Madde Detay

Bağdat’ta doğdu. Asıl adı Murtazâ’dır. Nazmî mahlasıyla şiirler yazan Bağdatlı Seyyid Ali Efendi’nin oğlu olduğundan Nazmî-zâde Seyyid Murtazâ Efendi olarak tanındı. Adını mahlas olarak kullandı. Öğrenimini tamamladıktan sonra hükûmet memurluklarında bulundu. Bağdat maliyesinin ruznamçe halifeliğine kadar yükseldi. Vefat tarihi kaynaklarda farklılık göstermektedir. Babinger (2000: 274) ve Şeyhî Mehmed Efendi (Özcan 1989: 746)’ye göre 1136/1723-24 yılında Bağdat’ta vefat etti. Vefat tarihi Mehmed Süreyya (Akbayar 1996: 1118)’da 1136/1723-24 olarak gösterilir ve İstanbul’da vefat ettiği belirtilir. Mehmed Tâhir (2000: 152)’e göre 1134/1721-22’de, Safâyî (Çapan 2005: 557)’ye göre de 1133 yılı sonlarında (1721) vefat etti.

Eserleri şunlardır:

1. Dîvân: Sâlim'e (İnce 2005: 557 ve 2006: 437) ve Bursalı M. Tahir'e göre (2000: 153) mürettep Dîvân'ı vardır. Fakat nüshasına rastlanmamıştır.

2. Gülşen-i Hulefâ: Bağdat’ın kuruluşundan 1130/1718 yılına kadar olan tarihini anlatmaktadır (Babinger 2000: 275; Mehmed Tahir 2000: 153). Esere daha sonra Resul Havi tarafından Devhatü’l-Vüzerâ adıyla bir zeyl yazılmıştır (Babinger 2000: 275). Eser, 1143/1730’da İbrahim Müteferrika tarafından basılmıştır.

3. Terceme-i Târîh-i Timur: Mevlânâ b. Arap Şah'ın Arapça Timurlenk Tarihi'nin Türkçe ve Farsçaya tercümesi olup Türkçesi 1277/1861’de Târih-i Timur u Gürkân ismi ile basılmıştır (Mehmed Tahir 2000: 153).

4. Terceme-i Kâbûs-nâme: Farsça siyaset kitabının Türkçeye tercümesidir (Babinger 2000: 274; Mehmed Tahir 2000: 154).

5. Şerh-i Kasîde-i Ferezdak: Arap şâiri Ferezdak'ın On İki İmam ve Zeyne'l-Âbidîn hakkındaki kasidesinin Türkçe şerhidir (Mehmed Tahir 2000: 153).

6. Terceme-i Tuyûr-i Çâriha ve Zevârî-i Sâyide: Bir nüshası Hamidiye Kütüphânesindedir (Mehmed Tahir 2000: 153).

7. Zeyl-i Siyer: Nâbî ve Veysî'nin siyerlerine zeyildir (Mehmed Tahir 2000: 153).

8. Tezkire-i Evliyâ-i Bağdad: Bağdad ile civarında medfun olan evliya hakkında bilgi vermektedir (Mehmed Tahir 2000: 153).

9. Şerh-i Şevâhid-i Muğni'l-Lebîb: Nahv ilmine dair yazılan eserlerin en meşhurlarından olan Muğnî’nin Şevâhidi’nin şerhidir (Mehmed Tahir 2000: 153).

10. Şerh-i Lügat-ı Târih-i Vassaf: Vassaf tarihinin şerhidir (Mehmed Tahir 2000: 153).

11. Terceme-i Kitâb-ı Fezâilü'l-Hayl: Osmanlı Müellifleri'nde ismi geçmektedir (Mehmed Tahir 2000: 153).

12. Münşe'âtat: Osmanlı Müellifleri'nde ismi geçmektedir (Mehmed Tahir 2000: 153).

Abdülkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdetü’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay. 374.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1118.

Babinger, Franz (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. (çev. Coşkun Üçok). Ankara: KB Yay. 274-277.

Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmânlı Müellifleri. C. III. Ankara: Bizim Büro Yay. 152-154.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî, İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 557-559.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 623-624.

İnce, Adnan (2006). “Murtazâ”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 6. Ankara: AKM Yay. 437. 

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 303-304.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakaik-ı Nu’mâniye ve Zeyilleri-Vekâyiü’l-Fudalâ. II-III. İstanbul: Çağrı Yay. 746-747.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1981). “Hüseyin Murtaza (Nazmizâde)”. C. 4.İstanbul: Dergâh Yay. 302.

Bülbül-i bâg-ı hakîkat hem-enînimdir benim

Şâhid-i cûş-ı dilim çeşm-i terînimdir benim

Nâ-ümîd-i mâ-sivâ ümmîd-vâr-ı Hakk olan

Kesret içre vahdet(-i) hâtır-künînimdir benim

Lutf-ı Hakk’a eyledim ilkâ-yı dest-i i‘tisâm

Hasbiye’llâhu kefâ* nakş-ı nigînimdir benim

Yokdur irmege ümîdim dergeh-i Hakk’a hemân 

Rişte-i aczim benim hablü’l-metînimdir benim

Urvetü’l-vüskâ(-yı) ** ihlâsa temessük Murtazâ

Bî-tekellüf hâsıl-ı kedd-i yemînimdir benim

*(Benim için) Allah ile (bir vakit vardır). Hadis.

** “… kendini Allah’a veren kimse, en sağlam kulpa sarılmış olur…” Lokman, 31/22.

(Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî, İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 559).