Madde Detay

1148/1736 yılında (Erdem 1994: XV), İstanbul Fatih’te Cebecibaşı Ali Ağa Mahallesi’nde doğdu. Asıl adı Hüseyin Râmiz’dir. Babası Rumeli kadılarından Aziz-zâde Mustafa Mustafa Naîm Efendi (ö. 1737) olduğundan Aziz-zâde Hüseyin Râmiz Efendi olarak tanındı. Mehmed Tahir (2000: 48)’in Arab-zâde diye yazması doğru değildir. Anne tarafından dedesi Rumeli kadılarından Balçıklı Lütfî-zâde Ahmed Efendi’dir. Büyük kardeşi Mehmed Emin Efendi’dir. Dayısı, Rumeli kadılarından Şair Mektûbî Feyzullah Feyzî Efendi’dir. Diğer dayısı da Mektûbî Mustafa Efendi’dir. Râmiz, henüz bir yaşında iken babasını kaybetti. Devrin ileri gelen hocalarından ilim öğrendi. Kadı ve şair bir aileden gelmesi sayesinde ilim ve irfan sahibi, kültürlü bir ortamda yetişti. On altı yaşındayken 5 Şaban 1165/18 Haziran 1758’de Şeyhülislam Ebû Es‘ad Vassâf Efendi’den dördüncü teşrifatçılık görevini aldı. Daha sonra müderrislik ve Rumeli’de kadılık yaptı. Rumeli kazaskerliğinde bulunan şahıslardan yirmi yıl boyunca mahkeme yazışmaları hakkındaki sak usulünü tahsil etti. Hayatının büyük bir bölümünde kitâbet, edebiyat ve tarihle meşgûl oldu. Fakat yeterince takdir edilmediğinden yakındı. Ordunun sefer hâlinde bulunduğu sırada 1202/1787-88 yılında İstanbul’da vefat etti. Vefat tarihi Mehmed Tahir (2000: 48) ve Tuhfe-i Nâ’ilî (Kurnaz ve Tatçı 322)’de 1200/1785-86 olarak kayıtlıdır. Râmiz’in, şuarâ tezkiresinde Îsâ-zâde Mehmed Sâlih Sahvî Efendi’nin hal tercümesini verirken ondan “mürşidimiz” diye bahsetmesine bakılarak Halvetiyye tarikatının Şemsiyye koluna mensup olduğu söylenebilir.

Gayretli, titiz ve hoşsohbet kişiliğiyle tanınan Râmiz, özellikle biyografi alanında verdiği eserlerle XVIII. yüzyılın önemli simaları arasında yer almıştır. Nesrindeki akıcı üslûba karşılık çoğu kendi eserlerinde rastlanan şiirlerinde pek başarılı olamamıştır (Erdem 2007b: 451).

Eserleri şunlardır:

1. Zübdetü’l-Vâkı‘at: Sultan III. Mustafa devri (1757-1774) olaylarını kapsayan tarih türündeki eseridir. Eserin bilinen tek nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY. 2395’tedir (Erdem 1994: XXII; 2007a: 286). Eser üzerinde bir lisans tezi (Gedik 1977) hazırlanmıştır.

2. Âdâb-ı Zurafâ: Sâlim Tezkiresi’ne zeyl olarak kaleme alınmıştır. 1132/1720 yılından başlayarak 1198/1784 tarihine kadar yetişmiş 375 şair hakkında bilgi vermektedir. Bazı şairler hakkında bilgi verilirken daha sonra tamamlanmak üzere boşluklar bırakıldığı görülmektedir. Râmiz’in şairler hakkında verdiği bilgiler etraflı, tenkitleri isabetlidir (Erdem 1994: XXVII; 2007a: 286). Eser, Sadık Erdem (1994) tarafından yayımlanmıştır. Eserin nüshaları için Erdem (1994: XXVII-XXIX ve 2007a: 286)’e bakılabilir. Eser, eksik ve müsvedde hâlinde kalmakla birlikte devrin önemli kaynaklarındandır (Horata 2009: 249).

Râmiz’in Zübdetü’l-Vâkı‘at ve Âdâb-ı Zurafâ’da bazı şiirlerine rastlanmaktadır. Bunların dışında kaynaklarda gösterildiği halde kütüphanelerde bulunmayan Zahîr-i Hukkâm, Hadîkatü’l-Vüzerâ Zeyli, Devhatü’l-Meşâyih Zeyli, Hamîletü’l-Küberâ Zeyli ve Keşfü’z-Zunûn Zeyli adlı eserleri de vardır (Erdem 1994: XXVIII-XXIV ve 2007a: 287).

Râmiz’in ayrıca "Sadâret Kaymakamı, Kaptan Paşalar ve Aga-yı Dûdmân-ı Bektâşiyân”ın menkıbelerini toplamış olduğu belirtilmektedir (Levend 1998: 320).

Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmânlı Müellifleri. C. III. Ankara: Bizim Büro Yay. 48.

Çifçi, Ömer (hzl.) (yty). Fatîn Davud Hâtimetü’l- Eş‘âr (Fatîn Tezkiresi). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2014]. 163.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks-Sözlük). Ankara: AKM Yay.

Erdem, Sadık (2007a). “Râmiz”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 7. Ankara: AKM Yay. 285-287.

Erdem, Sadık (2007b). “Râmiz”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 451.

Gedik, Sabahaddin (hzl.) (1977). Azizzâde Hüseyin Râmiz Zübdetü’l-Vâkı‘at. Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Horata, Osman (2009). Has Bahçede Hazan Vakti-XVIII. Yüzyıl Son Klasik Dönem Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yay. 249.

İpekten, Haluk, Mustafa İsen (1998).“XVIII. Yüzyıl Divan Edebiyatı”. Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay. 260.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.I. Ankara: Bizim Büro Yay. 322.

Levend, Agâh Sırrı (1998). Türk Edebiyatı Tarihi. C. I. Ankara: TTK Yay. 320-321.

Sevgi, Ahmet, M. Özcan (hzl.). (1996). Ali Cânip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri. İstanbul: Sözler Yay. 467-471.

Şemsettin Sami (1996). Kâmûsu’l-‘Alâm. Tıpkıbasım. C. 3. Ankara: Kaşgar Neşriyat Yay. 2254.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). C. 1. “Âdâb-ı Zurafâ”. İstanbul: Dergâh Yay. 30.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1990). C. 7. “Râmiz Hüseyin Efendi”. İstanbul: Dergâh Yay. 278-279.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1983). Osmanlı Tarihi (XVIII. Yüzyıl). C. 4/2. Kısım. Ankara: TTK Yay. 458.

Âdâb-ı Zurafâ

NEDÎM EFENDİ 

Nâm-ı ser-âmedleri Ahmeddir. Asr-ı Sultân İbrâhîm Hânîde sadr-ı Rûm iken hücûm-ı eşkiyâ ile vak‘a-i câmi‘-i Ahmed Hânîde nûş-ı şerbet-i şehâdet iden merhûm Muslihu’d-dîn Efendinin hafîdi olup Anatolı kuzâtı eşrâfından Mehmed Efendi nâm zât-ı ma‘ârif-mendin mahdûm-ı ma‘ârif-rüsûmıdır. Evvelîn-i ikrâm-ı mehâdîm-i kirâm olan mülâzemet ile hâl-i sıgarlarında karîn-i şeref ü ikrâm ve nisâb-ı sinn-i temyîze bülûglarında mukaddemât-ı ulûm-ı nâfi‘âyı efâzıl-ı asrından istifâde ile vâsıl-ı ser-menzil-i kemâl ve husûsâ edebiye vü fârisiyyede beyne’l-emsâl mahâret ile ser-firâz oldıgından gayri meşâyih-i İslâmın mekâdir-mendi Ebe-zâde Abdu’llâh Efendinin mehakk-i tecribe-i ulemâ olan imtihanlarında zer-i hâlisü’l-ayâr-ı zât-ı âlî-mikdârları tamga-zen-i vücûh-ı efâzıl olmagın medrese-i hâricle dâhil-i müderrisîn-i kirâm ve kat‘-ı merâtib iderek bin yüz otuz tokuz senesi zi’l-ka‘desinin yigirmi sekizinci güni Mollâ Kırîmî medresesine hırâm ve bin yüz kırk ramazânının yigirmi dördinci güni Sa‘dî Efendi medresesiyle ikrâm ve 1141 senesi saferinin on dördinci güni Şerbetçi-zâde Mehmed Eefendi mahlûlünden Nişâncı Pâşâ-yı Atîk medresesiyle dahi tahsîl-i neşât-ı tâm ve bin yüz kırk iki recebinde Çarhî-zâde Mehmed Âlim Efendi yerine medâris-i sahn-ı semânın biriyle karîn-i şeref ü ihtirâm olmuşidi. Bin yüz kırk üç senesi rebî‘ü’l-âhiri gurresinde Bigpâzârî İbrâhîm Efendi yerine Sekbân Alî medresesi bâdî-i tevkîr ü i‘tibârı olup ol medrese-i refî‘ada ferş-i seccâde-i ders ü ifâde iken bu esnâda vukû‘ ve Sadr-ı a‘zâm İbrâhîm Pâşâ ve Mehmed Kethüdânın dâ’irelerinde şiddet-i intisâbları olan zevât-ı âlî-kadrin mübtelâ oldukları renc ü küdûret mûmâ-ileyhin mesmû‘ı oldukça havf sirâyet ile giriftâr oldıgı illet-i vâhimeden tahlîs-i cân idemeyüp sene-i mezbûre cumâde’l-âhiresinde beyt:

Rahm itmedi kimesne anın âh ü zârına

Âhîr getürdi anı da miskîn mezârına

Nesr: Me‘âlince …………

(Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks-Sözlük). Ankara: AKM Yay. 276-277.)