Madde Detay

Asıl adı Rızâ, mahlası Sarrâf'tır. Tebrizli oluşu dolayısıyla Tebrizli nisbesiyle tanınmıştır. 1271/1854-55 yılında Tebriz’de doğmuştur. Babası Muhammed, ticaretle uğraşırmış. Sarrâf, eğitimini Tebriz’de almıştır. 12 yaşında babasını kaybetmiş, eğitimini tamamladıktan sonra da babasından kalan sermayeyle ticaret yapmıştır (Sıddık 1388: 73). Sarrâf’ın 5 yaşında vefat eden Rebâb adında bir kızıyla, Muhammed ve Ali Asker adlı iki oğlu olduğu bilinmektedir. Bunlardan Ali Asker de şiir yazmıştır (Sıddık 1388: 73-74). Sarrâf, 17 Rebiyülevvel 1325/30 Nisan 1907 tarihinde 54 yaşında olduğu sırada Tebriz’de vefat etmiştir.

Sarrâf’ın bilinen tek eseri Dîvân'ıdır. Dîvân’da Türkçe 93 gazel, 60 civarında kaside ve mersiye, terci-i bend, rubai ve muhammesler ile Farsça 11 gazel bulunmaktadır. Toplamda 2500 beyitten fazla olan Dîvân İran’da birkaç defa basılmıştır. Bu basmalardan bir tanesinin “Gazeliyat” bölümü üzerinde İstanbul Üniversitesi’nde Ahmet Caferoğlu yönetiminde mezuniyet tezi yapılmıştır (Özensel 1970).

Aşk konulu gazelleri çok başarılı bulunan Sarrâf “Azerbaycan’ın Sa’dî’si” olarak tanımlanmıştır (Dövletabadi 2005: 51). Diğer yandan Sarrâf dinî konulu mersiyeleriyle de büyük bir şöhret bulmuştur ve Azerbaycan edebiyatında Ebulhasan Râcî, Muhammed Taki Kumrî ve Muhammed Hüseyin Dahîl’le beraber en ünlü dört mersiye şairinden biri olarak kabul edilmektedir (Guluzade 2005: 13). Sarrâf’ın toplumsal konulu hicivleri de bulunmaktadır. Şiirlerinde sade ve açık bir dil kullanmıştır. Eserlerini Tebriz diyalektinde yazmıştır (Guluzade 2005: 10). Dinî mersiye edebiyatını da kendine kadarki zor anlaşılır kelime ve terkiplerden arındırarak basitleştirmiş, halkın daha kolay anlayabileceği hale getirmiştir (Duzal 2005: 35). Şiirlerinde halk dilinden kelimeler, atasözleri ve deyimler kullanmaya özen göstermiştir. Kelime oyunları Sarrâf’ın şiirlerinin en belirgin özelliği olarak öne çıkmaktadır (Kerimli 2005: 87). Sa’dî, Hâfız, Fuzûlî, Sâib Tebrizî, Nebâtî ve Râcî gibi şairlerin etkisinde kalmıştır. Buna rağmen şiirleri taklitten uzak, orijinal eserler olarak değerlendirilmektedir (Nadirov 2005: 83). Sarrâf’ın etkilediği isimlerin başında Muhammed Hüseyin Şehriyâr gelmektedir (Guluzade 2005: 11; Serdariniya 2005: 65). Gazellerinden çoğu bestelenmiş ve musiki meclislerinde okunmuştur (Sıddık 1388: 74).

Dövletabadi, Eziz (2005). “Serraf Tebrizinin Şeir ve Mersiye Divanına Bir Bahış”. Söz Serrafı, Hacı Rza Serraf Tebrizinin Vefatının 100 İlliyi Münasibetile Tebriz ve Bakı Şeherlerinde Keçirilmiş Elmi Konfrasların Materialları. ed. Hafiz Abıyev. Bakü: Elhuda Yay. 50-62.

Duzal, Mirze Resul İsmayılzade (2005). “Azerbaycan Mersiye Edebiyyatında Serrafın Tutduğu Yer”. Söz Serrafı, Hacı Rza Serraf Tebrizinin Vefatının 100 İlliyi Münasibetile Tebriz ve Bakı Şeherlerinde Keçirilmiş Elmi Konfrasların Materialları. ed. Hafiz Abıyev. Bakü: Elhuda Yay. 30-36.

Guluzade, Mustafa (2005). “Mügtedir Söz Serrafı”. Söz Serrafı, Hacı Rza Serraf Tebrizinin Vefatının 100 İlliyi Münasibetile Tebriz ve Bakı Şeherlerinde Keçirilmiş Elmi Konfrasların Materialları. ed. Hafiz Abıyev. Bakü: Elhuda Yay. 10-15.

Kerimli, Teymur (2005). “Söze Erki Çatan Şair”. Söz Serrafı, Hacı Rza Serraf Tebrizinin Vefatının 100 İlliyi Münasibetile Tebriz ve Bakı Şeherlerinde Keçirilmiş Elmi Konfrasların Materialları. ed. Hafiz Abıyev. Bakü: Elhuda Yay. 87-90.

Nadirov, Özbey (2005). “Hacı Rza Serrafın Lirikası”. Söz Serrafı, Hacı Rza Serraf Tebrizinin Vefatının 100 İlliyi Münasibetile Tebriz ve Bakı Şeherlerinde Keçirilmiş Elmi Konfrasların Materialları. ed. Hafiz Abıyev. Bakü: Elhuda Yay. 81-86.

Nebiyev, Bekir (2005). “Tebriz Poeziya Mektebinin Görkemli Nümayendesi”. Söz Serrafı, Hacı Rza Serraf Tebrizinin Vefatının 100 İlliyi Münasibetile Tebriz ve Bakı Şeherlerinde Keçirilmiş Elmi Konfrasların Materialları. ed. Hafiz Abıyev. Bakü: Elhuda Yay. 16-24.

Özensel, Nursel (1970). Gazeliyat-ı Divan-ı Sarraf. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Serdariniya, Semed (2005). “Hacı Rza Serraf Tebrizi”. Söz Serrafı, Hacı Rza Serraf Tebrizinin Vefatının 100 İlliyi Münasibetile Tebriz ve Bakı Şeherlerinde Keçirilmiş Elmi Konfrasların Materialları. ed. Hafiz Abıyev. Bakü: Elhuda Yay. 63-68.

Sıddık, Hüseyin Muhammed Rıza (hzl.) (1388). Rıza Sarrâf Tebrizî, Dîvân-ı Eş’âr-ı Türkî. Tebriz: Nidâ-yı Şems.

Gazel

Tâyir-i dil kondı zülf-i anber-efşân üstine

Tökdi bir âlem perîşânı perîşân üstine

Kec nigâhun ey kemân-ebrû ne tîr-endâzdur

Sîneme her dem virür peykânı peykân üstine

Kâkülündür başda yâ kim kara bahtumdur menüm

Yâ konub zâg-ı siyeh serv-i hırâmân üstine

Lâle-gûn sâgar alub la’l-i lebünden kâm-ı dil

Gerdiş-i peymâne âhir kan töküb kan üstine

Dilberâ hattun çıkub yâ fitne ber-pâ etmeğe

Leşker-i Cengîz olub âmâde Îrân üstine

Gûşe-i la’l-i lebünde eglenüb hâl-i siyeh

Yâ olub Hindû müvekkel âb-ı hayvân üstine

Bister-i gamda nevâziş kıl soruş ahvâlini

Âşık-ı bî-çâren ey cânâ yetüb cân üstine

Bilmirem yolsuz perîveşler elinde neyleyem

Yüz koyub min nâ-müselmân bir müselmân üstine

Bî-habersen ey dil-i dîvâne âyâ görmüsen

Zülf zincîrin asub çâh-ı zenahdân üstine

Şükrülillâh merdüm-i çeşmüm aceb Sarrâf olub

Gevher-i eşk-i töker peyveste dâmân üstine

(Sıddık, Hüseyin Muhammed Rıza (hzl.) (1388). Rıza Sarrâf Tebrizî, Dîvân-ı Eş’âr-ı Türkî. Tebriz: Nidâ-yı Şems. 212.)