Madde Detay

Müfit Râtib, varlıklı bir ailenin çocuğu olarak İstanbul'da dünyaya gelir ve Şehzadebaşı'nda, devrin gözde mekânlarından bir konakta ihtimamla yetişir. Dedesi devrinin tanınmış hukukçularından, Meclis-i Maarif reisi Haydar Efendi'dir. Anne tarafından ise soyu Recaizade Mahmut Ekrem'e bağlanır. Müfit Râtib'in babası İbrahim Bey, ceza mahkemesi reisi olarak görev yapar. Yazar, eğitim hayatına Numune-i Terakki Mektebi'nde başlar. Daha sonra Galatasaray Lisesi'ne kaydolur. Henüz ilkokul sıralarındayken ilgi duymaya başladığı edebiyat ve özelde tiyatro, lise çağlarında, büyük bir meraka dönüşür. Hayli hareketli geçen hayatı, lise eğitiminin son yılında değişir. Ömrünü perişan edecek hastalığa ilk tutulduğu yıllara denk gelen bu devrede yazar, içe kapanık, hayata karşı ilgisiz bir kişiliğe bürünür ve okul ile rabıtası kopar. Bu dönemdeki inzivası onu edebiyata dair okumalara yönlendirir.. Tiyatro eleştirilerini takip eder ve tiyatro üzerine çalışmalar yapar. Fransızca, Arapça ve Farsçayı mükemmel derecede öğrenir. 1908'de Galatasaray'danmezun olur. Meşrutiyet'in ilânını takiben, tiyatro faaliyetlerinde bulunur. Kadınlara yönelik tiyatro faaliyetlerinin de teori ve pratikteki öncülüğünü yapar. Kısa sürede edebiyat dünyasında tanınan Müfit Râtip, Hukuk Mektebi'ne yazılırsa da yazı işlerinin yoğunluğundan bu eğitimini tamamlayamaz. Hilâl Matbaası'nda matbaacılık, Evkâf Nezâreti'nde müzecilik ve Evkâf Müzesi'nde başkâtiplik yapar. 1909'da Fecr-i Âti topluluğunun kuruluşunda yer alır. Evleri, bu grubun toplantı mekânlarından biri hâline gelir. Hayli ciddi ve disiplinli biçimde toplantılara iştiraki sağlamaya çalışan, bu edebî oluşumu çok benimseyen Müfit Râtip, 31 Mart ayaklanmasında basılan matbaalarını kurtarmak konusunda arkadaşlarından destek alamadığı ve ayrıca hakkında söylenen kimi sözleri kaldıramadığı için darılarak, katiplik görevinden istifa eder (Töre 2005). İkamet ettiği Kadıköy'deki evi, devrin önemli edebiyat mahfillerinden olur (Anar 2012). Ömrünün son beş yılını ağır hastalıkla geçirdikten sonra, erken yaşta beyin zarı veremi nedeniyle vefat eder. Devrinin en popüler isimleri arasında bulunan yazar, mütevazi, insanlara her konuda destek veren, güvenilir bir kişidir.

Edebiyat hayatına mensur şiirler ile giren Müfit Râtip, esasen tiyatro kabiliyet ve dehâsı ile doğmuş bir yazardır. 1908 Meşrutiyet'ini tâkip eden dönemlerde, kendi çevresinde geliştirdiği tiyatroculuğu gösteri alanına da taşır. İlk kez Şehzadebaşı'nda Kâzım Nami'nin Nasıl Oldu ve devamında Ahmet Vefik Paşa'nın bir Moliere adaptesi olan Zor Nikâhı eserlerini tiyatro grubu ile birlikte sahneye koyar (Sevengil 1968). Hızlı biçimde edebiyat dünyasına dâhil olan yazar, eleştiri ve incelemeleri; çevirileri, adapte ve telif piyesleri ile kısa zamanda adından söz ettirir. Tiyatro faaliyeti dolayısıyla tanıdığı arkadaşlarını etrafında toplar ve "sanat için sanat" düsturu ile hareket eden Fecr-i Âtî'nin kuruluşunda gruba önemli bir insan ve fikir kaynağı sağlar. Fecr-i Âtî beyannamesi, grubun kâtibi olması dolayısıyla, onun imzasıyla neşredilir. Kurulması planan Fecr-i Âti kütüphanesinde Talâk ve Tezat isimli iki piyesinin de ismi vardır. 1910'da Darü't-Temsîl-i Osmanî heyetinde yer alır. 1911'de ise Mınakyan grubu içerisinde eserler verir ve Yeni Sahne için de ciddi çalışmalar sunar. Darülbedâyi'nin kurulması sırasında da öğrencilerin deneneceği sınav komisyonu içerisinde bulunur. Fecr-i Âtî içerisinden çekildikten sonra, çalışmalarını tiyatro eleştirmeni olarak, çok genç yaştaki ölümüne kadar devam ettirir. "Millî bir ziyâ" olarak görülen Müfit Râtip,Yakup Kadri, Refik Hâlit ve Ahmet Hâşim'i etkileyen bir isimdir (Töre 2005).

Yazar, ciddi fasılarla geçen on iki yıllık sanat hayatında Servet-i Fünun, Musavver Muhit, Nevsâl-i Millî, Resimli Kitap, Musavver Tiyatro, Âşiyân, Hak, Türk Yurdu, Âlemdar gibi devrinin mühim yayın organlarında yazılar neşreder. Maupassant'ın Bel Ami isimli romanını, Güzel Dost ismiyle çevirir ve eser, çevirideki başarısı ile döneminde takdir görür. Bunun yanında ciddi sayıda eseri tercüme eder. Refik Hâlit ile birlikte hazırladıkları Kanije Müdafaası ve Tiryaki Hasan Paşa isimli piyes, devrin tarihî tiyatroları içerisinde dikkat çekicidir. Zincir piyesi, Meşrutiyet ile hız kazanan feminist düşünce içerisinde değerlendirilebilecek bir eserdir. Yazar, yabancı ve düşmüş bir kadının hangi saiklerle o yolda olduğunu vurgularken, erkeklerin sadece tensel temas istekleri karşısında, kadının sadakatsizliğe itilişini de haklı bulur. İkinci telif piyes olan Sayfiyede ise devir erkeklerinin nefsani arzularından ve bu arzuların onları nasıl kötü duruma düşürdüğünden söz eden bir komedidir. Bunun dışında yazar, Bernstein'ın Hırsız;Yakup Kadri'nin Vedâ, Abdülhak Hâmid'in Nesteren isimli piyeslerinde oyuncu olarak yer alır.

Önemli bir tiyatro eleştirmeni olan Müfit Râtip, kaleme aldığı tenkit yazılarında tiyatroya dair önemli yollar açar. Ona göre tiyatronun eğitici yanı vardır ve ahlakî yönünün bulunması gerekir. İzleyicinin ya sanat zevkini ya da vicdanını beslemek durumunda olan tiyatro, kaba ve kesif melodramlardan öte, mahallî ve gerçekçi çizgide ilerletilmelidir. Yazara göre tiyatro, türler içerisinde halka ait olan bir sanat alanıdır. Bu nedenle de ister tercüme ister telif olsun her tiyatro eserinin halka verilebilecek bir mesajı olmalıdır. Ahlakî değerler, tiyatro üzerinden yozlaştırılmamalı, halkın belleği tahrip edilmemelidir. Ayrıca maddî çıkar sağlamak amacıyla tarihî tiyatrolar kaleme alınmamalı, milletin ve tarihin gerçeği değiştirilmemelidir. Yine toplumsal yaralar, tiyatro aracılığıyla işlenirken, halkı rencide etmeden verilmeli, halkın idrak gücünü zorlayacak eserlerden kaçınılmalıdır (Töre 1986).

Tiyatro, dünya milletleri içerisinde topluma prestij kazandıracak bir sanattır. Çeviri yoluyla dünya edebiyatından örnekler tanınmalı ancak toplumun kendi bilincini yansıtacak millî eserler oluşturmaya önem verilmelidir. Yapılacak çevirilerde ise mahallî renk ıskalanmamalı, ayrıca dilin ahnegine de dikkat edilmelidir.

Görüldüğü üzere devrin tiyatrocuları ve tiyatro eserleri üzerine yaptığı geniş inceleme ve isabetli tenkitler ile Müfit Râtip, bir yandan Türk tiyatrosunu kurmaya çalışırken bir yandan da objektif tenkidin ölçülerince tiyatro sanatını açıklamıştır. "Tiyatro sahasındaki millî kültürümüze büyük bir zenginlik" (Töre 2005) katan Müfit Râtip, adeta işin mutfağında yetişmiştir.Genç yaşında vefatı ile Türk edebiyatı, tiyatro sahasında kalem oynatan çok başarılı bir sanatçıdan mahrum kalmıştır.