Madde Detay

Asıl adı Şakir Hacıyev Şahverdioğlu’dur. 24 Ocak 1922'de Şirvan’ın Ağsu kasabasının Halilli köyünde fakir bir ailede dünyaya geldi. Babası çiftçilikle uğraşan Şahverdi, annesi ise ev hanımı Soltan Hanım’dır. Sekiz yıllık Ağsu kasabası Arabmehdibey köy okulunda eğitim gördü. Küçük yaşlarda âşıklık sanatına ilgi duymaya başladı. Ondaki istidadı gören babası kendisini Göyçaylı Âşık Mürsel’in yanına çırak verdi. Yanında dört yıl çıraklık yaparak ondan âşıklık sanatının inceliklerini öğrendi. Ustası Âşık Mürsel dışında Âşık Bilal ve Âşık Şerbet Fetiyev’den etkilendi. Akrabalarından Aşa Hanım ile evlendi. Rus-Alman savaşının başlamasıyla 1941 yılında kardeşleri ile birlikte askere alındı. Savaşta iken iki defa ağır yaralandı, gösterdiği başarılardan dolayı madalyalar aldı. Çeşitli cephelerde savaştıktan sonra 1946 yılı sonlarında cepheden döndü. Kürdemir ilçesine yerleşti ve ilçenin Kültür Evi’nde çalışmaya başladı. Kürdemir ve çevresinde düzenlenen toyların aranan âşığı oldu ve kısa sürede Azerbaycan çapında üne kavuştu. 1955 yılında Sovyetler Birliği döneminde Azerbaycan Milli Meclisi’ne seçildi. Böylelikle Azerbaycan tarihinde milletvekilliğine seçilen ilk ve tek âşık oldu. 1961’de düzenlenen III. Âşıklar Kurultayı’na katıldı. Moskova’da düzenlenen kültür günlerinde Azerbaycan’ı pek çok defa temsil etti. 1967 yılında Azerbaycan Emektar Medeniyet İşçisi fahri unvanına layık görüldü (Çingizkızı 2011: 330; Nebioğlu 2010: 80; Nebiyev 2004: 144).

Şiirlerinde Şakir yahut Âşık Şakir şeklinde mahlas kullandı. Kaynaklarda onun çırak yetiştirdiğine dair bilgi geçmemekle birlikte Şirvan âşık muhiti başta olmak üzere bütün Azerbaycan’da pek çok âşığı etkileyerek onlara ifacılık tarzı ve okuma üslubunda ustalık etti (Mirişova 2017: 14). Toy ve konserlere Hasret Hüseynov ve Eynulla Cebrayılov gibi usta balabancılarla katıldı. Ülke çapındaki âşık toplantılarında Âşık Yanvar, Âşık Adalet Nesibov, Arif Babayev, Habil Aliyev, Alibaba Memmedov, Ali Yusif gibi âşık ve sanatçılarla sahne aldı. Âşık Şakir sanatında ne kadar yücelse de öğrenmeyi elden bırakmadı. Hayatı boyunca âşık sanatının sırlarını öğrenmeye çalıştı. Tovuz, Kazak, Borçalı gibi bölgelere giderek üstad âşıklardan saz çalmanın inceliklerini ve çeşitli saz havalarını öğrendi (Abdullayev 2013: 65-78). Âşık Rıza Memmedov, Âşık Şahpeng Abdulrehimov, Âşık Beyler Kadirov gibi âşıkları etkiledi (Nebioğlu 2010: 69, 95, 114). Âşık Şakir Hacıyev 10 Nisan 1979'da Kürdemir’de vefat etti ve şehir kabristanlığına defnedildi. Ölümünden sonra evinin bulunduğu sokağa ve Kürdemir ilçesindeki kültür evine adı verildi (Çingizkızı 2011: 330).

Âşık Şakir yaratıcı âşıklardan olmakla birlikte ifacılık yönüyle ön plana çıkmış âşıklardandır. Azerbaycan sahası Şirvan âşık mektebini zirveye taşıyan âşık olarak kabul edilir. Saz çalma ve okumadaki özgünlüğü Şirvan muhitine olan ilgiyi arttırmıştır. Onun mahnı (türkü) okuma şekli diğer ifacıları etkilemiş, seslendirdiği türküler sanatçıların repertuarlarında geniş yer bulmuştur. Bu etki ile kendi adıyla anılan “Âşık Şakir Mektebi” doğmuştur (Qasımlı 2011: 179, 220). Etkisi Güney Azerbaycan’a da ulaşmış, Muğam bölgesinde adıyla anılan “Şakir Boğazı” denilen bir okuma şekli doğmuştur (Bəşirli 2012: 11). Sözleri kendisine ait “Birce-Birce”, “Dur Gel Nazlana Nazlana” ve “Seher-Seher” gibi türkülerinin yanında “Ne bağ bildi, ne de bağban”, “Bala Nergiz”, “Maral”, “İncimesin (Şakir Güzellemesi)” gibi kasetlere okuduğu halk türküleri hâlâ bütün Azerbaycan’da en çok dinlenen türküler arasındadır. “Şirvan Şikestesi” başta olmak üzere elliden fazla âşık havasını bilen Âşık Şakir’in okuma üslubu yaşayan âşıkları ve ses sanatçılarını etkilemeye devam etmektedir (Nebiyev 2004: 147). Araştırmacı Azad Nəbiyev, Âşık Şakir’in Sovyet devrinde Şirvan âşık mektebinin geleneksel özelliklerini koruduğunu, sanatkârlık ve ifacılığıyla bu mektebi zenginleştirerek tekrar edilemez bir zirveye taşıdığını belirtmektedir (Nebiyev 2004: 146-147).

Araştırmacılar tarafından genel olarak Azerbaycan âşık edebiyatında ifacı âşıklar arasında gösterilse de Âşık Şakir’in koşma, geraylı, üstadnâme, vücudnâme gibi türlerde iki yüzden fazla şiiri günümüze ulaşmıştır (Nebiyev 2004: 147). Âşığın ilk şiirleri 1957 ve 1960’lı yıllarda Bakü’de yayımlanmış; “Âşıklar”, “Âşık Sözü” gibi kitaplarla okuyucuya ulaşmıştır. Bunların dışında Vakif Yusifli’nin Yolun Düşse Şirvan’a (1993), Tofik Abdullayev’in Âşık Şakir (2005), Seyfəddin Qəniyev’in Şirvan Âşıkları (1997) ve Adım Şakir, Mahalım Şirvan adlı eserleri Şakir Haciyev’in hayatı ve şiirlerine yer veren belli başlı çalışmalardır (Çingizkızı 2011: 331).

Âşık Şakir Hacıyev şiirlerinde karlı dağları, bereketli ovaları ve çalışkan insanlarıyla Azerbaycan’ı anlatmış; yaratıcılık ilhamını vatan sevgisi, barış, düşmana nefret ve emekçilere saygı gibi konulardan almıştır. Başka bir deyişle o halk içinden çıkmış ve halk için söyleyip yazmıştır (Mirişova 2017: 14). Seyfəddin Qəniyev’e göre Âşık Şakir memleket sevdalısı bir âşıktır. O; vatanının taşı, toprağı, gülü, çiçeği ile konuşabilmiş; bunlarda dertlerini paylaşmış, sırdaş ve yoldaş olmuştur. Yurdun güzelliği, güzelleri onun dilinde sözün güzelliğine dönüşmüştür. Bu güzel sözleri yazarken geleneğe sadakatle bağlı kalmıştır. Geleneğe bin türlü yeni poetik bezek vurup estetik bir mucize yaratsa da geleneğin mahiyetini korumuştur. O bir filozof edasıyla nasihat verirken, yurdun güzelliklerini tasvir ederken, aşk ateşine yanışını anlatırken de geleneğe bağlılığını korumuştur. “Ay kız, sene kim öyredip/ Aşığı oda yakmağı?/ Ovçusundan kenar gezen/ Ahu tek yana bakmağı?” dörtlüğünde görüldüğü gibi geleneğin öğrettiği avcı (âşık)–ahu (maşuk) mazmunlarını ustalıkla kullanmıştır. Şakir Haciyev’in şiirlerinde işlediği konulardan biri de sevgilidir, yani aşktır. O, sözleriyle âdeta sevgilinin portresini çizmiştir. Bu çizimde güzelin görünen (dış) ve manevî (iç dünya) özelliklerini canlı bir şekilde tasvir ederek gözler önüne sermiştir (Qəniyev 2012: 80-85).  

İfacılığı ve çeşitli türlerde yazdığı şiirler yanında Âşık Şakir “Kırk İl” ve "Etibarlı Dost” adını verdiği iki destan tasnif etmiştir. Bunların yanında gelenekten öğrendiği “Valeh ile Zenginar, Şah Ismayıl, Tahir ile Zöhre, Hasta Kasım, Abbas ile Gülgez, Kerem ile Aslı, Leyla ve Mecnun, Emrah, Köroğlu” gibi destanları toylarda ve çeşitli meclislerde usta bir destan anlatıcısı olarak anlatmıştır (Mirişova 2017: 14; www.anl.az).