öyle mahcup olma!” dediler. Mahcubiyet özelliğimiz, zamanla sıfatımız oldu.” Şiirlerinde genel olarak ele aldığı konular sosyal hayat, ölüm, aşk, sevda, gurbet, millî duygulardır. Mahcubî, vatan, millet sevgisi, ata kültüne bağlılık vb. gibi konularda yazdığı şiirleriyle, Türk ve İslam dinine mensup olmanın gururunu her fırsatta dile getirir. Şair, milletinin ve insanlığın sesi olmayı hedefleyerek şiirlerini yazar. 2017'de ele aldığı “Arakan’da” adlı şiiriyle Batının zulmünü eleştiren Mahcubî, bütün dünyayı insanlığa davet eder. Arakan'daki işkence ve katliamın son bulmasını dileyen şair, kelimelere hapsettiği öfke ve hüzün ile inanan herkesi bir olmaya çağırır.

Geleneğe ve değerlere bağlı, aynı zamanda iyi bir gözlemci olan Mahcubî, toplumun içinde bulunduğu batılılaşma hayranlığına tepki göstererek “Sırası Değil” şiiriyle halkını uyanışa davet eder. Şair şiirde, mazideki başarılarla övünmek, batının modasını takip etmek yerine yeni zaferler yazmak ve dostunu düşmanını bilerek hareket etmek gerekliliğini savunur (Kaya 2010: 37). Mahcubî, tasavvufi şiirleriyle de oldukça başarılıdır. Şiirlerinde dünyanın gelip geçiciliğine değinen şair, en büyük düşmanın nefis olduğunu belirterek bir tasavvuf şairi gözüyle hayatı izlerken bizleri gerçeği görmeğe çağırır. Yıllarca peşinden koştuğu kör nefsin onu boşuna koşturduğunu, nihayet maksadına ulaştığını belirten şair, yaşanılan her andan ders çıkarılması gerektiğini belirtir (Kaya 2010: 79). Mahcubî, iyi ve kötü gününde kendisine destek olan eşi Ayşe Hanım’a da Bişkek’te iken bir şiir yazmıştır. “Ayşe’m” adlı şiirinde, duyduğu ayrılık acısını ve sevdasını kelimelere dökerek hasret gideren şair, sevginin güzelliğini kelimelerle ölümsüzleştirir. Doğan Kaya, mektuplaşma şeklindeki şiir örnekleriyle de dikkati çeker. Kaya’nın Ekinözlü Rahmanî mahlasını kullanan Bahattin Karakoç (Kaya 2010: 76-86) ve Yusufelili İkrarî’nin torunu üstad Pervanî (Kaya 2010: 87-91) ile olan karşılıklı şiirleri mektuplaşma şeklindedir. Kaya, ayrıca sicilleme, cinaslı mani ve muamma şeklinde şiirler söylemiştir. Böylece edebiyatımızın farklı şekillerini kullanarak söylediği şiirlerle ustalığını göstermiştir. Muammalar, muhtelif zamanlarda Cumhuriyet Üniversitesi’nde yaptığı âşıklar programında Sefil Selimî, Kaptanî, Gülşadî, Derdiyar vb. gibi âşıklara sorduğu dörtlüklerden oluşmaktadır.

Şiirlerini Kaya Çiçekleri adlı eserde bir araya getiren şair, Kırgızlar, eşi Ayşe Hanım, Necip Fazıl, Fatih Köksal vb. gibi kişilere ithaf ederek şiirler de söylemiştir. Mahcubî’nin şiirlerinde kullandığı dil oldukça sade, akıcı ve anlaşılırdır. Saf şiirin temsilcisi olarak ifade edebileceğimiz şair, şiirlerinde samimi ve içtendir. Doğal ve rahat bir söyleyiş ile ifade edilen şiirlerde güçlü bir lirizm hâkimdir. Şiir dilinin zenginliğini telmih, teşbih, vb. gibi söz sanatlarının yanı sıra imge dünyasıyla da göstermiştir. Duygu yüklü şiirlerinde toplumun sorunlarını dile getirip rehberlik yapan, insanlığı farkındalığa çağıran şair, okuyucusunda değişim ve dönüşüm sürecini başlatarak milletine ve geleneklerine bağlı duyarlı bir toplum yaratmak ister. Doğan Kaya (Mahcubî), şiirlerinde Türk dilini kullanma başarısı ve anlatım güzelliği açısından dikkati çeken başarılı şairlerdendir.

Kaya, yayın hayatına 1972'de Türk Folklor Araştırmaları (İstanbul) dergisinde başlar. Daha sonra Sivas Folkloru, Türk Folkloru, Halk Kültürü, Erciyes, Sivas Kültür-Sanat, Dolunay, Halay, Güneyde Kültür, Millî Folklor, Türk Folklorundan Derlemeler, Türk Folkloru Araştırmaları, Revak, Kızılırmak (Sivas), Kızılırmak (Ankara), Altıncı Şehir, Folklor ve Edebiyatı gibi dergilerde folklor ve halk edebiyatı üzerine, iki yüz kadar derleme ve araştırma yazısı yayımlamıştır (Işık 2006: 2090). Folklor ve halk edebiyatı alanında derleyip araştırarak yayımladığı bu yazıların sayısı 210’dur. 1984’ten itibaren alanıyla ilgili olarak 100 millî ve milletlerarası kongre ve bilgi şölenine katılmıştır. 183 lisans, 19 Yüksek Lisans tezi yönetmiştir. Âşık Edebiyatı ile ilgili beş kitaba takdim yazısı yazmıştır. Ayrıca Atatürk Kültür Merkezinin hazırladığı Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisine, Türk Dünyası Edebiyatı Tarihine ve Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğüne 100’den fazla ansiklopedi maddesi yazmıştır.

Muhtelif yıllarda şu ödülleri almıştır: 1991 yılında Folklor Araştırmaları Kurumu tarafından, 'İhsan Hınçer Türk Folkloruna Hizmet Ödülü-91', 2001 yılında Motif Halk Oyunları Eğitim Derneği Gençlik Kulübü tarafından “Halkbilimi Araştırma ve Hizmet Ödülü”, 2006’da Kayseri Sağlık Eğitim Enstitüsünce verilen “2006 Türklük Bilimine Hizmet Ödülü”, 2008’de de Şarkışla Âşık Veysel Halk Kültürü Araştırma, Uygulama ve Dokümantasyon Merkezi tarafından “Âşık Veysel Halk Kültürüne Katkı Ödülü”, 2010 Osmaniye Folklor Araştırma Derneği, Türk Kültürüne Hizmet Ödülü, 9 Nisan 2011 günü Sivas Hizmet Vakfı tarafından verilen Sivas Folkloruna Hizmet Ödülü, 10 Aralık 2016 Halk Kültürlerini Araştırma Derneği (HKAK), Türk Halk Kültürüne Hizmet Ödülü, 19 Şubat 2017 TROYA Folklor Araştırmaları Derneği, Pertev Naili Boratav-Halkbilim Ödülü, Türklük Bilimine Hizmet Ödülü (Kayseri-2006), VII. Uluslararası Kars Âşıklar Bayramı Dede Korkut Ödülü.