Madde Detay

Üsküdar’da doğdu. Asıl adı Mehmed’dir. Şeyh Divitçi Mustafa Efendi’nin oğludur. Bu yüzden Divitçi-zâde diye tanındı. Gençliğinde öğrenimini tamamlayıp müderris oldu. Ancak Celvetiye tarikatına girdi. 1078/1667-68 yılında Gafûrî Efendi’nin yerine Azîz Mahmud Hüdâyî Efendi Tekkesi şeyhi oldu. 1090/1679-80 yılında öldü (Akbayar 1998: 1621). “Gitdi bin toksanda yâ hû diyü kutbu’l-ârifîn” mısraı ölümüne tarih olarak söylenmiştir (Çapan 2005: 363-64). Osmanlı Müellifleri’nde 1097/1685-86 yılında öldüğü kayıtlıdır (Yavuz-Özen 1972: 63). Ancak M. Nâil Tuman, bu tarihin yanlış olduğunu belirtir (Kurnaz, Tatçı 2001: 577). Üsküdar’da Şeyh Câmii hazîresinde babasının mezarı yanında metfundur (Yavuz-Özen 1972: 63).

Tâlib, birçok eserin sahibidir. Şairin Mecâlis isminde bir mecmuası, mufassal bir Ta’bir-nâme’si, mürettep Dîvân-ı İlâhiyât’ı, Gülşen-i Esrâr isminde bir eseri ve Türkçe-Farsça olarak manzum Kasîde-i Bürde Şerhi bulunmaktadır (Yavuz-Özen 1972: 64). Mehmed Tâlib Efendi, sahip olduğu mutasavvıf hayat tarzının da etkisiyle yazdığı eserlerde tasavvufî konuları işlemiştir. İçerisinde dörtlüklerden oluşan yetmiş bir ilahi ve on beş gazel bulunan Dîvân’ı, çalışılmıştır (Engin 2002). Tek nüshası bulunan bu Dîvân, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin 807 numarada kayıtlıdır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1998). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî (Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî). C. 5. İstanbul: KB-Tarih Vakfı Ortak Yay.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi, Tezkîre-i Safâyî, (Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idü’l-Eş’âr). Ankara: AKM Yay.

Engin, Ahsen (hzl.)(2002). Mehmed Tâlib-i Üsküdârî’nin Dîvançe’sinin Edisyon Kritiği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 2. Ankara: Bizim Büro Yay.

Yavuz, Fikri ve İsmail Özen (hzl.) (1972). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 2. İstanbul: Meral Yay.

Gazel

Halvet-serây-ı sırda biz cân ile cânân olmuşuz

Nûr-ı ruhuyla zerre vü hem şems-i tâbân olmuşuz

Kûh-ı vücûda lema-i nûr-ı tecellî ericek

Hem Tûr-ı Mûsâveş bugün lal-i Bedehşân olmuşuz

İlm-i ledünnî marifet tahsîl et ey sâlik gele

Âşıklaradur e's-salâ çün genc-i pinhân olmuşuz

Her derdime kıldı ilâc ol hikmet ıssı müsteân

Lutf-ı Hak ile biz dahi her derde dermân olmuşuz

Enfâs-ı Rahmân erişip sırr-ı yümnden (?) kalbime (Vezin tutarsız.)

Nutk-ı Mesîhâ gibi biz her mürdeye cân olmuşuz

Feyz-i ezelden Tâlibe erişdi çün envâr-ı Hak

Ânestü nâran sırrına biz ehl-i irfân olmuşuz  

(Engin, Ahsen (2002). Mehmed Tâlib-i Üsküdârî’nin Dîvançe’sinin Edisyon Kritiği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniv. 142)

İlahi

Ol senin güzel zikrini

Süren bu diller çürümez

Gece (vü) gündüzler şükrünü

Kılan bu diller çürümez

Âşık olagör cemâle

Eregör sen de kemâle

Cehd edüben visâle

Eren bu kullar çürümez

Dalma bu dünyâ mâlına

Bakma sağına (vü) soluna

Mâ-melekin Hak yoluna

Veren bu iller çürümez

Âşık olanlar inleyip

Aşk deryâsını boylayıp

Hakikat yolun soylayıp

Giren bu kullar çürümez

Uçuruban gönül bâzın

Gerek kışın gerek yazın

Safında beş vakt namâzın

Duran bu kullar çürümez

Dervişlerin dillerini

Gerçeklerin hallerini

Âhiretin yollarını

Soran bu kullar çürümez

Ol cânânın illerini

Aşubanı bellerini

Zikrullâhın güllerini

Deren bu eller çürümez

Tâlib çün bu dünyâ fânî

Derde bulagör dermânı

Cân gözüyle ol cânânı

Gören bu gözler çürümez 

(Engin, Ahsen (hzl.)(2002). Mehmed Tâlib-i Üsküdârî’nin Dîvançe’sinin Edisyon Kritiği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 109-110)