Madde Detay

Mehmed Selîsî Efendi, Tokatlı Ali Dede-zâde müderris Mustafa Efendi’nin oğludur. Bursa’da doğdu. Rıza Tezkiresi’nde yer alan “Selîsî” maddesinde Bursalı olduğu söylenip adı, Avâre-zâde Mustafa Efendi olarak kaydedilmiştir (Zavotçu 173-74). Tezkire-i Mucîb’de de aynı durum söz konusudur (Altun 1997: 36-37). Avâre Cafer Efendi-zâde Mustafa Selîsî Efendi, İstanbullu olup Selîsî mahlasını kullanmış diğer bir 17. yüzyıl şairidir. Öyle ki  Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr ve Safâyî Tezkireleri’nde her iki şaire de yer verilir (Abdülkadiroğlu 1999: 165-66; Çapan 2005: 268-69). Ancak aynı yüzyılda yaşamaları ve aynı mahlası kullanmaları, şiir örneklerinde karışıklığa sebebiyet vermiştir. Mehmed Selîsi Efendi, iyi bir tahsil gördü. Arap-zâde Abdürraûf Efendi’den mülazım oldu. Sırasıyla Bursa Molla Fenârî, Lala Şahin Paşa, İstanbul Davud Paşa, Bursa Yıldırım Bâyezîd, İstanbul Ayşe Sultan, Sahn-ı Semân, Bursa Sultaniye ve Üsküdar Valide Sultan Medreseleri’nde müderrislik yaptı. Üsküdar ve bir yıl kadar sonra da Mekke kadılığına tayin edildi. Azledildikten sonra arpalık ile Bursa’da emekli oldu. 

Recep 1060/Haziran-Temmuz 1650’de Bursa’da vefat etti. Bursa’da Abdal Mehmed Camii haziresinde babasının yanında medfundur. Âsımî’nin “El açup Hakk’a didüm Âsımiyâ târîhin/ Kerem-i Hakk’a mukârin ola Baldır-zâde” (Kurnaz 2001: I/467, II/919; Bursalı Mehmed Tahir 1333-42: I/257) ve Nâzikî’nin “Hulk-ı cemîle didiler târîh-i fevtin Nâzikâ/ Gitdi Baldır-zâde 'azm idüp cenâna dünyeden” (Kurnaz 2001: I/467) beyitleri vefatına tarihtir. Oğlu Derviş Mehmed Efendi de müderris ve Trablus mollası olup 1079/1668-69’da Bursa’da vefat etmiştir. Abdal Mehmed Camii’nde medfundur (Mehmed Süreyyâ 1308-15: IV/164).

Fıkıh, tarih ve tabakat konularında eserleri bulunan Mehmed Selîsî Efendi'nin Dîvân'ı olup olmadığı bilinmemekle birlikte tespit edilen başlıca eserleri şunlardır: 

1. Ravza-ı Evliyâ (Vefâyât-nâme): En önemli eseri, Bursa’da medfun olan şeyh ve şairlerin tercüme-i hâllerini ihtiva eden Vefâyât-nâmesi’dir. Kara Çelebi-zâde gördüğünde tarih kitabı olmak üzere Ravza-ı Evliyâ ismini vermiştir. Bursa'da yaşayan âlim, şeyh ve şairlerin hayat hikayelerini ihtiva eden bu eser, Türk edebiyatı tarihinde kendi türünün ilk ve en iyi örneklerindendir. Eserde Emir Sultan'dan (ö. 833/ 1429-30) müellifin zamanına kadar yaşamış 200'den fazla şahsın biyografisi bulunmaktadır. Muhtelif kütüphanelerde nüshaları bulunmaktadır (Millet Ktp. Ali Emîrî Bl. nr: 34 Ae Tarih 629; Veliyüddin Efendi Ktp. nr: 2420; Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmud Efendi Bl. nr: 4613 ve 4560, Aşir Efendi Bl. nr: 270/1, Esad Efendi Bl. nr: 1381 ve 265; Millet Ktp. Ali Emîrî Efendi Bl. nr: 629, 34 Ae Tarih 629; Nuruosmaniye Ktp. nr: 2617, 34 Nk 2617) Eser, yayımlanmıştır (Hızlı, Mefail - Yurtsever, Murat 2000).

2. Hâşiye alâ Şerhi’l-Miftâh: Ebû Ya'kub Sekkâkî'nin kaleme aldığı Arap diline ait Miftâhu'l Ulûm adlı eserin belagat kısmına Seyyid Şerîf Cürcânî' nin yazdığı şerhin haşiyesidir (Millet Ktp. Feyzullah Efendi Bl. nr: 34 Fe 1803).

3. Fazâ’il-i Haremeyn-i Şerîfeyeyn (Süleymaniye Ktp. Esad Efendi. nr. 3563/1)

4.Cevâmiu’l-Meşâyihîn.

5.Hâşiyetü’l-Eşbâh.

6.Târîh-i Mekke: 1046- 1047/1637 -1638’de Mekke kadısı iken yazdığı tarih konulu bir eserdir. (Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. Revan nr. 20/11).

7.Sukûk: Hukuki yazışma usul ve örneklerini gösteren bu eser, bir mukaddime, on bab ve bir hatimeden oluşur (Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmud Efendi nr. 1033/ 1; Esad Efendi nr. 933/1; Balıkesir İl Halk Ktp. 10 Hk 524).

8.Binâ-yı Ka’be’ye Dair Üç Risâle (Bursalı Mehmed Tahir 1333-42: I/258).

Kütüphane kayıtlarında Mecmua-ı Sakk (Zeytinoğlu İlçe Halk Ktp. nr: 43 Ze 1086) ve Eşrefoğlu Menâkıbı (Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmud Efendi nr. 2673/ 35) adlı eserlerine de rastlanmaktadır. 

Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (1992). “Baldırzâde Mehmed Efendi”.  İslam Ansiklopedisi. C.5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 8-9.

Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay. 165, 166.

Altun, Kudret (hzl). (1997). Tezkire-i Mucîb (İnceleme-Tenkidli Metin-Dizin-Sözlük). Ankara: AKM Yay. 36-37. 

Atlansoy, Kadir (2011). "Ravza-ı Evliyâ'da İki Şair: Kani'î ve Va'dî". Milli Folklor 89:193-99. 

Bursalı Mehmed Tahir (1333-42). Osmanlı Müellifleri. C.1. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 257-58.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 268, 269.

Hızlı, Mefail ve M.Yurtsever (hzl.)(2000). Baldırzâde Selîsî Şeyh Mehmed Ravza-ı Evliyâ (Bursa Velayetnâmeleri). Bursa: Arasta Yay. 

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay. 466-57, 919-20.

Mehmed Süreyyâ (1308-15). Sicill-i Osmânî. C.4. İstanbul: Matbaa-i Âmire.164.

Zavotçu, Gencay (hzl.). Zehr-i Mâr-zâde Seyyid Mehmed Rızâ Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Tezkiresi. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10746,metinpdf.pdf 173-74. [Erişim tarihi: 19. 02.2015]

RAVZA-I EVLİYÂ'DAN

Kâni’î Ahmed Çelebi: Burusevî ve sâlik-i râh-ı sevî olup Mü’ezzin-zâdelikle âvâz-ı iştihârı vâsıl-ı menâr-ı çerh-i devvâr olan Ahmed Çelebì’dir. Tarîk-ı ilme sâlik ve ma’rifete mâlik olup dâniş-mend-i huş-mend ve ‘ilm ü ma’rifetle şöhre-bend oldukdan sonra cânib-i salâha mâ’il ve nagme-i Dâvûdîsi gulgule-endâz-ı mehâfil olmagla imâmet ü hitâbet semtine ragbet itmekle Câmi’-i Kebîr’de imâm u hatîb-i vâcibül’ihtirâm olup ‘umdetü’l-vâ’izîn Hâfız-zâde Efendi âzim-i huld-i berîn oldukda yirine kürsî-nişîn oldı. Hakkâ ki zamânında müfessirîn ü huttâbın ser-bülendi olan Vâ’iz Ahmed Efendi kendi idi. Ma’rifet semtinde dahı ragbet ve ihtiyâr-ı gûşe-i kanâ’at eyledügine telmîh ü işâret içün Kâni’î tahallus idüp mahlas-ı mezbûr ile bî-şümâr târîh ü eş’ârı vardır. İmâm Yâfi’înin Ravzu’r-Reyâhîn nâm kitâbını Türkîye terceme idüp ol dürc-i ma’ârifde nice dürer-i letâ’if derc itmişdir. Bu hâl üzre güzârende-i eyyâm u leyâl iken bin elli dört senesinde irâdet-i melik-i müte’âl ile dâr-ı bekâya intikâl eyledi. Hâcılar mahallesinde vâki’ Mu’allim-hâne hazîresinde mütevârâ-i hâk-i mezâr ve rûh-ı revânı andan tilâvetü’l-benân-ı Kur’ân-ı Azîmü’ş-şân envârı âsârından hisse-dârdır.

(Atlansoy, Kadir (2011). "Ravza-ı Evliyâ'da İki Şair: Kani'î ve Va'dî". Milli Folklor 89: 196.) 

***

Gül-i maksûd almadan gitdi zahm-ı hâr-ı gam kaldı

Döküldü câm-ı ‘ayşım dîde-i hasretde nem kaldı

(Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 269)

***

Şu denlü Husrev-i Dey sîm-i berfi kıldı nisâr

İşigin itdi gümüşden cemî’-i bay ü gedâ

Sarındı serv başına beyâz destâr

Meger ki aldı yeşilin gelüp nakîb-i şitâ

**

'Ârızunda geliyor hatt-ı siyeh didüm o yâr

Âh idüp dahi kara haberden nen var

**

Yâra didüm öpeyin bir zekânun

Didi var hayrını gör o çenenün

(Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay. 166)