Madde Detay

Asıl adı Abdullah’tır. Bursa’da dünyaya gelmiştir. Doğum tarihi bilinmiyor. Tüccardan Mehmed Çelebi’nin oğludur. İlk tahsilini memleketi Bursa’da yapmış; çok genç yaşta, İstanbul’a gelip, aile dostları Rumeli Kazaskeri Karaçelebi-zâde Mahmud Efendi’nin ilgisine mazhar olarak mülazım tayin edilmiştir. Fusûs şârihi Şeyh Abdî Efendi’den feyz alıp, onun sohbetlerinde bulunmuştur. Medrese-i Erbaîn’deki görevinden ayrıldıktan sonra, bir süre Bursa Mahkemesi’nde kâtiplik yapmış; 1061/1651 Şevvalinde Perîpeyker Medresesi, 1064/1654 Ramazanında Çendik Medresesi müderrisliğine terfi etmiştir. 1066/1659 Zilhiccesinden itibaren hayatını Bursa’da vaiz olarak sürdürmüştür. Müderrislikten kadılığa geçen Nazik, önce Maraş kadılığına getirilmiş (1078/1667 Şevval), bir yıl sonra bu görevinden alınmıştır (1080/1669 Şevval). Erzurum kadısı olup (1084/1673 Rebîülâhir), yaklaşık bir yıl sonra bu görevinden de alınmıştır (1085/1674 Ramazan). İkinci defa Maraş kadılığına getirilmiş (1091/1680 Şevval) ve bu görevinden de alınmış (1093/1682 Recep); ancak çok istediği Konya kadılığına tayin edilmiştir (1096/1685 Şevval). 1098/1686-7 Rebîülevvelinde Konya kadısı iken Konya’da vefat etmiş ve Sadreddin Konevî Hazretleri’nin kabri yakınına defnedilmiştir. Ölümüne Abdülhâdî Efendi “Ola behişt-i âlîde Nâzikî Efendi (1098)” diyerek tarih düşürmüştür (İsmail Beliğ 1302:505-507; Abdülkadiroğlu 1985: 541; Müstakim-zâde Süleyman Saddeddin 2000: 417; Mehmed Süreyya 1311: 369; Bursalı Mehmet Tahir 1333: 447; Bursa Kütüğü: 23; İKYTDK 1959: 473-474; Atlansoy 1998: 281-283).

Nâzik’in kaynaklarda belirtilen iki eseri vardır:  

1. Dîvân: Nâzik Dîvânı’nın, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü, numara 3511; İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Ty. Numara 2914; Sadettin Eğri Özel Kütüphanesi’nde olmak üzere üç yazma nüshası vardır. Dîvân üzerinde bir yüksek lisans tezi yapılmıştır. Dîvân'da mensur bir dibâce, ikisi tevhid, biri mülemma na’t, biri fahriye olan 4 kaside; 22’si Farsça 220 gazel; 1 terkîb-i bend; 4 murabba, 2 muhammes; 1’i Farsça 2 tahmis, 2’si Farsça 22 kıt’a ve nazm, 15 matla’; 4’ü Farsça, 31 tarih; 26’sı Farsça 106 rubaî; biri sakinâme, biri mutribnâme olmak üzere 3 mesnevî vardır.

2. İnsân-ı Kâmil: Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Osmanlı Müellifleri’nde 1094/1683 Rebîülâhir’de bu isimde bir tasavvuf risalesi yazdığı söyleniyorsa da, eser mevcut değildir.

Nazik, şiirlerinde Nâzik ve Nâzikî mahlaslarını kullanmış; âlim ve mutasavvıf bir şairdir. Arapça ve Farsçayı şiir söyleyebilecek kadar iyi biliyordu. Divanında mülemma şiirler yanında, müstakil Farsça şiirler vardır. Lirizmi yanında tasavvufî ve hikemî söyleyişleri vardır. Klasik şiirin hemen her nazım şekliyle söylemişse de, gazelleriyle öne çıkar. Nâzik, bir Bursa sevdalısıdır. Divanı içerisinde tekîb-i bend şeklinde beş bendlik bir Bursa Şehrengiz'i yer alır. Dili ağır sayılmaz, murabba ve muhammes ilahîler de söylemiştir. 

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl) (1998). İsmail Beliğ Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân. (Tıpkıbasım). Ankara: Anıl Matbaa ve Ciltevi.

Abdukadiroğlu, Abdulkerim (hzl) (1985). İsmail Beliğ Nuhbetü’l- Âsâr li-Zeyl-i Zübdetü’l- Eş’âr. Ankara: Gazi Üniversitesi Yay.

Atlansoy, Kadir (1998). Bursa Şairleri Bursa Vefeyatnamelerindeki Şairlerin Biyografileri. Bursa: Asa Kitabevi.

Bursa Kütüğü. Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi. Nu: 4521. 1: vr. 23.

Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. C.2. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 477.

Gülhan, Abdülkerim (1989). Nâzikî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.

İKYTDK (1959). İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yama Divanlar Kataloğu. C.2. İstanbul: Maarif Matbaası. 473.

İpekten, Haluk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

İsmail Beliğ (1302). Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân. (Tıpkıbasım). Bursa: Bursa Hüdavendigâr Vilayeti Matbaası.

Komisyon (1986). “Nâzik Abdullah Efendi”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: Dergah Yay. 453.

Mehmed Süreyya (1311). Sicill-i Osmânî. Sicill-i Osmânî Yâhûd Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. C. 3. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 369.

Müstakim-zâde Süleyman Sadeddin (2000). Mecelletü’n-Nisâb. (Tıpkı Basım). Ankara: KB Yay. 417.

Gazel

Fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün

Dehre nev-rûz arz-ı ruhsâr itdügi demdür yine

Bâğ u râğı gark-ı envâr itdügi demdür yine

Özge seyrândur ki aşk ehlin soyarken nev-bahâr

Bâğda tezyîn-i eşcâr itdügi demdür yine

Bu hevâ âhûları dahi ider merdüm-firîb

Hûblar diller giriftâr itdügi demdür yine

Nice şeb-gîrin bıraksun bu hevâlarda hezâr

Nergis-i gülzârı bîdâr itdügi demdür yine

Kim görür bûstânın İstanbulun ammâ Bursanun

Ehl-i vecdi azm-i kühsâr itdügi demdür yine

Böyle demde gitmemek Nâzik neden Bursaya kim

Andelîbün azm-i gülzâr itdügi demdür yine 

(Gülhan, Abdülkerim (1989). Nâzikî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.)