Madde Detay

Tam adı Alâüddîn Alî bin Muhammed bin Mes’ûd el-Bistâmî eş-Şahrûdî olup, 803/1400-01’te Horasan’ın Bistâm kasabası civarıındaki Şahrûd köyünde doğmuştur. Fahrüddîn-i Râzî’nin soyundan gelmiştir. Kendisine “Musannifek” (küçük yazar) lakabının genç yaşta eser yazmaya başlamasından dolayı verilmiştir. 812/1409-10’da tahsil için kardeşiyle Herat’ta gitmiştir. Celâleddîn Yûsuf el-Evbehî ile Kutbeddîn Ahmed bin Muhammed el-Herevî’nin derslerine devam etmiş, çeşitli hocalardan Şâfiî ve Hanefî fıkhı okumuş, tasavvufa ilgi duyup biat almıştır. 842/1438-39’de Anadolu’ya gelip Konya’da müderrisliğe başlamış, sonra Bursa’ya, daha sonra da Fâtih Sultân Mehmed’in veziriazamı Mahmûd Paşa’nın daveti üzerine İstanbul’a giderek 80 akçe yevmiye ile müderrisliğe devam etmiştir. Sultân II. Mehmed’in 867/1462-63’deki Bosna seferine katılmıştır. 875/1470-71’te İstanbul’da vefat eden Alâüddîn Alî bin Muhammed, Eyüp Sultan kabristanına defnedilmiştir.

Kaynaklarda adı verilen eserleri şunlardır:

1. Tuhfetü’s-Selâtîn

2. Tuhfe-i Mahmûdiyye: Veziriazam Mahmûd Paşa’ya ithaf edilen eser Farsçadır. Şabânzâde Mehmed Efendi tarafından Türkçeye çevrilmiştir.

3. El-Hudûd ve’l-Ahkâm: Hanefî fıkhına göre meydana getirilmiş bir fıkhî terimler sözlüğüdür.

4. Mülteka’l-Bahreyn: Tefsir kitabıdır. Ağırlıklı olarak Farsça, kısmen de Arapça ile yazılmıştır.

5. Hallü’r-Rumûz fî Keşfi’l-Künûz: Tasavvufî bir eserdir.

6. Et-Tahrîr Şerhu Kitâbi’l-Pezdevî fî Usûli’l-Fıkh

7. Şerhu’l-Hidâye

8. Şerhu’ş-Şemsiyye

9. Şerhu’l-Mesâbîh

10. Şerhu’l-Emâlî: Alî bin Osmân el-Ûşî’nin Mâtürîdiyye akâidine dair manzum risâlesinin şerhidir.

11. Şerhu’l-Alâka

12. Şerhu’l-Kasîdeti’l-Ayniyye: İbn Sînâ’nın Kasîdetü’l-Ayniyyetü’r-Rûhiyye fi’n-Nefs adlı risâlesinin şerhidir.

13. Şerhu’l-Vikâye

14. Şerhu’l-Lübâb fi’n-Nahv

15. Şerhu’l-Misbâh

16. El-Kevâkibü’d-Dürriyye Şerhu Kasîdeti’l-Bürde

17. Er-Reşâd fî Şerhi İrşâdi’l-Hâdî

18. Hâşiyetü’t-Telvîh

19. Hâşiye ale’l-Mutavvel

20. Hâşiye alâ Şerhi’l-Miftâh li’s-Seyyid

21. Hâşiye alâ Şerĥi Akâidi’n-Nesefiyye

22. Hâşiye alâ Şerhi Metâli’i’l-Envâr

23. Hâşiye ale’l-Keşşâf

24. Muhtasarü’l-Muntazam ve Mültekatü’l-Mültezem.

Bağdadlı İsmâîl Paşa (1951). Hediyyetü’l-Arifîn. C. I. İstanbul: MEB Yay..

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Mecdî, Hadâiku’ş-Şekâik. İstanbul: Çağrı Yay.

Şa’ban-zâde Mehmed Efendi (1285). Tercüme-i Tuhfe-i Mahmûd-ı Muhteşem. İstanbul.

Taşköpri-zâde (1968). Miftâhu’s-Sa’âde ve Mısbâhu’s-Siyâde. C. I. Kahire.

Taşköpri-zâde (1985). Eş-Şekâ’iku’n-Nu’mâniyye fi Ulemâ’i’d-Devleti’l-Osmâniyye. nşr. A.Suphi Furat. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Yaltkaya, Şerefeddin, R. Bilge (hzl.) (1941). Kâtib Çelebi, Keşf-el-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Funûn. C. I. İstanbul: MEB Yay.

Yaşaroğlu, M.Kâmil (2006). “Alâüddîn Alî b. Muhammed b. Mes‘ûd el-Bistâmî eş-Şahrûdî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 31. İstanbul: TDV Yay. 239-240.

Yazıcı, Hüseyin (1995). “Alâeddîn Ali b. Mahmûd el-Bistâmî”. Yeni Türk İslâm Ansiklopedisi. (Örnek Fasikül). İstanbul: KB Yay. 49-50.

Tercüme-i Tuhfe-i Mahmûd Muhteşem’den

Emmâ ba’d müfessiânın mümtâz u güzîdesi ve ulemâ-i a’lâmın a’lem ü zübdesi Şeyh Alî bin eş-Sâhrûdî el-Bistâmî el-müştehir be-Musannifek veffekahu’lllahu ta’âlâ’l-merâzîhi hazretlerinin her fende te’lîfât-ı gayr-i adîde ve musannafât-ı güzîde vü nâ-şenîdesi olup velî Mahmûd Paşaya bir kitâb-ı celîl ve bî-misl ü adîl te’lîf idüp Tuhfe-i Mahmûdî nâmıyla müsemmâ kılmış, hakkâ ki bu kitâb-ı miskin-nikâb bî-bedel ü kem-yâb olduğu bî-irtiyâbdır lisân-ı Türkîde olmadığından nâşî ba’zı ahbâb-ı âlî-cenâb terceme olsa nef’-i âmm ve intifâ’-ı cümle-i enâm olmağa cedîr ü şâyestedir diyü bu fakîr kim mâye-i tâkçe-i i’tibârdan üftâde ya’nî Muammed Şa’bân-zâde ilhâh u ibrâm ve teklif-i mâ-lâ-kelâm itmeleriyle sebt ü tenmîke mübâşeret olundu.

Bâb-ı evvel fazîlet-i ilm ü dâniş beyânındadır:

Ma’lûm-ı ehl-i irfân ve mefhûm-ı sâhib-i itkân ola ki âyât-ı sarâh ve ehâdîs-i sıhâh fazîlet-i ilmde firâvân u bisyâr ve delâ’il-i aklî vü naklî ve şeref-i dânişde bî-hadd ü bî-şümârdır ammâ bu risâle bî-hemâl ve bu makâle-i bî-misâlde îcâz u ihtisâr mer’î tutılup nebze-i dürr-i le’âlî-i edille vü ahbâr silk-i ibârete keşîde kılındı. 

Şa’ban-zâde Mehmed Efendi (1285). Tercüme-i Tuhfe-i Mahmûd-ı Muhteşem. İstanbul. 8-9, 10.