Madde Detay

Asıl adı Ali, mahlası Nihânî'dir. Yozgat’ta yaşayan ve Bardakçılar namıyla tanınan bir ailedendir. Yozgatlı halk şairi Meftûnî’nin amcasıdır. Velâyet-nâme-i Hacı Bektaş-ı Velî adlı eserinin nüshalarındaki ketebe kayıtlarında yer alan Ali Nihanî b. Mehmed Tevfîk Yozgadî künyesinden Mehmed Tevfîk adlı birinin oğlu olduğu anlaşılmaktadır. Nihânî, ilk öğrenimini memleketinde tamamladıktan sonra medrese tahsili için İstanbul’a gitmiştir. Bektaşiliğe mensup olan Ali Nihânî, Hacı Bektaş-ı Velî Dergâhı Postnişîni Feyzullah Efendi (ö. 1879)’nin davetine uyarak İstanbul’dan Hacı Bektaş’a gelmiş ve dergâhta rüştiye muallimliği yapmıştır. Buradaki öğrencileri arasında dergâhın şeyhi Feyzullah Efendi’nin kendisinden sonra şeyh olacak çocukları Ahmed Cemâleddîn Çelebi (1862-1921) ve Veliyeddîn Hürrem Çelebi (1868-1940) ile yine tanınmış mutasavvıf halk şairlerinden Sıdkı Baba (1865-1928) da vardır (Özen 1990: 509). Hacı Bektaş-ı Velî’ye olan muhabbet ve bağlılığı sebebiyle buraya yerleşen Nihânî, 1324/1906 yılında 71 yaşında iken yine burada vefat etmiştir.

Medrese tahsilinden dolayı Arapça ve Farsçaya hâkim olan ve çevresinde parlak zekâsıyla tanınan Nihânî (Işıtman 1992: 12, Doğan 2005: 385)’nin bilinen üç eseri vardır.

1. Velâyet-nâme-i Hacı Bektaş-ı Velî: Türk tasavvuf edebiyatında yazılmış önemli manzum velâyetnâmelerden birisidir. 1296/1878-79 tarihinde kaleme alınan eserin telif tarihi olan 1296/1878-79 yılı, eserin sonunda yer alan 7 beyitlik bir kıt'ada belirtilmiştir. Ali Nihânî, Velâyet-nâme’nin sebeb-i telif bölümünde eserini Hacı Bektaş-ı Velî Dergâhı Postnişîni Feyzullah Efendi’nin teklif ve ısrarıyla yazdığını söylemiştir.

2. Menâkıb-ı Murtazaviyye: Hz. Ali sebebiyle inen ayetler ile Peygamber’in Hz. Ali hakkındaki hadisleri, Hz. Ali’nin faziletleri, evliliği, ilmi, halifeliği, vasiyeti ve şehadetinden bahseden bir eserdir. Dibacesinde, eserin Mısbâh-ı Râh-ı Sâlikân Mesâlik-i Enbiyâ ve Lü’lü-i Sa’âdet-i Bahr-ı Velâyet-i Murtazâ isimli Farsça bir eserin Türkçeye tercümesi olduğu belirtilen menâkıb-nâmenin bilinen iki nüshası Millî Kütüphane’de Yz B 349 ve Yz A 5294’te bulunmaktadır.

3. Dîvân: Bu iki eserden başka Işıtman, “Gayr-i matbu olan Dîvân'ı vefatında Hacı Bektaş’ta kalmış ve şimdi kimde olduğu malum değildir.” (1992: 12) ifadesiyle Nihânî’nin bir de Dîvân’ının olduğunu haber vermektedir. Ancak bu eser hakkında şimdilik bundan başka bir bilgi yoktur.

Yaklaşık 6200 beyitten oluşan Velâyet-nâme’de vezin bakımından oldukça başarılı olan şair, dil bakımından da eserin mesnevi nazım şekliyle yazılmış asıl kısımlarında gayet sade bir söyleyiş tercih etmiştir. Ancak eser içerisine serpiştirilmiş methiyelerinde almış olduğu medrese eğitiminin ve klasik edebiyat geleneğinin etkisiyle memduhun kimliği ve Bektaşilik içerisindeki konumuna bağlı olarak nispeten ağır bir dil kullanmıştır. Menâkıb-ı Murtazaviyye’nin mukaddime kısmı oldukça süslü bir dille yazılırken eserin asıl kısmında ise Velâyetnâme’de olduğu gibi genel okuyucu gözetilerek daha sade bir üslûp tercih edilmiştir. Velâyetnâme’de asıl metinden vezin ve nazım şekli bakımından farklı olarak Hacı Bektaş-ı Velî ve Seyyid Cemâl’i öven musammatlara yer veren şair, Menâkıb-ı Murtazaviyye’de de manzum söyleyişlere başvurmuş ve Hz. Ali ve Ehl-i beyt’e karşı duyduğu hürmet ve muhabbeti şiirlerle de göstermek istemiştir. Şairin Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman için yazılan medhiyeleri de bu yönüyle dikkat çekici mahiyettedir.

 Ali Nihânî (a). Velâyet-nâme-i Hacı Bektaş-ı Velî. Milli Kütüphane 06 HK 1750.

Ali Nihânî (b). Velâyet-nâme-i Hacı Bektaş-ı Velî. Milli Kütüphane 06 HK 9582.

Ali Nihânî (c). Menâkıb-ı Murtazaviyye. Milli Kütüphane Yz B 349.

Ali Nihânî (d). Menâkıb-ı Murtazaviyye. Milli Kütüphane Yz A 5294.

Doğan, Durali (2005). Yozgat Şair ve Yazarlar Ansiklopedisi. Sorgun: Sılam Yay.

Gölpınarlı, Abdülbaki (1995). Vilâyet-nâme-Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî. İstanbul: İnkılap Yay.

Gül, Muhsin (1984). Şeyh Cemaleddin Efendi’nin Aşığı Halk Ozanı Sıdkî Baba, Hayatı ve Şiirleri. Ankara.

Işıtman, Mahmut (1992). “Âşık Meftûnî ve Âşık Nihânî”. Bozok Dergisi 12: 12.

Kurtoğlu, Orhan (2011). "Ali Nihânî'nin Manzum Hacı Bektaş-ı Velî Velâyetnâmesi ve Velâyetnâmedeki Hacı Bektaş-ı Velî Medhiyeleri". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 57.

Noyan, Bedri (1986). Firdevsi-i Rûmi-Manzum Hacı Bektaş Veli Vilâyetnâmesi. Aydın.

Ocak, Ahmet Yaşar (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. Ankara: TTK Yay.

Özen, Kutlu (1990). “Yeniceli Âşık Sıtkı (Pervane) Hakkında Yapılan Çalışmalar”. I. Uluslararası Karacaoğlan ve Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu. 21-23 Kasım 1990. Adana. http://turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum/semp_1/ozen. pdf [ Erişim: 08.02.2010].

Uslu, Mustafa (2000). “Hacı Bektaş Velî Gerçeği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Dergisi. http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/331/323 [Erişim 12.08.2013].

Velâyet-nâme-i Hacı Bektaş-ı Velî'den 

Müseddes 

Der-Sitâyiş-i Hazret-i Pîr Kuddise Sırruhu

Hüviyyet âsumânından esen bâd-ı sabâdır bu

Eren ma’nâya sırr-ı hazret-i Âdem Baba’dır bu

İrâdet-kerde-i kuddûsiyân-ı müctebâdır bu

Şeh-i iklîm-i cân cism ile hem mahv u hebâdır bu

Ali’nin nesl-i pâki mazhar-ı âl-i abâdır bu

Kelâmu’llâhı câmi’ nokta-i esrâr-ı bâdır bu

Elifdir tâcı fakr içre giyip terk etdi nâsûtu

Ki bin bir âşiyâne murgudur bu murg-ı lâhûtî

Yem-i ma’nâda vahdet Yûnus’unun oluban hûtu

Halîlâsâ beşerlikden çıkıp kesr eyleyen putu

Ali’nin nesl-i pâki mazhar-ı âl-i abâdır bu

Kelâmu’llâhı câmi’ nokta-i esrâr-ı bâdır bu

Eşigi pâye-i arş-ı berîne mirsad u mi’râc

Vüsûl-i ka’be-i tahkîke tav’-ı emridir minhâc

Rü’ûs-ı iftihâr-ı evliyâya zâtıdır ser-tâc

Hulûs-ıla tavâfın eyleyendir ekber-i huccâc

Ali’nin nesl-i pâki mazhar-ı âl-i abâdır bu

Kelâmu’llâhı câmi’ nokta-i esrâr-ı bâdır bu

Serîr-ârâ-yı kutbiyyet şeref-dârende-i levlâk

Uluvv-i kadrine nisbetle pestdir bu tokuz eflâk

Edince murg-ı lâhûtunu cismi âşiyânın çâk

Yine kendisi kendi meyyitin gasl eyledi ol pâk

Ali’nin nesl-i pâki mazhar-ı âl-i ‘abâdır bu

Kelâmu’llâhı câmi’ nokta-i esrâr-ı bâdır bu

Emîrâ seyyidâ rahm et Nihânî bir kemînindir

Penâh u melce’i ancak senin bâb-ı emînindir

Himâyet eyle onu ger şimal ü ger yemînindir

Degil merci’ bana tenhâ derin rûy-ı zemînindir

Ali’nin nesl-i pâki mazhar-ı âl-i abâdır bu

Kelâmu’llâhı câmi’ nokta-i esrâr-ı bâdır bu

(Ali Nihânî. Velâyet-nâme-i Hacı Bektaş-ı Velî. Milli Kütüphane. 06 HK 1750. 329.)