Madde Detay

Abdurrahim Tırsî, İznik'in Tırse köyünde doğdu. Doğum tarihi bilinmemektedir. Babası Bayezid Fakih, İsfendiyaroğulları soyundan olup Bolu’ya yerleşmiştir. Hüseyin Vassâf’ın Sefine-i Evliyâ ve Mehmet Şemseddin Efendi’nin Yadigârı Şemsi adlı eserindeki “İznik’e sekiz saat mesafesi olan Tirse karyesinde Bolu’lu İsfendiyâr-zâde akrabalarından Bâyezîd-i Fakîh nâm zâtın mahdumudur.” bilgisinden başka soyu ile ilgili başka bilgi elimizde mevcut değildir (Akkuş ve Yılmaz 2006: 104; Ergun 1936: 243). Tuhfe-i Naili’de (2001: 45) İznik civarında Tirse’de doğduğu için Tırsî lakabıyla anıldığı söylenmektedir. Çocukluk yaşlarından itibaren Eşrefoğlu Rûmî’nin derslerine katılmış ve onun talim ve terbiyesinde yetişmiştir (Akkuş ve Yılmaz 2006:104). Sadeddin Nüzhet Ergun’un Ravza-i Evliya’dan ve Mehmet Şemseddin Efendi’nin Yadigâr-ı Şemsi adlı eserinden aktardığı bilgilere göre, Abdurrahîm Tırsî’nin çocuk yaştayken bile Eşrefoğlu Rumî’nin sohbetlerinden feyz aldığı, her fırsatta onun yanına geldiğini ve bunun üzerine Eşrefoğlu Rumî’nin, “Bu çocuğu bize veriniz, talim ve terbiyesiyle meşgul olalım.” dediği ve babasının da rıza gösterdiği ve bunun üzerine Tırsî’nin Eşrefoğlu’nun himayesine girdiği ve onun tarafından yetiştirildiğinden bahsedilmektedir (Ergun 1936:243; Özcan 2011: ?). Eşrefoğlu Rûmî’nin Tırsî’ye “Sen ana rahmine düşeliden beri seni terbiye ederim, bu diyara gelmekten maksadım sensin.” dediği de rivayet edilmektedir. Abdurrahîm Tırsî, çocukluğunu Hacı Bayram-ı Velî’nin damadı Eşrefoğlu Rumî’nin yanında geçirmiştir. Abdurrahîm Tırsî, şeyhi Eşrefoğlu Rûmî’nin kızı Züleyhâ Hanım’la evlenmiştir. Eşrefoğlu Rûmî’nin ölümünden sonra onun vasiyeti üzerine Eşrefiyye tarikatının da post-nişîni olmuştur (Akkuş ve Yılmaz 2006:104). Halk arasında kerametleri ile ilgili anlatılan rivayetler mevcuttur. Zamanının “Kutbü’l -Arifin” olarak anılmıştır. Tırsî aynı zamanda Mudurnu velilerinin üstadı kabul edilmektedir (Serin 1995:83). Abdurrahîm Tırsî, Eşrefoğlu Rûmî’nin ölüm tarihi olan 1469’dan ölümüne kadar yaklaşık 50 yıl Eşrefiyye Şeyhi olarak irşâd faaliyetinde bulunmuştur. Abdurrahîm Tırsî’nin ölümünden sonra yerine Mudurnu'lu Muslihittin Efendi geçmiş, ondan sonra da bu makama Abdurrahîm Tırsî’nin oğlu ve Eşrefoğlu'nun torunu olan Şeyh Hamdi Efendi gelmiştir. Abdurrahîm Tırsî, İznik’te vefat etti. Ölüm tarihi hakkında kaynaklarda 1519 ile 1527 arasında farklı tarihler verilmektedir. Şeyhinin yanına defnedildiği söylenmesine karşılık mezarı Mudurnu Büyük Cami Mahallesinde bir evin bahçesinde bulunmaktadır. Mezar taşında “Tarihin kim bilmez evvelinden deyu keşfeyledi irfan. İrer maksuduna elbet ziyaret eyleyen ihvan görünce kabri. Kutbü’l-arifin tarika-i Kadriye'den Abdurrahîm Tırsî Hazretleri’nin Merkad-i şerifidir.” yazısı yer almaktadır.

Abdurrahîm Tırsî’nin divanı bulunmaktadır. Divanın bilinen dört nüshası; Ankara Milli Kütüphane Fahri Bilge 28 numarada, Ankara Türk Dil Kurumu (TDK) Türkçe Yazmalar (TY), 358/3 numarada, Vatikan’daki kütüphanesi, Vat. Turco bölümünde 193/ 2 numarada,  Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Kütüphanesinin Genel Kitaplık bölümünde bulunan 724 numarada kayıtlıdır (Özmen 2007: 27). Tırsî’nin divanı Vildan Özmen (2007) ve Emine Aydoğmuş Yüce (2010) tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. Tırsî’nin divanında seksen sekiz şiir bulunmaktadır. Şiirlerin büyük bir kısmı hece ölçüsüyle yazılmıştır (Özmen 2007: 19). Bursalı Mehmed Tahir ile Sadeddin Nüzhet Ergun da Türk Şairleri’nde çeşitli mecmualardan topladığı on bir şiirini yayımlamıştır. 

Tırsî’nin şiirleri didaktik ve lirik bir tarzda yazılmış olan tasavvufi şiirlerdir. Şiirlerinin bir kısmında tekkede öğrenim gören öğrencilerine ve insanlara nasihatta bulunmuştur (Özmen 2007: 24). Allah’a olan muhabbeti, şeyhi Eşrefoğlu’na olan sevgi ve bağlılığı şiirlerinin konusunu oluşturur. Tırsî’nin şiirlerinde vazifeler yerine getirilemeden geçen bir ömrün telaşı ve pişmanlığı sık sık dile getirilmektedir. Abdurrahîm Tırsî, Yunus Emre ve Eşrefoğlu Rumi’nin tesiri altında kalmış ve onların şiir söyleyiş tarzlarına benzer, hece vezninde sade bir dille şiirler yazmıştır. Şiirlerinin bir çoğunu bestelemiş ve bu şiirler uzun yıllar Kadirî dergâhlarında okunmuştur (Özmen 2007: 19; Alparslan 2010: 55-56). Ancak bu ilahilerin besteleri bugün elimizde yoktur. Fatih dönemi başta olmak üzere 15. yüzyılda musiki nazariyatçısı olmamakla birlikte, dinî musikinin gelişmesine yardımcı olmuş olan pek çok musikişinas bulunmaktadır. Bestekâr ve şairliği ile birçok sanatkârın yetişmesine destek olan Eşrefoğlu Rûmî, Şems–i Rûmî, mutasavvıfane şiir ve besteleri ile tanınmış olan Abdürrahîm-i Tırsî (ö.1519) ve mutasavvıf Akşemseddîn bunlardan bazılarıdır (Demir 2012: 5).

Akkuş, Mehmet, Ali Yılmaz (hzl.) (2006). Hüseyin Vassâf, Sefíne-i Evliyâ. C. 1. İstanbul: Kitabevi Yay. 

Alpaslan, Cevat (2010). Bolulu Seçkin İnsanlar. Bolu: Bolu Belediyesi Bolu Araştırma Merkezi Yay.

Cunbur, Müjgân (1968). Başakların Sesi Saz Şairlerinin Hayatı ve Eserleri. Ankara: Poyraz Reklâm Yay.

Demir, Arif (2012). "Fatih Sultan Mehmed Dönemi Mûsikî Nazariyatçıları ve Eserleri", Journal of Islamic Research 23 (1): 1-9.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1936 ) Türk Şairleri. C. 1. İstanbul: Suhulet Kütüphanesi. 

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1942). Türk Mûsikîsi Antolojisi. C.1. İstanbul: yyy.

Genç, İlhan (1998). “Bolulu Divan Edebiyatı Şairleri ve Mutasavvıfları”. Bolu’da Halk Kültürü ve Köroğlu Uluslararası Sempozyumu. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Basımevi. 90-99.

Kurnaz, Cemal, Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî. Ankara: Bizim Büro Yay.

Özcan, Nuri (2001). “Abdürrahim Tirsi”. İslam Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: TDV Yay. 293.

Özcan, Nuri (?). “Osmanlılarda Mûsikî”. Osmanlı Ansiklopedisi. C. III. sy.

Serin, Rahmi (1995). Hayreddîn Tokâdî Hazretleri Bolu ve İlçelerindeki Türbeler. İstanbul: İlmî Araştırmalar ve Hayreddîn-i Tokâdî Hazretleri Vakfı Yay.

Turan, Fatma Ahsen (1997). “Anadolu’nun Türkleşmesinde Manevî Güçler ve Abdürrahîm Tırsî”. Kastamonu Eğitim 2: 181-186.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977) . "Abdurrahim Tırsî." C. 1. İstanbul: Dergâh Yay.  22.

İlahi

Yücelerden döndüreyim

Alçaklara gönül seni

Alçaklardan alçaklara

İndireyim gönül seni

Ayırayım halktan seni

Şöyle hâk edeyim teni

Ayaklar altına yani

Bırakayım gönül seni

Nice kaçarsın yabana

Aşk gemin urayım sana

Sürüp ol maşuktan yana

Hem çalayım gönül seni

Başım gurbete urayım

Benlik defterin düreyim

Alnım yazısın göreyim

Uydurayım gönül seni

Başımın terkin urayım

Canımı yolda koyayım

Ne kim olursam olayım

Komayayım gönül seni

Yürüyeyim yane yane

Aşk odun urayım cane

Bakmıyayım masiveya

Göçüreyim gönül seni

Koyayım namusu ârı

Talep edeyim ol yârı

Dün gün çektireyim zârı

Ağlatayım gönül seni

Dost gamın alayım başa

Yürüyeyim kalka düşe

Vasfı dile gelmez işe

Uğratayım gönül seni

Sığınayım ol Mevlâyâ

Yüz süreyim ol âlâya

Abdürrahim-i Tırsî’ye

Uydurayım gönül seni

Cunbur, Müjgân (1968). Başakların Sesi Saz Şairlerinin Hayatı ve Eserleri. Ankara: Poyraz Reklâm Yay. 303.

İlahi

Ey dost senin derdin ile

Yürüyeyim yane yane

Dökeyim gözümden yaşı

Akıtayım dane dane

Bana seni gerek seni

Sensiz neylerim ben beni

Aşk şarabı cânım canı

İçir bana kane kane

Doldur gönlüm fikrin ile

Hem dilimi zikrin ile

Dost dost deyu aşkın ile

Çark urayın döne döne

Eyle cismin candan uryan

Olayım yüzüne hayran

Götür hicâbı aradan

Gösteredur cânı canane

Bu Abdurrahim-i Tırsî

Sen sultanın eksiklisi

Seni umar kerem ıssı

Ulaşa sen hane hane

Cunbur, Müjgân (1968). Başakların Sesi Saz Şairlerinin Hayatı ve Eserleri. Ankara: Poyraz Reklâm Yay. 303

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1936). Türk Şairleri. C. 1. İstanbul: Suhulet Kütüphanesi. 244.

İlahi

Günâhum çok günâhum çok

Meded senden yâ İlâhi

Suçumdan geç beni afv it

Meded senden yâ İlâhi

Yüzün kara günâhım çok

Sana lâyık amelim yok

Sana varmağa yüzüm yok

Meded senden yâ İlâhi

Geçmiş günahım ansam

Ele divit kalem alsam

Kıyamete değin yazsam

Dükenmeye yâ İlâhi

Bu nefs-i meş’uma uydum

Günah bahrine gark oldum

Elüm dutgıl helâk oldum

Meded senden yâ İlâhi

Meded irmeye ger senden

Ümidim kesersem senden

Nice çıka cânum tenden

Meded senden yâ İlâhi

Ahır Azrâil gelicek

Günahlarumı göricek

Hışm ile câna sunıcak

Meded senden yâ İlâhi

Münker ü Nekîr gelicek

Kabrimde sual sorıcak

Mecal yok cevap virecek

Meded senden yâ İlâhi

Yarın mahşere varıcak

Aybımız ayâr olıcak

Suclular zebûn olıcak

Meded senden yâ İlâhi

Hak terazi kurulıcak

Günâhumuz sorılacak

Sen anda kadı olıcak

Meded senden yâ İlâhi

Sırat köprüsi kurıla

Âsiler nice yürüye

Düşe cehenneme yana

Meded senden yâ İlâhi

Gerçi senün kulların kulların çok

Ben ittüklerim itmiş yok

Sana yalvaruram çok çok

Meded senden yâ İlâhi

Ne kim itdüm ise itdüm

Elimi başumı acdum

Geldüm hazretüne düşdüm

Meded senden yâ İlâhi

Dilekleri dutarsın sen

Kerimsin hem Rahimsin sen

Hâşâ mahrum koyasun sen

Meded senden yâ İlâhi

Bu Abdürrahîm-i Tırsî

Diler senden kerem ıssı

Zebûn olur günâh ıssı

Meded senden yâ İlâhi

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1936). Türk Şairleri. C. 1. İstanbul: Suhulet Kütüphanesi. 244.