Madde Detay

Manisa’ya bağlı Akhisar’da doğdu. Asıl adı Muhyiddin Mehmed, babasının adı Bedreddin’dir. İlk öğrenimini Akhisar ve Manisa’da alan Mehmed Münşî Efendi, daha sonra İstanbul’a gelerek öğrenimini tamamladı ve Ebu’l-Leys Alisi ve Cafer Efendi’den icazet alarak mülazım oldu. 958/1551 yılında hocası Cafer Efendi Şam kadısı olunca Münşî de onunla birlikte Şam’a gitti. Bir müddet sonra tekrar İstanbul’a döndü. 963/1555-56 yılında Mısır’a kadı olarak atandı. Uzunca bir süre Mısır’da kadılık yaptıktan sonra memleketine dönerek tedris ve telifle meşgul olan Mehmed Münşî Efendi, 1 Ramazan 981 (25 Aralık 1573)’te başladığı Tenzîlü’t-Tenzîl adlı eserinin telif çalışmalarını sürdürürken Rebiülahir 982 (Temmuz-Ağustos 1574) tarihinde Medine’ye şeyhülharem tayin edildi. 1000/1591-92 yılında Medine’de vefat etti ve Bâkî Mezarlığı’na defnedildi.

Nakşibendî tarikatına mensup âlim, fazıl Arapça, Farsça ve Türkçe üç dilde şiirler yazabilen; aynı zamanda edebî ilimlerde usta olan Mehmed Münşî Efendi, birçok eserin sahibidir.

Eserleri:

1. Tenzîlü’t-Tenzîl: Tefsîrü’l-Münşî diye de bilinen bu eser III. Murad (öl. 1595)’a takdim edilmiştir. Müellif, 1 Ramazan 981 (25 Aralık 1573)’te Akhisar’da başlayıp Rebiülevvel 999 (Ocak 1591) tarihinde Medine’de şeyhülharem iken tamamladığı eserinde genellikle ayetleri ayet ve sünnetle tefsir etmiş, daha önceki âlimlerden gelen rivayetlerden yararlanmış, yer yer kendi görüş ve tercihlerine de yer vermiştir. Fıkhî meseleleri Hanefî mezhebine, itikadî konuları ise Ehl-i sünnet anlayışına göre ele almış, Mu’tezile, Cebriyye ve Kaderiyye gibi fırkaların görüşlerini reddetmeye çalışmış, az da olsa tasavvufî ve işârî yorumlar yapmış, özellikle geçmiş peygamberler ve kavimlere dair kıssaları, tabiat olayları ve yaratılışın başlangıcıyla ilgili konuları tefsir ederken israiliyattan faydalanmıştır. Eserin çok sayıda yazma nüshası bulunmaktadır (Süleymaniye Küt. Mihrişah Sultan, no. 19; Âşir Efendi, no. 390; Ayasofya, no. 282; İstanbul Üniv. Küt., no. 737, 5036; Nuruosmaniye Küt., no. 147; Hacı Selim Ağa Küt., no. 101; Köprülü Küt., Fâzıl Ahmed Paşa, no. 144; Râgıp Paşa Küt., no. 232, vb.).

2. Mecmû’atü’r-Resâ’il: (Âtıf Efendi Küt., no. 2800). Bu koleksiyonda yer alan risaleler şunlardır:

a) Şerhü Mukaddimeti İbnü’l-Cezerî: Kıraat imamlarının büyüklerinden Cezerî’nin meşhur manzumesinin şerhidir.

b) Risâle fi’t-Ta’rîb (Usûlü’t-Takrîb fi’t-Ta’rîb): Arapça’ya başka dillerden girmiş kelimelerle garip kelimeler hakkında bir risaledir.

c) Risâle fi’l-Elfâz: Arap dilinde müfred isimlere cemi sigasıyla sıfat olan kelimeleri bir araya getiren risale Süleyman el-Âbid tarafından tahkik edilmiştir.

d) Sevâbigu’n-Nevâbig: Zemahşerî’nin Nevâbigu’l-Kelîm adlı eserinin şerhidir.

e) Neşvü’l-Berâ’a fî Vasfi’l-Yerâ’a

f) Risâletü’l-Ezdâd: Arapçadaki zıt kelimelere dair bir risaledir.

3. Telhîsü Muhtasari’l-Kudûrî (Süleymaniye Küt., Lâleli, no. 1122).

4. Tırâzü’l-Bürde (Tırâzü’l-‘İbre fî Şerhi Kasîdeti’l-Bürde) (Nuruosmaniye Küt., no. 4010, 4013).

5. Müsennâ ve Müselles der Lugat-i Fârisî: 775 adet Farsça kelimenin Türkçe açıklamasına dairdir (Süleymaniye Küt., Lala İsmâil, no. 655, Tırnovalı, no. 1816; İstanbul Üniv. Küt., no. 1858, 2787).

6. Ravzatü’l-Cinâs fî Sıfati’l-Hannâs (Hacı Selim Ağa Küt., no. 956; Süleymaniye Küt., Şehid Ali Paşa, no. 2617, Lala İsmâil, no. 655, vr. 58-163).

7. Şerhü Makâmâti’l-Harîrî (Risâle-i Kalemiyye) (Süleymaniye Küt., Çelebi Abdullah Efendi, no. 384, Esad Efendi, no. 3351, Tâhir Ağa, no. 1105; Köprülü Küt., Fâzıl Ahmed Paşa, no. 1609; Beyazıt Devlet Küt., Veliyyüddin Efendi, no. 3259).

8. Ed-Dürrü’l-Mendûd fi’l-Haberi’l-Mevrûd: Kırk hadis tercümesi olan eserin Türkçe mukaddimesinde Hz. Peygamber ve ümmeti, şefaat, Ehl-i beyt ve Kureyş’le ilgili bazı ayet ve hadislerin açıklaması yapılmıştır. Kitapta Türkçe ve Farsça şiirler de bulunmakla birlikte asıl dili Arapçadır (Yerinde 2006: 22-23).

Akbayar, Nuri (hzl.) (1998). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî (Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî). C. 5. İstanbul: Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Ortak Yay.

Akdemir, Hikmet (2001). Osmanlı Müelliflerinden Akhisarlı Muhammed İbn Bedrüddin el-Münşî ve Tefsirdeki Metodu. Yüksek Lisans Tezi. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 2. Ankara: Bizim Büro Yay.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Nev’i-zâde Atâî, Hadâ’iku’l-Hakâ’ik Fî Tekmîleti’ş-Şakâ’ik. Şakâ’ik-i Nu’mâniyye ve Zeyilleri. C. 2. İstanbul: Çağrı Yay.

Öztürk, Hayrettin (1993). Muhammed b. Bedrüddin el-Münşî: Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki Metodu. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniverssitesi.

Şemseddin Sâmî (1314). Kâmûsu’l-Âlâm. C. 6. İstanbul: Mihran Matbaası.

Yavuz, Fikri ve İsmail Özen (hzl) (1972). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 1. İstanbul: Meral Yay.

Yerinde, Adem (2006). “Münşî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 22-23.