Madde Detay

Asıl adı Ömer Şevkî Efendi’dir. Mardin’de 18. yüzyılın son çeyreğinde doğduğu tahmin edilmektedir. Mardinî nisbesiyle bilinen Müftü Seyyid Âbid Efendi’nin oğludur. Dedesinin adı ise Abdülkâdir’dir. Şevkî, Ağazâde Seyyid Ömer Efendi, Müftü-zâde Ömer Şevkî ve Seyyid Ömer Şevkî Efendi sanlarıyla da tanınmaktadır. İlk eğitimini Mardin’de Zeyni-zâde Mahmûd Efendi’den aldıktan sonra tahsilini Kayseri’de Hoca Kâsım Efendi’nin yanında tamamlamıştır. İlim tahsilinin ardından Mardin’e dönmüş, burada bir süre İslâmi ilimler konusunda dersler vermiştir (Tatcı vd. 2000: 382). Mardin’de iken bir süre naiblik görevini ifa etmiş, ardından 1259/1843 yılında Mardin müftüsü olarak tayin edilmiştir (Çalka 2010: 51). 1268/1852 yılında Mardin’de vefat etmiştir.

Ömer Şevkî Efendi’nin bilinen eserleri şunlardır:

1. Dîvân-ı Se-zebân: Şevkî’nin Arapça, Farsça ve Türkçe söylemiş olduğu şiirlerini topladığı mürettep Dîvân’ıdır. Dîvân, üç dille meydana getirildiği için Se-zebân ismiyle tanınmaktadır. Dîvân’ın iki nüshası bilinmektedir. 1. Milli Kütüphane. 06 Mil Yz A 7928. 187 vr. (1a-84a varaklar arası Türkçe, 85b-153b arası Farsça, 154a-187a arası ise Arapça Dîvân’dır.) 2. Millet Kütüphanesi. Ali Emiri Manzum Eserler Bölümü. No:235 149 vr. (1b-63a varaklar arası Türkçe, 63b-118a arası Farsça, 118b-149 arası ise Arapça Dîvân’dır.) Türkçe Dîvân 3 na’t, 249 gazel, 5 kaside ve bir tahmis; Farsça Dîvân 253 gazel; Arapça Dîvân ise 103 gazelden oluşmaktadır. Dîvân’ın her iki nüshasının başında kaside nazım şekliyle söylenmiş bir sebeb-i te’lif bulunması ilginç bir hususiyettir. Şair, bu bölümde Dîvân’daki şiirleri kafiyelendirmek ve vezinlere uydurmak için tam on yıl uğraştığını ve 1260 yılının muharrem ayında/Ocak 1844'te eserini bitirmeye muvaffak olduğunu söylemektedir (Dîvân vr. 1b-3b). Dîvân üzerine bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Kanmaz 2010).

2. Mecmû’a-i Fetâvâ: Müftülüğü esnasında fıkhi konularda fetvalarını topladığı eseridir.

3. Münyetü’l-Musallî Tercümesi: Muhtemelen Muhammed b. Muhammed el-Kâşgarî’nin Münyetü’l-Musallî ve Gunyetü’l-Mübtedî isimli fıkıhla ilgili fetvalarının bulunduğu kitabın tercümesidir.

4. Şerhu’l-Kâfiye fi’l-Arûz: Molla Câmî’nin oğlu Ziyâüddîn Yûsuf için yazdığı el-Fevâ’idü’z-Ziyâiyye fî Şerhi’l-Kâfiye adlı Arapça gramer kitabının tercümesidir.

Şevkî, üç dilde divan yazabilecek kadar mahir bir şairdir. Şiirlerinde Nâbî başta olmak üzere Fuzûlî, Bağdatlı Rûhî ve Niyâzî Mısrî’nin etkisi açık bir şekilde hissedilmektedir. Mütedeyyin kişiliğinin bir yansıması olarak Dîvân’da dinî ve tasavvufî muhtevalı birçok şiire yer vermiş, ayrıca beşeri aşk, felekten şikâyet ve sosyal konulu şiirler de söylemiştir. Dîvân’ın her iki nüshasında yer alan müşeccer şiiri, görsellik ve kelimelerin birbirine bağlanışındaki ustalık bakımından oldukça dikkat çekicidir. Şevkî, âlim bir zat olmasının yanı sıra 19. asırda divan şiiri geleneğini başarıyla devam ettirmiş bir şairdir.

Çalka, Mehmet Sait (2010). “Mardinli Ömer Şevki Efendi ve Türkçe Divânı”. Sûfî Araştırmaları. 1(1): 49-60.

Kanmaz, Fatma Esra (hzl.)(2010). Ömer Şevki Mardinî ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Ömer Şevkî. Dîvân. Millet Kütüphanesi. Ali Emiri Manzum Eserler Bölümü. No: 235. vr. 1b-3b.

Tatcı, Mustafa ve Cemal Kurnaz (hzl.) (2000). Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Gazel

Dehrde ehl-i alâdur şu’arâ

Şi’rde bezle-nümâdır şu’arâ

Nice neş’etleri vardır suhanun

Cümlesinde hoş-edâdır şu’arâ

Anlara vezn-i suhan muhtasdır

İzz ü teşrîfe sezâdır şu’arâ

Ma’rifet ma’deninin kazmasına

Tîşe-i çâre-resâdır şu’arâ

Hiddet-i tab u zebân keskinlik

Rütbesinde ne belâdır şu’arâ

Şu’arâ pâyesidir zîb-i kelâm

Zîb-i güftâra sezâdır şu’arâ

Ma’den-i dilden olan gevher-i nîk

Nakdine rütbe-fezâdır şu’arâ

Hele ahvâlleri dîger-gûndur

Dilbere cilve-nümâdır şu’arâ

Girih-i hâtır-ı gam-fersânın

Halline ukde-güşâdır şu’arâ

Sen de pey-revligin et ey Şevkî

Hep gürûh-ı üdebâdır şu’arâ

Gazel

Bir vuslat içün yâre müdârâdan usandık

Bir devlet içün çarha temennâdan usandık

Bî-minnet iken ni’met-i nâdîde husûlün

Bî-â’id olan minnet-i dünyâdan usandık

Kâm üzre felek gelmeyicek çâre ne ey dil

Çarh ile keş-â-keşlik ü gavgâdan usandık

Her gün bizi feryâda salar va’d ile devrân

Nâ-münciz olan va’de-i ferdâdan usandık

Şevkî nice biz hazm ederiz minnet-i dûnân

Biz sohbet-i lezzet-keş-i dostândan usandık

(Ömer Şevkî. Dîvân. Millet Kütüphanesi. Ali Emiri Manzum Eserler Bölümü. No:235. vr. 9a, 42b.)