Madde Detay

Biyografik kaynaklarda hayatına ilişkin bilgiler yer almamaktadır. Kırgız Adabiyatı Tarihi'nde (2012: 16-20) verilen bilgilere göre babasının adı Saydali'dir. Günümüze ulaşan şiirlerinden şairin, Altınordu Han'ı Canıbek (1341-1357) ile kardeşi Berdibek Han (1357-1359) ve Timur (1370-1405) zamanında yaşadığı anlaşılmaktadır. Toktogul Irçı’nın despot yönetime karşı çıkan bir şair olduğu bilinmekte ve bu özelliğinden dolayı da Timur tarafından 1380-1390 yılları civarında idam edildiği tahmin edilmektedir. Onun cesur kişiliğinin yansımasını, dar ağacı altında söylediği şu şiirinde görmek mümkündür: “Emirin güçlü olsa / Canımı alacaksındır/ Fakat ben yalvarmam /Kadere de küsmem / Öldürürsen öleceğim var / Ama ölmeyecek hünerim var / Dara asarsan cesedim kalacaktır /Ama şiirlerim ateş gibi yanacaktır”. Toktogul Irçı, dünyaca ünlü Manas Destanı'nın ilk anlatıcılarındandır. Şairin, günümüze sözlü gelenekte söylenegelen "Toktogul Irçı’nın Canıbek'e Söylediği" ve "Toktogul'un Сanıbek Han'ı Tabalap Söylediği" başlıklı şiirleri ulaşmıştır. Sanatı hakkında da kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Sade bir üslupla söylediği manzumeleri, asonans ve aliterasyonlar bakımından zengindir. Bunlarda genellikle 7'li-8'li, az bir kısmında ise 11’li-12’li hece ölçüsünü kullanmıştır.

ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-86313/h/toktogulirci.pdf [erişim tarihi: 03.10.2013].

Kebekova, B. (1994). Kırgız El Irçıları. Bişkek: yyy.

Kırgız Adabiyatı Tarihi (2012). C. V. Redaktör: A. Akmataliev. Bişkek: yyy.

Toğolok Moldo. (1970). Çığarmalar. II t. — Frunze, Kırgızistan.

Zakirov, S. (1981). El Çığarmaçılığı. — el kençi, Frunze.

Toktogul Irçı’nın Canıbek'e Söylediği

Az Canıbek hanımız,

Sağ salim olsun canınız,

Han olsan da söyleyeceğim,

Söze kulak veriniz.

Hazreti hanım, sözüm var,

Arzımı duymaya hakkın var.

Aceleyle yaptığın işine,

Temizlenmeyecek öcüm var.

Ata Türk'ün çocuklarını,

Arka arkaya sürdün,

Adaletli işe varmadın.

Uçurup üzerlerine atmaca saldın,

Âlemi aldın arşınlayarak.

Er öldürüp diyet vermeden,

Talan ettin, para vermeden,

Kana susamışlığın azdı,

Senden horluk görmeyen,

Türkoğlu kalmadı.

Yiğidin başını bağladın,

Inat edip sürdün.

Komşunu bezdirip,

Vurup kırıp yurdu hallettin.

Kemeri bağladın,

Halkının sözünü dinlemeden,

Zalime döndün.

Ahrete gidince,

Çıkılmaz ağa yakalandın.

ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-86313/h/toktogulirci.pdf [erişim tarihi: 03.10.2013].