Madde Detay

Eğriboz’da doğdu. Doğum tarihi bilinmemektedir. Köklü bir vezir ailesinden gelmektedir. Dedesinin babası Elçi İbrahim Paşa, dedesi Osman Paşa ve babası İbrahim Paşa, Osmanlı Devleti’nde muhtelif bölgelerde önemli görevlerde bulunmuş devlet adamlarıdır. Ebûbekir Sâmi Paşa iyi bir öğrenimden sonra yükselip kapıcıbaşı oldu. 1192/1778-79, 1196/1781-82 ve 1199/1784-85’te üç defa başbâki kulu oldu. 1199/1784-85'te sipahiler ağası ve Şevval 1201/Temmuz-Ağustos 1787’de  Karadeniz kaptanı, Şaban 1202/ Mayıs 1788’de vezir rütbesiyle Mora valisi, 1203/1788-89’da Selânik ve Varna muhafızı, 1204/1789-90’da Bosna ve sonra Rumeli valisi oldu. Rebiyülâhir 1209 / Kasım 1794’te Hotin muhafızı ve Selânik muhafızı, 1211/1796-97 İçel ve İnebahtı muhafızı ve on beş gün sonra Selânik valisi oldu. 13 Zilhicce 1213/18 Mayıs 1799 rikâb-ı hümâyûn kaymakamı oldu. 10 Recep 1214/ 8 Aralık 1799’da Boğaz muhafızı olup birkaç gün sonra borçluları sıkıştırdığı için vezirliği kaldırılarak Tekirdağ’a sürüldü. Sonra vezirlikle 1216/1801’de Eğriboz, Cemaziyelevvel 1216/Eylül 1801’de ikinci defa Bosna, Muharrem 1217/Mayıs 1802’de Tırhala ve ardından Silistre, 1221/1806’da Anadolu valisi, Zilkade 1221/Ocak 1807’de Akdeniz muhafızı, 11 Rebiü’l-evvel 1222/19 Mayıs 1807’de livâ-yı şerîf kaymakamı oldu. Sonra Karahisar-ı Sahip sancağı ve Şevval 1222/Aralık 1807’de Karlıili sancağı verildi. Daha sonra Kandiye muhafızlığı da yapan Ebûbekir Sâmî Paşa, 11 Ramazan 1227/18 Ağustos 1812’de doğduğu topraklar olan Eğriboz’a muhafız olarak tayin edildi. 1229/1813-14’te son görev yeri olan Eğriboz’da vefât etti ve oraya defnedildi. Şairin Karlıili’nde öldüğü ile ilgili Sicill-i Osmânî (Akbayar 1996: V/1479)’deki bilgi doğru değildir.

Tuman (Kurnaz ve Tatçı 2001: 410)’a göre “sarığı güzel” olarak da anılan Ebûbekir Sâmî Paşa, Zîbâ Kadın ile evlidir (Kiel 1994: 493). Şairin bu evlilikten kızlarının olduğu ve ölümünden sonra ailenin, şairin borçlarından dolayı geçim sıkıntısı çektiği bilgisi de Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde kayıtlıdır (BOA 1814: 1343/52486).

Eserleri şunlardır:

1. Dîvân: Dîvân'ın kütüphanelerde çok sayıda nüshasına rastlanmaktadır. Dîvânın tenkitli metni yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (Tozlu 2005). Yapılan tenkitli metin çalışmasında 1 naˊt, 8 kaside, 27 tarih, 17 kıta , 3 tahmis, 215 gazel, 2 müstezad, 7 lugaz ve 13 ferd mevcuttur.

2. Der-i Gül-geşt-i Hüner: Çeşitli ilim dallarından bahseden ve mesnevi nazım şekliyle yazılmış 236 beyitlik bir eserdir. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi T. 9652 ve Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu Nr. 2599’da kayıtlı dîvân nüshalarının baş taraflarında yer almaktadır.

Sâmî mahlasıyla şiirler söyleyen Ebûbekir Sâmî Paşa, Sicill-i Osmânî (Akbayar 1996: V/1479)’ye göre sadık, maarifperver ve usta bir şairdir. Yaşadığı dönemdeki şair bolluğuna rağmen şiirleriyle beğenilmiş ve takdir edilmiştir. Şiirleri ağırlıklı olarak dinî-tasavvufî ve hikemî mahiyettedir. Şiirlerinde kanaat, tevazu, teslimiyet, tevekkül gibi duygular ve kader inancı oldukça kuvvetlidir. Zaman zaman İlâhî aşktan, nefsiyle olan mücadelesinden ve günahlarının çokluğundan da bahseder. Bununla beraber klâsik Türk şiirinin başlıca konularından olan aşk, şarap ve kadından bahseden şiirleri de az değildir. Bâkî, Nâbî ve Koca Râgıb Paşa gibi şairlerden etkilenmiştir. Eğribozlu başka bir şair olan Ahmet İzzet’i de etkilemiştir (Nazmi Özerol 2013:23-25; 34-38; 46-48). Ebûbekir Sâmî Paşa, XVII. asrın ikinci yarısında Nâbî ile zirveye çıkan hikemî şiirin XVIII. asırdaki temsilcileri olan Koca Râgıb Paşa, Çelebizâde Âsım, Seyyid Vehbî gibi şairler arasında kendine sağlam bir yer edinmiş başarılı bir şairdir.

 

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmânî. C. 5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1479.

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1227/1812). Cevdet-Askeriye. Dosya 865. Gömlek 37054.

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1228/1813). Hatt-ı Hümâyûn. Dosya 1260. Gömlek 48727.

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1229/1814). Hatt-ı Hümâyûn. Dosya 1343. Gömlek 52486.

Bursalı Mehmed Tâhir (1972). Osmanlı Müellifleri. C. 2. İstanbul: Meral Yay. 88.

Cunbur, Müjgan (2007). Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 7. Ankara: AKM Yay. 487.

Kiel, Machiel (1994). “Eğriboz”. İslam Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: TDV Yay. 493.

Kurnaz, Cemâl ve M. Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 1-2. Ankara: Bizim Büro Yay. 410.

Şemseddin Sâmî (1311/1893). Kâmusu’l-Aˊlâm. C. 4. İstanbul: Mihran Matbaası. 2513.

Özerol, Nazmi (2013). Eğribozlu İzzet Ahmed Divanı (Metin-Dizin). Malatya: Serhat Matbaacılık. 23-25; 34-38; 46-48.

Tozlu, Musa (2005). Ebûbekir Sâmî Paşa Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.

Tozlu, Musa (2010). “Hikemî Şiir Geleneğine Mensup Bir Şair: Ebubekir Sâmî Paşa ve Divanı”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. C. 1. S. 2. İstanbul: 141-158.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). “Ebubekir Sami Paşa”. C. 2. İstanbul: Dergâh Yay. 414.

Üzümeri, M. E. vd. (1956). Türkiye Ansiklopedisi. C. 2. Ankara: Yıldız Matbaacılık ve Gazetecilik. 209.

Naˊt-ı Şerîf

Kıbâb-ı rifˊatin sakf-ı cinândır Yâ Resûlallâh

Hudûd-ı mülketin kevn ü mekândır Yâ Resûlallâh

Sana hâss oldı Hakk’dan devlet-i bî-gâye-i İsrâ

O şebde tahtgâhın lâ-mekândır Yâ Resûlallâh

  

(Tozlu, Musa (2005). Ebûbekir Sâmî Paşa Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi. 97.)

Kasîde-i Bahâriye Halîl Hamîd Paşa

Çıkınca tahtgeh-i sebzezâra şâh-ı bahâr

Varak alemlerini dikdi leşker-i ezhâr

Görince cünbüş-i merdâne-i bahârı hemân

Bozuldı ceyş-i şitâ sürˊat ile itdi firâr

Tagıldı bezm-i bürûdet döküldi şerbet-i yah

Sezâdır olsa eger meclis-i tarab der-kâr

Dimâg-ı dehri muˊattar ider gelince sabâ

Bu demde revnak-ı ˊûd iktisâb ider eşcâr

İdüp gazâle zemîne ifâza bûy-ı latîf

Agır gelür çekilür ise müşge kadr-i gubâr

Görüldi hayli bahârı zamânın ammâ kim

Bu sâl içinde hele başka bir letâfet var

Degül letâfeti ol mertebe bu faslın kim

İde derûn-ı cihândan bu gûne refˊ-i gubâr

Bu bâg-ı dehre viren revnak-ı bahâr-ı deger

Hıdîv-i ekremin ebr-i atâsıdır her-bâr

Müşîr-i memleket-ârâ Halîl Paşa kim

Yeniden eyledi adliyle âlemi imâr

Hikem-şinâs ü Felâtûn-reviş ki reyi ile

Kodı nizâmına kânûn-ı devleti tekrâr

Vüfûr-ı satveti zehre-şikâf-ı aˊdâdır

Aceb mi olsa ser-i düşmene bu âlem târ

Edîb ü ârife birr ü inâyeti mebzûl

Şekâvet ehline her dem yararsa tîgı yarar

Sahâ seciyye-i zât-ı şerîfidir ki anın

Hezâr inâyetini görmede sıgâr u kibâr

Olınca mazhar-ı lutfı fakîr kîse tehî

İder o mertebe âlemde iktisâb-ı yesâr

Dilerse mâ-melek-i Hind’i iştirâya eger

Yerinde kalmaya yek-tâka kâle-i zer-târ

Hıdîv-i nâm-verâ sâhib-i kerem-kârâ

Eyâ vücûd-ı şerîfi Nizâm-ı mülke medâr

Sen ol dilîr-i zamânsın ki sît-i iclâlin

Sımâh-ı çarha binâgûş olur ise yeri var

Açıldı gonce-i fikr-i gürûh-ı ehl-i hüner

Nesîm-i âtıfetin itmede o semte güzâr

Vazîfe-i şuarâdır ferâid-i vasfın

Ne denlü aczini herkes ider ise ikrâr

Bu abd-i şâkir-i lutf u inâyetin dâim

Duâ-yı devletin itmekde sıdk ile tekrâr

Olur bu daˊvî-i sıdk-ihtivâya şâhid Hakk

Zamîr-i sâfın eyâ hâkim-i inâyet-kâr

Duâya başla hazer kıl keselden ey Sâmî

İfâde şartı ile muhtasar gerek güftâr

Niteki ola şu bâg-ı cihânda gonce-i ter

Bu reng-i laˊli ile bâdî-i nevâ-yı hezâr

Gül-i murâdını her dem güşâde ide Hudâ

Diraht-ı devletine irmeye hatâ her-bâr

(Tozlu, Musa (2005). Ebûbekir Sâmî Paşa Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi. 50-53.)