Madde Detay

Diyarbakırlı olan şairin adı Muhammed’dir. Doğum tarihi belli değildir. Molla Çelebi adıyla şöhret bulmuştur. Babası, Diyarbakır’ın tanınmış zatlarından biri olan Seyyid Ali Efendi’dir. (Kurnaz 2000: 302; Ali Emiri 2003: 54; Beysanoğlu 1996: 130) 
Devrinin tanınmış âlimlerinden Ömer b. Ahmed el Çullî el Mâî (ö. 1022/1613) ve Hüseyin el Halhali (ö. 1014/1605)’den dîni ilimler yanında, astronomi, matematik ve geometri ilimlerini de okuyarak iyi bir öğrenim gördü. Rumiye Şeyhi Aziz Mahmud Urmevi 'nin kızı ile evlendi. (Haspolat 2014: 274).
Sultan IV. Murad, Bağdat seferinden dönerken 1 Şevval 1048 / 5 Şubat 1639’da Diyarbakır’a uğradı, Molla Çelebi, padişah tarafından kabul edildi ve padişahın iltifatına mazhar olup beraberinde İstanbul’a gitti. Sultan’ın fermanı ile 1048 / 1639’da Zilhicce’sinde Hamdi Muhammed Efendi yerine Sahnı Seman Müderrisi oldu. 1049/1639-40 Recep ayında memleketi olan Diyarbakır kadılığına tayin edildi.1051 /1641-42 Rebiülevvel’inde görevden alındıysa da Şaban 1053 / 1643-44’te yeniden Diyarbakır Kadısı oldu. 1054 /1644-45 Safer’inde azledildi, 1056 / 1646-47 Rebiülevvel’inde Haleb Kadısı oldu ve aynı senenin Receb ayında eski görevi olan Diyarbakır kadılığına üçüncü defa tayin edildi. 1057 / 1647-48 Safer ’inde yine azledildi. Bundan sonra bazı şehirlerde kadılık yaptı ve Bağdat Kadısı iken 1062/1651-52 Şaban’ında emekliye ayrıldı. Ancak Ramazan 1065 / 1654-55’te Şam Kadısı oldu, bu görevde iken 1066 / 1655-56 Cemaziyelevvel’inde vefat etti ve Sinaniye mezarlığına defnedildi. Birçok eserinin yanı sıra şiirleri de bulunmaktadır. (Kurnaz 2000: 302; Ali Emiri 2003: 54; Beysanoğlu 1996: 130, Haspolat 2014: 274) 

Kuvvetli bir kelam ve fıkıh bilgisine sahip bulunan Beyazî-zâde, Molla Çelebi lakabıyla meşhur olan Muhammed b. Ali el-Amidi'den ders aldı (İzgöer 1992: 55).

Eserleri

1. Es’ile: Hadis, fıkıh, beyan, maani, mantık, kelam, hendese ve hey’et’den bahseden bir kitaptır. Bu esere birçok şerh yazılmıştır. Şeyhülislam Bahaî ve Abdurrahman Efendi’nin yaptığı şerhler bunlardan başlıcalarıdır. (Kurnaz 2000: 302; Beysanoğlu 1996: 130 Haspolat 2014: 274).
2. Redd ve Kabûl
3. Ecvibe
4. Çağmini Şerhi
5. Kadı-zâdeye Hâşiye (Kurnaz vd. 2000: 302).
6. Şemsuddin Muhammed b. Eşref es-Semerkandî (ö. 600/1203)' nin Eşkal el-Tesis adlı eserine Tuhfet el-Reis fi Şerh Eşkal el-Tesis ismi ile 815/1412 tarihinde Uluğ Bey'e ithafen yazdığı şerhtir. Eser daha çok Şerh Eşkal el-Tesis adıyla tanınmaktadır. Molla Çelebi diye tanınan Muhammed b. Ali el-Amidî (öl. 1066/1657) tarafından haşiyeler ve talikler yazılmıştır. (Fazlıoğlu http://www.ihsanfazlioglu.net/yayinlar/makaleler/1.php?id=134)

Beysanoğlu, Şevket (1996). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları. C. I. Başlangıçtan Tanzimata Kadar. Ankara. 130.

Fazlıoğlu, İhsan. “Osmanlı Döneminde Geometri”. http://www.ihsanfazlioglu.net/yayinlar/makaleler/1.php?id=134

Güner, Galip ve Nurhan Güner (2003). Ali Emiri Efendi. Esâmi-i Şuarâ-yı Âmid. Ankara: Anıl Matbaası: 54.

Haspolat, Yusuf Kenan (2014). Diyarbakır Surları (ekitap). 274.

İzgöer, Ahmet Zeki ve İlyas Çelebi (1992). “Beyâzîzâde Ahmed Efendi”. İslam Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 55.

Kurnaz, Cemal ve  Mustafa Tatçı (2000). Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. C. III. Ankara: Bizim Büro Yay. 302.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay. 977.

Mefâ'ilün Fe'ilâtün Mefâ'ilün Fe'ilün

Merâ be-ders-i hakîkat sebak hadîs-i vefâst

Makâm-ı kûşe-i mihnet vazîfe cevr ü cefâst

(Güner, Galip ve Nurhan Güner (hzl.)(2003). Ali Emiri Efendi. Esâmi-i Şuarâ-yı Âmid. Ankara: Anıl Matbaası. 54.)