Madde Detay

Şiirlerini Mücrim, Kerîm ya da Mücrim Kerîm mahlasıyla yazan şairin gerçek adı Kerîm'dir. Vardan köyünde doğmuş, 19. yüzyılın ilk yarısında yaşamıştır. Vardan (Vardanlı) köyü, Mücrim Kerîm’in yaşadığı dönemde Şeki’ye bağlı, günümüzde Oğuz Vilayeti’nin bir köyüdür ve Mücrim Kerîm onuruna Kerimli adını almıştır. Şiirlerinden Arapça ve Farsça bildiği, çokça seyahat ettiği, Rusya, Dağıstan, Türkiye ve Arabistan’da bulunduğu anlaşılmaktadır. Mücrim Kerîm hakkında eldeki bilgiler oldukça kısıtlı ve karışıktır. Mümtâz, El Şairleri adlı kitabında bazen Kerîm bazen de Mücrim mahlasıyla yazan Vardanlı Kerîm ile Keşfî mahlaslı Vardanlı Molla Kerîm adlı iki ayrı kişiden bahsederek bunların şiirlerine de yer vermiştir (Nağıyeva 2005: 186-195, 407-420). Şeki Hanlarının soyundan gelen Mustafa Ağa Şûhî, Kerim Ağa Fâtih’in Terceme-i Hâli adlı eserinde, babası Kerîm Ağa Fâtih’e şiir sunanlar arasında Hacı Kerîm Vardani diye birinden bahseder, bu şairin Rum’a ve Dağıstan’a yaptığı seyahatten döndükten sonra Keşfî mahlasıyla gazel sunduğunu yazar (Şûhî’den aktaran Ceferzade 1978: 4). Buradan hareketle, El Şairleri’ndeki Vardanlı Molla Kerîm Keşfî ile Vardanlı Mücrim Kerîm’in aynı kişi olduğu iddia edilmiştir (Ceferzade 1978: 4). XIX. yüzyılın ilk yarısında Karabağ’ın Cebrayıl bölgesinde yaşayan ve mezarı Horovlu köyü yakınında bulunan Mücrim Kerîm adlı bir âşıktan daha bahsedilmektedir (Abbaslı 2011: 108). Ne zaman öldüğü bilinmemektedir.

Mücrim Kerîm hem klasik tarzda hem de halk şiiri tarzında eser vermiştir ve çeşitli cönklerde şiirlerine rastlanır (Ceferzade 1978: 3, 11). Azerbaycan’da Fuzûlî Yazmalar Enstitüsü’nde muhafaza edilen A-347 numaralı cönkte bazı diğer şairlerin şiirleriyle beraber, çoğunlukla Mücrim Kerîm’in şiirleri kayıtlıdır. Ceferzade bunun Mücrim Kerîm’in müellif hattı yazması olduğuna inanmaktadır (1978: 5). Yazmada bir Dîvânçe de bulunmaktadır. Kerîm ve Mücrim Kerîm mahlaslı şiirlerin toplandığı Dîvânçe mensur bir dibaçe ile başlar. Dibaçeden Dîvânçe’nin 1256/1840-41 yıllarında tamamlandığı ve yazarının buna Sünbülistân adını verdiği anlaşılmaktadır (Ceferzade 1978: 61-62). Ceferzade, bu yazmayı temel alarak Mücrim Kerîm’in şiirlerini Sünbülistân adıyla Kiril alfabesiyle yayımlatmıştır (Ceferzade 1978).

Kerîm mahlaslı şairler konusundaki karışıklık, bunların eserlerine de yansımıştır. Şöyle ki: Abbaslı’nın Cebrayıllı Mücrim Kerîm’e ait olduğunu iddia ettiği iki şiir örneği (2011: 108) Ceferzade’nin Vardanlı Mücrim Kerîm adına derlediği kitapta bulunuyor (Ceferzade 1978: 14, 21). Mücrim Kerîm’in şiirlerinin 19. yüzyılda Nahçıvan’ın Şahbuz bölgesinde yaşayan Ululu Kerîm adlı şairin şiirleriyle de karıştırıldığını görürüz. Ceferzade’nin derlemesinde “Ey ağalar size bir arz eyleyem” mısraıyla başlayan halk şiiri tarzındaki bir şiirin Ululu Kerîm’e ait olduğu iddia edilmiştir (Namazov 2010: 25). Azerbaycan Aşıg Şeirinden Seçmeler adlı kitapta Mücrim Kerîm’in şiirleri arasında sunulan (Ahundov 2005: 280-291) “Fırsat elde iken yahşilik eyle” mısraıyla başlayan şiir, “Ululu Kerîm’i ahtaran tapar” mısraından da açıkça anlaşılacağı üzere Ululu Kerîm’e aittir (Namazov 2010: 2).

Tebriz âşıklık geleneğinden bahseden çalışmasında Kobotarian, Tebrizli Âşık Yedullah’ın Şikârî Destanı’na Mücrim Kerîm’den üstat-namelerle başladığını yazar (Kobotarian 2013: 108, 258). Bunun hangi “Mücrim Kerîm” olduğunu bilmiyoruz, ama aynı çalışmada Mücrim Kerîm adına verilen iki şiirden bir tanesi Mümtaz’ın kitabında da Vardanlı Mücrim Kerîm adına kayıtlıdır (Nağıyeva 2005: 415).

Ceferzade, Mücrim Kerîm’in gazellerinin sanatkârlık açısından fazla mükemmel olmadığını söylerken şairin dilinde halk şiiri tarzında yazan şairlere özgü canlılık ve akıcılık olduğunun da altını çizer (Ceferzade 1978: 7, 9). Gasımzade Mücrim Kerîm’in muhammeslerinin gazellerinden daha canlı ve güzel olduğunu, fakat en iyi şiirlerinin koşmaları olduğunu iddia eder (Gasımzade 1974: 65).

Abbaslı, Tariyel (2011). “Garabağ: Cebrayıl Aşıg Mühiti”. Ozan Dünyası 4: 101-118.

Ahundov, Ehliman, İ. Abbaslı, H. İsmayılov (hzl.) (2005). Azerbaycan Aşıg Şeirinden Seçmeler. C. 1. Bakü: Şark-Garp Neşriyatı.

Ceferzade, Ezize (hzl.) (1978). Mücrim Kerim Vardani, Sünbülüstan. Bakü: Genclik Yay.

Gasımzade, Feyzulla (1974). XIX Esr Azerbaycan Edebiyyatı Tarihi. Bakü: Maarif Neşriyatı.

Kobotarian, Nabi (2013). Tebriz Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi.

Nağıyeva, Cennet, T. Nureliyeva (hzl.) (2005). Salman Mümtaz, Azerbaycan Edebiyyatı (El Şairleri). Bakü: Nurlan Yay.

Namazov, Gara, E. Gedimov (2010). “XIX Esr Nahçıvan Aşıg Mühiti”. Azerbaycan Şifahi Halg Edebiyyatına Dair Tedgigler 33: 15-42.

Şûhî, Mustafa Ağa. Kerim Ağa Fâtih, Terceme-i Hâl. Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Fuzuli Yazmalar Enstitüsü. No. B-1890.

Muhammes'ten

Feryâd Kerîm’ün yine cânânı küsübdür

Âzürdelenüb tab’-ı kerîmânı küsübdür

Huld-ı iremin serv-i hırâmânı küsübdür

Firdevs-i berîn hûrî vü gılmânı küsübdür

El-hâsıl anın şâhid-i zî-şânı küsübdür

Sevdi anı gönlüm dahi ol kâlü belâdan

Kısmet bile oldu mana ol Bâr-Hudâ’dan

El çekmedi bir zerrece bî-dâd ü cefâdan

Bir şey ana men etmemişem gayr-i vefâdan

Bîcâ yere menden usanub cânı küsübdür

Bu zulmü mana yâr-ı sitem-kâr kılubdur

Ağyâr ile hem-râz ve hem-sohbet olubdur

Endâmuma yüz âteş-i hırmânı salubdur

Ya’kûb gibi ağlamağun vakti gelübdür

Men bî-nevânın Yûsuf-ı Ken’ânı küsübdür

Yüz kerre dedüm âşıkına sen gazab etme

Bîdâd ü cefâ renc ü itâb ü ta’ab etme

Bir cevr ü cefâ kılsan ona bî-sebeb etme

Çarkın bu kadar sâika-bârın aceb etme

Men teg o fakîrin meh-i tâbânı küsübdür

Gam nîzesi saldı meni yüz derd ü azâra

Kaldım mütehayyir ona hîç olmadı çâre

Herkes özüne tapdı bugün râh-ı müdârâ

Zâhid iledi secde o ebrû-yi nigâra

Mücrim kulın ammâ dîn ü îmânı küsübdür

Gazel

Hîç tekellüm kılub etmez sevâb

Hâlüme bakub bana vermez cevâb

Birce dimez ki nedür ey müstemend

Munca firâkumda çekersün azâb

Ukde-i zülfine olan mübtelâ

Mestliğinden ne bilür hurd u hâb

Bûyi abîrin cigerin kan eder

Verse eger rişte-i zülfine tâb

Zülf-i siyâhına berâber durub

Haddi nedür lâf disün müşg-i nâb

Bir göz ucıyla bakar olsa yakîn

Hayrete batub olur âlem harâb

Öldürür âşıkları hiç rahmi yok

Bir elide tîğ birinde şarâb

Cennet-i rıdvânda olmaz yakîn

Böyle sürâhi-kad ü âlî-cenâb

Ey Kerîma burka’ın açsa o meh

Bî-şek ü şübhe tutulur âfitâb

(Ceferzade, Ezize (hzl.) (1978). Mücrim Kerim Vardani, Sünbülüstan. Bakü: Genclik Yay. 54-56, 63.)