Madde Detay

Tezkirelerle diğer tarihî ve edebî kaynaklarda Bağdatlı Muhibbî hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Sadece Kâsımî tarafından 1034/1625’te kaleme alınan Bahrü’l-Ma’ârif adlı mecmuada geçen bir manzumenin (Kâsımî: yk. 168a) “Bahr-ı Tavîl-i Muhibbî-i Bağdâdî” başlığından hareketle, Bağdatlı olan veya Bağdat’ta yaşamış Muhibbî mahlasıyla şiirler yazan bir şairin varlığından haberdar olunmaktadır. Mecmuada şairin Bağdatlı olduğunun belirtilmesi dikkatleri Ahdî’nin Gülşen-i Şu’arâ’sına çekmektedir. Ahdî’nin eserinin 989/1581-2 yılında yapılmış olan en erken istinsahında (AÖ 47 yk. 102a), net bir şekilde madde başında “Muhibbî” yazılı olan bir bölümde şaire dair bilgiler “Mübînî” hakkındakilerle uyuşmaktadır (Solmaz 2005: 47, 542). Ahdî’nin, tezkiresini ömrünün sonuna kadar sürekli genişletilmesi (Solmaz 2005: 4) bahse konu maddenin Ahdî tarafından kaldırılmış olma ihtimalini de düşündürmektedir. Söz konusu istinsahta neden Muhibbî maddesinin altında başka bir şairin adının verildiği konusuna açıklık getirilememiştir. Nitekim Gülşen-i Şu’arâ’da ismen de olsa Kanûnî Sultân Süleymân (Solmaz 2005: 91-94) dışında başka bir “Muhibbî” anılmamaktadır.

Ancak yukarıda adı verilen mecmuada Bağdatlı Muhibbî’nin yazdığı belirtilen “Bahr-ı Tavîl” de başka bir yazma eserde, Kanûnî Sultân Süleymân’a ait olarak gösterilmiştir (Kesik 2015a). Ancak metnin Kâsımî Mecmû’ası’ndaki şekli daha uzundur ve aralarında kimi farklılık mevcuttur. Ayrıca aynı mecmuada yer alan “Muhibbî” mahlaslı “Âşıka cânlar bağışlar ol sanem gelse söze / Öldürür âşıkları nâz ile ger gözler süze” matlalı gazelin başında “Muhibbî Fermâyed” (Kâsımî: yk. 144b) başlığı mevcutsa da sadece mahlasından hareketle şiirin Bağdatlı Muhibbî’ye ait olduğunu söylemek mümkün değildir. Nitekim bu manzume de Kanûnî Sultân Süleymân’a ait olduğu söylenen şiirler arasında verilmiştir. (Yavuz vd. 2016: 1508). 

Kâsımî Mecmû’ası’ndaki Muhibbî mahlaslı (Kâsımî: yk. 67a) “Baş çatup ebrûlar el bir eylemiş / Katlüme benzer ki tedbîr eylemiş” mahlaslı sekiz beyitlik gazelin başlığında “Sultân Süleymân Han” yazılıdır. Bu gazel Sultân Süleymân (Muhibbî)’ın divanında altı beyittir (Ak 1987: 402; Yavuz vd. 2016: 798). Mecmuada Sultân Süleymân’da olduğu gibi, diğer şair padişahların şiirlerinin başlıklarında padişah sanının geçmesi “Muhibbî Fermâyed” (Kâsımî: yk. 144b) başlıklı şiirde ise böyle bir kaydın bulunmaması düşündürücüdür.

Hisâlî’nin Metâli’u’n-Nezâir’inde Muhibbî başlıklı iki matlanın geçtiği görülür. Eserde bir matlada, şairden “Muhibbî-i Acem” olarak bahsedilmektedir (Kaya 2003: 72). Hisâlî’nin eserinde toplam 212 matlaın Sultân Süleymân’a ait olduğu belirtilmiş ve her iki şairin farklı kişiler olduğu açıkça gösterilmiştir. Bu durumda “Muhibbî-i Acem” ifadesinin Bağdatlı Muhibbî’yi göstermiş olması muhtemeldir. Yorumlanan bilgiler bize Muhibbî mahlaslı şair(ler) olduğunu göstermekteyse de bunların sayılarına ve kimliklerine dair net bir veri sunmamaktadır.

Ak, Coşkun (hzl.) (1987). Muhibbî Dîvânı. Ankara: KTB Yay.

Gıynaş, Kamil Ali (2014). “Üç Nazire Mecmuasından Hareketle Muhibbî’nin Dîvânında Bulunmayan Şiirleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 7(29): 399-440. 

Kesik, Beyhan (2015a). “Muhibbî’nin Bahr-ı Tavîli”. Journal of Turkish Language and Literature. 1 (1): 55-60.

Kesik, Beyhan, Zehra Pehlivan, Emre Şengül (2015b). “Bir Şiir Mecmuasından Hareketle Muhibbî’nin Yayımlanmamış Şiirleri”. International Journal of Language Academy Volume 3 (1): 361-373.

Kalyon, Abuzer (2011). Peşteli Hisâlî, Metâli’u’n-Nezâ’ir (II. cilt) İnceleme-Metin. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Kâsımî. Bahru’l-Ma’ârif. Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Seyfettin Özege Yazma Eser Koleksiyonu. ASL Mec 625.

Kaya, Bilge (2003). Hisâlî, Hayatı - Eserleri ve Metâli'’’n-Nezâ’ir Adlı Eserinin Birinci Cildi: İnceleme - Metin. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Solmaz, Süleyman (hzl.) (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şuarası. Ankara: AKM Yay.

Yavuz, Orhan (hzl.) (2014). Muhibbi Divanı Kendi Hattıyla. İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yay.

Yavuz, Orhan, Bekir Direkçi, Mevlüt Gülmez, Mehmet Yastı, Hidayet Duyar (hzl.) (2014). Muhibbi Divanı, Bölge Yazma Eserler Nüshası. Palet Yay.

Yavuz, Kemal; Orhan Yavuz (hzl.) (2016). Muhibbi Divanı Bütün Şiirleri 1-2. Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı​ Yay.