Madde Detay

17. yüzyıl şairlerinden Şeyh Nasîrâ Dede, İran bölgesinde yetişmiş şairlerdendir. Vefat ettiğinde 100 yaşını aştığına olduğuna göre 950/1543 yılından önce doğduğu söylenebilir (Genç 2000: 493). Gençlik yıllarında, Mevlevi olan amcasının hizmetinde bulunmak maksadıyla Şam’a gitmiştir. Şam’a gittiğinde amcasının öldüğü bilgisini alan Şeyh Nasîrâ Dede, burada Mevlevilik’e intisap ederek, başta Derviş Dede ve Hicazî Dede olmak üzere bazı âlimlerden Mesnevi dersleri alarak Mevlevi olmuştur. Bir müddet sonra Sâ’ib-i Tebrizî Dede’nin (d. 1011/1603 – ö. 1079/1669) (Ünlü 2006: 86) davetiyle Tebriz’e gitmiştir.
Şeyh Nasîrâ Dede, Tebriz’de bulunduğu sürede Şah Abbas (d. 1587- ö. 1629) (Aydoğmuşoğlu 2011: 1330) ile tanışmış, hatta Şah Abbas, onun için bir Mevlevihane yaptırma sözü vermiştir (Genç 2000: 493). Tekrar Şam’a döndüğünde, Mevlevihane şeyhi olarak görevlendirildiği Bağdat’a gitmiştir. Şah Abbas, Bağdat’ı işgali esnasında daha önce tanışmalarının hürmetine Mevlevihane’ye zarar verdirmemiş ve kendisini ziyaret etmiştir.
Şeyh Nasîrâ Dede, Bağdat’ın tekrar Osmanlı tarafından fethedilmesinin mutluluğunu yaşadığı günlerde 100 yaşını geçmiş olarak hicri 1050/ miladi 1639 senesinde vefat etmiş ve Bağdat Mevlevihanesi haziresine defnedilmiştir (Tuman 2001: 1064).
Şeyh Nasîrâ Dede’nin aile çevresine dair bilinenler sınırlıdır. Daha önce belirtildiği üzere ismi belirtilmeyen bir amcası Şam’da yaşamıştır. Mevlevilik tarihi bakımından önemli bir eser olan Sevâkıbü’l-Menâkıb yazarı Abdülvehhâb es-Sâbûnî (ö. 954/ 1547) (Alparslan 1988: 286) ise şairin dayısıdır (Kurnaz vd. 2001: 1064).
Şeyh Nasîrâ Dede, Şam’da bulunduğu sırada Bağdatlı Rûhî (d. ?- ö. 1014/ 1605-1606) (Ak 2001: 13) ve Derviş Samtî (d. ?- ö. 1040/ 1630-1631) (Genç 2000: 304) ile arkadaşlık etmiş, seyahatlere çıkmıştır. Kendisini Tebriz’e davet eden Sâ’ib Dede’den de istifade etmiştir. Bu seyahatler onun hem Mevlevi hem de edebî kişiliğini geliştirmiştir. Şairin güzel gazeller yazmasında ise Tebriz’de bir terzi güzeline âşık olması etkili olmuştur.

Divanlar: Şeyh Nasîrâ Dede’nin Türkçe, Arapça ve Farsça olmak üzere üç divanı vardır (Genç 2000: 493). Bu divanlar, Esrar Dede’nin ifadesiyle “rana gazeller” ve “ziba rübailerden” müteşekkildir. Divanlarının nüshaları tespit edilememiştir.

Ak, Coşkun (2001). Bağdatlı Rûhî Dîvânı-Karşılaştırmalı Metin. Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.

Alparslan, Ali (1988). “Abdülvehhâb es-Sâbûnî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 286-287.

Aydoğmuşoğlu, Cihat. (2011). “Safevi Hükümdarı Şah Abbas’ın Dinî Siyaseti”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic.  (6/3): 1329-1337.

Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede, Tezkire-i Şu‘arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.)(2001). Mehmed Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay. 

Ünlü, Osman (2006). “Türk Edebiyatında Sâib-i Tebrizî Şerhleri”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 4 (1): 85-93.

Divan

Rübaî

1
Mef‘ûlü mefâ‘ilün mefâ‘ilün fâ‘

Ey rişte besi to kâmrânî kerdî
Zîr-i lebeş ‘ayş-ı bes nihânî kerdî
Der dest-i vey ez çi bûdî kûteh ‘ömr
Çûn gusl be âb-ı zindegânî kerdî

(Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede, Tezkire-i Şu‘arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay. 493.)

2
Mef‘ûlü mefâ‘ilün mefâ‘ilün fâ‘

Halkî ki derîn cihân pedîdâr şodend
Der-hâk be ‘âkıbet giriftâr şodend
Çunîn gam-ı hod mehor ki hemçûn men u to
Bisyâr der-âmedend u bisyâr şodend

(Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede, Tezkire-i Şu‘arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay. 494.)