Madde Detay

Neva Cefergulu Han, Karabağ Hanı İbrahim Han’ın torunudur. Babası Mehemmed Hesen Ağa İbrahim Han’ın büyük oğludur. Şairle ilgili, Karabağ şairlerinden bahseden Ağa Mehemmed Müctehidzade’nin Riyazü’l-Aşıkin Tezkiresi'nde, Mir Möhsün Nevvab’ın Tezkire-yi Nevvab’ında ve Firidun Bey Köçerli’nin Azerbaycan Edebiyatı adlı eserinde bilgi bulunmaktadır. Bu kaynaklar içinde en detaylı bilgiyi Köçerli vermiştir. İbrahim Han, büyük oğlu Mehemmed Hesen Ağa’yı anlayışlı ve kuvvetli birisi olduğundan çok sevmiş kendisine veliaht tayin etmiştir. Fakat İbrahim Han hayattayken Mehemmed Hesen Han vefat edince, İbrahim Han General Tesvidayev’in vasıtası ile Rus İmparatoru’na mektup yazarak küçük oğlu Mehdigulu Han’ı kendisine vâris olarak seçtiğini bildirmiştir. Hicri 1221 yılında (1806-07) Rus İmparatorunun fermanı ile İbrahim Han’dan sonra bütün Karabağ’ın yönetimi Mehdigulu Han’a devredilmiştir. Cefergulu Han da Karabağ Hanlığının başına geçmek istemiş ve imparatorun fermanı geldikten sonra amcası ile arasında dinmeyen bir kavga ve düşmanlık ortaya çıkmıştır. Cefergulu Han birçok hile ve oyuna başvursa da sonuç alamamıştır. İş böyle olunca İran’a giderek bir müddet Fethali Şah’ın yanında bulunmuş, sonra Karabağ’a döndüğünde Ruslar tarafından gözaltında tutulmak amacıyla Petersburg’a sürülmüştür. 8 yıl orada kaldıktan sonra general rütbesi alarak Karabağ’a geri dönmüş ve Şuşa’da yaşamaya devam etmiştir. (Köçerli, 1978: 350; Bağırov, 1998: 60)

Cefergulu Han, dedesi İbrahim Han gibi yiğit, olgun, güçlü ve çok hünerli birisiymiş. Eğlence hayatını sevdiği için vaktini genelde içki içerek ve içkili ortamlarda bulunarak geçirirmiş. Meclisinde her zaman tarcı, tanburcu, çalgıcı, şarkıcı ve dansçı hazır bulunurmuş. Kendisinin de müziğe ilgisi olup klasik müzik ve bu müziğin çeşitli makamları konusunda bilgi sahibi imiş. Kapısında İran padişahları gibi pehlivan güreşleri, deve güreşleri, koç dövüşleri, cambazlık, hokkabazlık vb. hoşa giden uğraşlar bulunurmuş. Mir Möhsün Nevvab, Cefergulu Han Neva’dan uzun boylu, iri cüsseli, güçlü ve kuvvetli birisi olarak bahsetmektedir. Ata bindiğinde ayakları âdeta yere değermiş. Nevvab, şairin hicri 1283 yılında vefat ettiğini ve vefatı dolaysıyla kendisinin bir tarih kıtası yazarak şairin büyük oğlu Hidayet Ağa’ya gönderdiğini kaydetmektedir. (Nevvab. 1998: 60) Cefergulu Han Neva, seksen yıldan fazla yaşamıştır ve hicri 1280’li yıllarda vefat etmiştir.

Müctehidzade, Cefergulu Han Neva’yı çok övmüş, ahlakını, cömertliğini özellikle methetmiştir. Köçerli, Riyazü’l-Aşikin yazarı Mehemmed Ağa Müctehidzade’nin Cefergulu Han hakkında yazdıklarını eleştirerek yazdıkları konusunda onu fazla abartıya kaçmakla suçlamıştır. Özellikle Müctehidzade’nin Neva hakkında söylediği “Memba῾-ı cûd u sehâ ve ma῾den-i feyz ü atâ” ifadesine karşı çıkarak bunun doğru olmadığını; Kasım Bey Zakir’in Mirze Feteli Ahundov’a yazdığı bir şiirde Neva’dan insanlara zarar veren, sürekli kötülük yapan, cimri birisi olarak bahsettiğini yazmıştır.

 İrticalen şiir söylemeyi sevmiş, çağdaşı olan şairlere ve kadılara hicviyeler yazmıştır. Özellikle çağdaşı olan Âşık Peri ile birçok yazışması ve manzum mektupları bulunmaktadır. Şiirlerini Türkçe ve Farsça kaleme almıştır. Sekiz yıl Rusya’nın başkentinde kaldığına bakılırsa Rusçasının da iyi derecede olması muhtemeldir.

Bağırov, Ekrem (hzl). (1998) Tezkire-yi Nevvab. Bakı: Azerbaycan Neşriyyatı. 

Köçerli Firidun Bey (1978). Azerbaycan Edebiyyatı. C. 1. Bakı: Elm Neşriyyatı. 

Topalova, Aljira (1999). Ağa Mehemmed Müctehidzade Riyazü’l-Aşıkin. İnceleme-Metin. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 

Cefergulu Han Neva’nın çağdaşı Aşık Peri’ye yazdığı şiir:

Aşıg Peri kağız sene yetişcek

Durmuyubsan gerek bura gelesen

Tavus guşu kimi ya murg-i tuti

Gezeceksen yegin elden ele sen

 

Lanet gelsin Ferhad’ın imanına

Salıb Şirin kimi seni yanına

Salacagsan pamoşnikin canına

Göreceksen bu şübhe velvele sen

 

Peşmine almazsan sultanı hanı

Eyleyirsen şahlar kimi divanı

Sen Gedirde olan neyi surnanı

Görmeyibsen görsen meğer gelesen

Bağırov, Ekrem (hzl). (1998) Tezkire-yi Nevvab. Bakı: Azerbaycan Neşriyyatı. 67.

 

Şuşa Kadısı Mirze Ebulkasım Hakkında Yazdığı Kaside

Matemi böyle tutarmış meğer adam gazi

Ede la‘net ona bes sahib-i matem gazi

 

Sen nece zamin olurdun kişi, dava olmaz

Bu sözü Rus yanında dediniz hem gazi

 

Siz meger halın öz ehlinizin bilmezseniz

Zerrece bed emelinden elemez gem gazi

 

Özge davada olan kesler alır sim ü zeri

Kırdırır Şişelini müft ü müsellem gazi

 

Zahiren kal῾elinin katle gederdi nisfi

Olmasaydı aralıkta yene Rüstem gazi

 

Daima ve῾z eleyir halka ki ehsan eleyin

Özü heç dışkarı vermez ola ger nem gazi

 

Daş daş üste bele Şişe’de durmaz hergiz

Be῾zi işlerde eger olmasa e῾lem gazi

 

Adını molla koyan halka demez rast yolu

Onların derdi edibdir gedimi hem gazi

 

Unudurlar hamısı tanrı peyember emrin

Ger aralıkda ola söhbet-i dirhem gazi

 

Bir para vaht danışmak bize lazımdır leyk

Bir para vahtda yeğdir ola ebkem gazi

 

Demişem men sene heç vegt inanma halka

Be῾zi evkat eşit pendimi kem kem gazi

 

Bundan artık ne yazım derd-i dili mövlana

Deyerem baki sözümü seni görsem gazi

Köçerli Firidun Bey (1978). Azerbaycan Edebiyyatı. I.C. Bakı: Elm Neşriyyatı. 352-353.