Madde Detay

Asıl adı Mehmed’dir. Şiirlerinde Şem’î mahlasını kullanmıştır. 1223/1808’de Maraş’ın Divanlı Mahallesi’nde dünyaya gelmiştir. Hz. Hasan'ın soyundan gelen ve 827/1423 yılında Maraş’ta vefat eden sâdât-ı meşâyihden Seyyid Ni'metullah-ı Velî’nin torunlarındandır. Babası El-Hac Mehmed Memiş Efendi’dir. Gençlik döneminde bir müddet Arapça tahsil ettikten sonra 1241/1825’te İstanbul’a gitmiştir. İstanbul’da birkaç yıl Mahmûd Paşa Mahkemesi’nde kâtiplik yapmıştır. İzmir, Ödemiş ve Tophâne-i Amîre’de naiblik görevlerinin ardından Meşreb-zâde Ali Raik Efendi'ye damat olmuştur. Şiirlerinde Şem’î mahlasını kullanan şair, kendi evlenmesine "Lutf ile dâmâd oldı Şem’î Meşreb-zâde'ye (1249/1833)" tarihini düşmüştür. Bu evlilikten sonra Meşreb-zâde damadı diye maruf olmuştur. Mehmed Şem’î Efendi, 1249/1833’te Edirne müderrisliğine getirilmiş daha sonra da Maraş mevleviyyetinde ile Anadolu ve Rumeli’nin birçok yerinde kadılık yaptıktan sonra Anadolu ve Rumeli kazaskerliklerinde de bulunmuştur. 1299/1881-82’de vefat eden Şem’î’nin kabri Üsküdar Atik Vâlide Camii haziresindedir (Fatîn 1271: 223, İnal 1988: 1793-1794, Yakar 2005: 161-162).

Meşreb-zâde damadı Maraşlı Mehmed Şem’î Efendi’nin günümüze Esmârü’l- Hadâik/ Esmârü’t-Tevârih ve Mecmu’a-i Eş’âr adlı iki eseri intikal etmiştir.

1. Esmârü’l-Hadâik/Esmârü’t-Tevârîh: Eser, Hz. Âdem’den başlayıp diğer peygamberler ile Hulefâ-yı Râşîdîn ve İslam devletleri hakkında verilen bilgilerle devam eder. Osmanlı padişahlarının kısa tercüme-i hâlleriyle onların devirlerinde sadrazamlık, şeyhülislamlık, vezirlik, kazaskerlik, kaptan-ı deryalık gibi önemli makamlarda devlet hizmetinde bulunan zatların isimlerini, göreve geliş ve azil tarihlerini ihtiva eder. Eserin asıl konusunu Osmanlı devleti oluşturmaktadır. Osmanlı devletinin siyasi, dinî ve edebî hayatında ön plana çıkmış şahsiyetler hakkında bilgiler içeren eser; tarih, ilahiyat ve edebiyat araştırmacıları için oldukça önemli bir kaynaktır. Esmârü’l- Hadâik’in ilk baskısı 1851’de, ilaveli ikinci baskısı ise Esmârü’t-Tevârih adıyla 1878 yılında yapılmıştır. Eser, Mehmet Karataş tarafından İlâveli Esmârü’t-Tevârîh Maa Zeyl adıyla günümüz alfabesine aktarılmış ve tıpkıbasım hâlinde yayımlanmıştır (Yorulmaz 2011: 6, Coşkun 2005: 155).

2. Mecmu’a-i Eş’ar/Şem’î Mecmuası: Mecmua, İÜ Kütüphanesi TY. Nu. 9651’de kayıtlıdır. Mecmuada Şem’î’nin kendi el yazısıyla yazılmış şiirleri, kendi hayatına ait düştüğü manzum tarihler, yakın dostlarıyla ilgili düştüğü tarihler, kendisi hakkında yazılmış şiirler ile bazı divan şairlerine ait şiirler bulunmaktadır. Mecmua anılan muhtevasıyla başta Şem’î olmak üzere dönemi hakkında önemli bir kaynak mahiyetindedir (Yorulmaz 2011: 7).

Mehmed Şem’î Efendi’nin ömrü devlet hizmetinde memuriyetle geçmiştir. Şem’î tedbirli, işlerinde becerikli ve fazıl bir zat olarak kabul edilmiştir. Edebî sahada ise şiirlerinden ziyade Esmârü’t-Tevârih adlı biyografik eseriyle tanınmıştır. Fatîn Tezkiresi’nde “şâ'ir-i şi'r-ârâ” diye methedilen Şem’î -güzel gazelleri bulunmakla beraber- daha çok tarih manzumeleri yazmıştır. Tarih manzumeleri edebî zevkten çok yaşanılan hatıra ve olayları kayıt altına almayı amaçlayan bir görünüm arz etmektedir. Tarih düşürmede maharetli olsa da tarihlerinde yer yer klişeleşmiş ifadelere rastlanmaktadır. Buna rağmen tarih manzumeleri kendisi, ailesi ve çevresi ile yaşadığı devir hakkında kaynak olması bakımından oldukça önemli şiirlerdir (Fatîn 1271: 223, İnal 1988: 1793-1794, Yakar 2005: 161-164).

Alıcı, Lütfi (2005). “Tezkirelere Göre Kahraman Maraşlı Divan Şairleri”. KSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1 (1): 56-63.

Alıcı, Lütfi vd. (2009). “Maraşlı Divan Şairleri”. Türk Edebiyatında Maraşlılar. Kahramanmaraş: Ukde Yay.

Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmanlı Müellifleri. C. 3. Ankara: Bizim Büro Basımevi Yay.

Coşkun, Menderes (2005). “Maraşlı Şair Şem’î’nin İlaveli Esmârü’t-Tevârîh Ma’a Zeyl Adlı Biyografik Tarihi”. I. Kahramanmaraş Sempozyumu 6-8 Mayıs 2004. C. I. İstanbul: Maraşder-Kahramanmaraş Belediyesi Yay.

Çiftçi, Cemil (2000). Maraşlı Şairler Yazarlar Âlimler. İstanbul: Kitabevi Yay.

Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul: İstihkam Alayları Litografya Destgâhı Yay.

İnal, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (1988). Son Asır Türk Şairleri. C 4. İstanbul: Dergâh Yay.

Karataş, Mehmet (hzl.) (2009). Mehmed Şem’î Efendi, İlaveli Esmârü’t-Tevârîh Maa Zeyl. Kahramanmaraş: Ukde Yay.

Mehmed Süreyya (1308-1311). Sicill-i Osmânî (Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniye). C. 3. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Özbaş, Mehmet Yusuf (hzl.) (1973). Besim Atalay, Maraş Tarihi ve Coğrafyası. İstanbul: Dizerkonca Matbaası.

Şem’î. Şem’î Mecmuası. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. Nu. 9651.

Yakar, H. İbrahim (2005). “Meşrebzâde Damadı Maraşlı Mehmed Şem’î Hayatı ve Şiirleri”. I. Kahramanmaraş Sempozyumu. C. I. İstanbul: Maraşder-Kahramanmaraş Belediyesi Yay.

Yorulmaz, Neslihan (hzl.)(2011). Şem’î Mecmu’ası Çeviriyazılı Metin-İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.

Gazel

O meh-rûnun gönülde hâl-i anber-fâmı kalmışdır

Derûn-ı sîne içre dâg-ı hicr-i şâmı kalmışdır

Miyân-ı mû-miyânı kîl u kâle oldu çün bâ’is

Dehân-ı tenginin bir nokta-i îhâmı kalmıştır

Visâl-i îd içün çokdan çeker dil-sûz-ı hicrânı

Kadem-bûs-ı visâle ermege bayramı kalmışdır

Nukûd-ı ömrü Ca’fer eylemiş ihsâna sarf ammâ

Kitâbet zîb-târih olmuş ismi nâmı kalmışdır

Bu bezm-i âlemin câm u ayagı olmuş işkeste

Neşât u neş'esi gitmiş mey-i âlâmı kalmışdır

Şarâb-ı câh u ikbâli ile ser-mest ü medhûşun

Humâr-ı câm u gamla bâde-i sersâmı kalmışdır

Çerâg-ı Şem’î tâbân oldu bezme lîk pervâne

Fetîl almış yanar ne sabr u ne ârâmı kalmışdır

(Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul: İstihkam Alayları Litografya Destgâhı Yay. 222.)

Gazel

Sûziş-i firkatle çeşmim eşk-i hûn-bâr ağladı

Âh u zârımdan temevvüclendi ebhâr ağladı

Dehr-i seylâb eyleyen bârân sanma ey perî

Hâlime rahm eyleyüp çarh-ı sitemkâr ağladı

Sîne-i sad-pâre-i hicrânı gördükde o dem

Kendi derdinden geçip bîmâr-ı nâçâr ağladı

Nâle vü efgânla ser-geştedir ârâmı yok

Şem’î âsâ dîde-i hûn-âbı her bâr ağladı

(Yakar, H. İbrahim (2005). “Meşrebzâde Damadı Maraşlı Mehmed Şem’î Hayatı ve Şiirleri”. I. Kahramanmaraş Sempozyumu 6-8 Mayıs 2004. C. I. İstanbul: Maraşder-Kahramanmaraş Belediyesi Yay. 164.)