Şakarim Kudayberdiulı

Şäkärim Qudayberdioğlu, Şäkärim Qudayberdiyev,Şäkärim Hacı
(d. 1858 / ö. 3 Ekim 1931)
Aydın, Şair, Yazar
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Semey eyaletinin Şıñgıstaw (Cengiz Dağı) bölgesinde dünyaya geldi. Burası günümüzde Doğu Kazakistan'daki Semey vilayetinin Abay ilçesidir. Şakarim, Kazakların Orta Cüzüne bağlı Arğın uruğunun Tobıqtı oymağındandı. Şakarim'in babası Abay'ın ağabeyi olan Qudayberdi, annesi ise Tölebike idi. Şakarim Kudayberdiulı, babası o küçük yaşta iken öldüğü için amcası Abay'ın rehberliğinde kendi kendisini yetiştirdi; Çağatay Türkçesi, Arapça, Farsça ve Rusça öğrenerek devrinin önemli Kazak aydınlarından biri oldu.

Abay, Şakarim'e İstanbul,Mekke,Medine ve Kahire şehirlerine gitmesi ve buralardan kitaplar edinerek kendisini geliştirmesi konusunda nasihat verdi. Şakarim bu nasihat doğrultusunda 1905 yılı Kasım ayında Rusya hacı adaylarınan biri olarak Hacca gitti. Hac yolculuğu sırasında İstanbul'a geldi ve burada yaklaşık bir ay kaldı.

1918 yılında kısa bir süre Semey'de Alaş Orda Hükûmetinin faliyetlerine katıldı.Bu yüzden Sovyet devrinde, 1928'den sonra takibata uğrayıp hapse atıldı, kısa bir süre sonra serbest bırakılmışsa da inziva hayatı yaşadığı Şıñgıstaw'ın eteğinde 3 Ekim 1931 tarihinde kurşunlanarak öldürüldü. Bu tarihten itibaren eserleri de yasaklandı.Bu yasak fiilî olarak 1988 yılı sonuna kadar devam etti. Şakarim, kuvvetli bir şair ve ilim adamı olarak tanındı. Üzerinde Abay'ın ve Gaspıralı İsmail Bey'in büyük etkisi vardı.

Edebi eserlerinde yaşadığı devir ile eski devirdeki Kazak hayatını canlandırdı. Eserlerinde güçlü tasvirlere yer verdi. 1911 yılında Orınbor'da yayımlanan Musılmandıq Şartı adlı eserinde İslam dininin esaslarını yeni bir tarzda anlattı. Bir tarih kitabı olan Türik, Qırğız, Qazaq häm Handar Şeciresi 1911 yılında yayımlandı. Bu eser Kazakların tarihi ve etnografyasının yanında Osmanlı padişhları ve Kırgızlar hakkında da bilgiler verir. Şakarim Kudayberdiulı bu eseri yazarken bazı Rusça eserlerden ve halk hikâyelerinden istifade etmiştir. Şairin o devre dek yazdığı şiirlerinden oluşan Qazaq Aynası 1912 yılında yayımlandı.

Semey'de 1912 yılında yayımlanan üç yüz yetmiş altı mıradan oluşan Qalqaman-Mamır adlı poema, 1722 yılında İrtiş Nehri kıyılarından Sır Derya boylarına göç eden Tobıqtı oymağına mensup olan Qalqaman ile Mamır'ın aşk hikâyesini anlatmıştır. Şair, bu aşk hikâyesini anlatırken eski Kazak yaşayışı ve âdetlerini de dile getirmiştir. Aynı yıl yayımlanan ve altı yüz yirmi dört mısradan oluşan Eñlik-Kebek adlı poemada Şıñgıstaw (Cengiz Dağı) bölgesindeki Kazaklar arasında yaşamış olan Eñlik ile Kebek'in aşk hikâyesini anlatılmıştır. Läyli ile Mecnun adlı poema, Taşkent'te yayımlanan Şolpan Dergisininde yer almıştır. Fuzuli'nin "Leyla vü Mecnun" adlı mesnevisinden yapılmış serbest bir aktarmadır.

İlk kez 1988 yılında Almatı'da yayımlanan "Şakarim Qudayberdiyev Şığarmaları" adlı eserde bulunan Nartaylaq pen Aysuluw adlı eser dramatik bir poemadır. Sekiz yüz kırk yedi mısradan oluşan bu eser el yazması halinde kalmış, Şakarim Kudayberdiulı hayatta iken basılmamış. Nartaylaq pen Aysuluw poeması, iki gencin mutsuz biten aşk hikâsini anlatır. Şakarim Kudayberdiulı'nın Läyli ile Mecnun adlı poeması dışındaki poemalarında aşk hikâyeleri etrafında eski Kazak yaşayışı ve âdetlerini ile dönemin sosyal meselelerine de yer vermiştir. Şakarim Kudayberdiulı'nın başta Rusça olmak üzere öğrendiği yabancı dillerden yaptığı başarılı tercümeleri de bulunmaktadır.

Kaynakça

Carmuhamedov M., Dǝwitov C. (1988). Şȁkȁrim Qudayberdiyev Şığarmaları, Almatı: Cazuwşı Matbaası

Dirilen, Ş. (2018).Şäkärim Qudayberdioğlu’nun Üç Poeması, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara

Kayhan, H. , Erdem H. , Muhyaeva B. (2000). Güneşe Uçan Kartal, Ankara: Tolkun Yay.

Sıdıkov, Y. (2014) Kazak Edebiyatının Abidevi Şairi Şakarim, Ankara: Bengü Yayınları.

Tamir, F. (1998). Türk Dünyası El Kitabı "Kazak Edebiyatı" .Dördüncü Cilt, 3. Baskı, Ankara: TKAE Yayınları.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: ŞULE DİRİLEN
Yayın Tarihi: 09.09.2018
Güncelleme Tarihi: 12.11.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Türik,Qırğız,Qazaq häm Handar Şeciresi- / Orınbor1911Araştırma
Musılmandıq Şartı- / Orınbor1911İnceleme
Qazaq Aynası- / Semey1912Şiir
Qalqaman-MamırCärdem Matbaası / Semey1912Diğer
Eñlik KebekCärdem Matbaası / Semey1912Diğer
Läyli ile Mecnun- / Taşkent1923Mesnevi
Nartaylaq pen Aysuluw- / --Diğer

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Mağcan Cumabayulıd. 25 Haziran 1893 - ö. 11 Mart 1938Doğum YeriGörüntüle
2Mahambet Ötemisulıd. 1804 - ö. 1846Doğum YeriGörüntüle
3Meşhur Yusuf (Jusıp) Köpeyoğlud. 1858 - ö. 1931Doğum YeriGörüntüle
4MEHMEDd. 1858 - ö. 1920Doğum YılıGörüntüle
5İBİŞ, İbrahimd. 1858 - ö. 1917Doğum YılıGörüntüle
6ATE SULTAN/SONAd. 1858 - ö. 1968Doğum YılıGörüntüle
7Selma Rızad. 5 Şubat 1872 - ö. 5 Ekim 1931Ölüm YılıGörüntüle
8Mehemmed, Ağa Şahtahtlıd. 1846 - ö. 12 Aralık 1931Ölüm YılıGörüntüle
9CÛDÎ, Merzifonlu Muallim İbrâhîm Cûdîd. Kasım 1850 - ö. 19 eylül 1931Ölüm YılıGörüntüle
10İlhan Demirasland. 24 Ağustos 1928 - ö. 29 Kasım 1980MeslekGörüntüle
11ITRÎ, Buhûrî-zâde Mustafad. 1633? - ö. 1711MeslekGörüntüle
12Vedat Özdemiroğlud. 07 Kasım 1968 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Vasiliy Filioğlud. 1949 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Lüba Çimpoeşd. 1958 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Mahambet Ötemisulıd. 1804 - ö. 1846Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16MEHMED, Mehmed Şâh Efendi b. Mehmed Efendi b. Hacı Hasan Efendid. ? - ö. 1532Madde AdıGörüntüle
17HÂCÎ, Mehmed Efendid. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18RÂSİM, Hâcı Seyyid Ömer Râsim Efendid. 1778 - ö. 1846Madde AdıGörüntüle