Madde Detay

Sivas'ın Kangal ilçesine bağlı Yellice köyünde 29 Ekim 1927’de Cumhuriyet Bayramı’nın kutlandığı gün dünyaya geldi. Annesi Akile Hanım, babası özel idare müdürü Hüseyin Avni Timuroğlu'dur. Ona, dedesinin adı olan Sadun ve ikinci ad olarak Vecihi verildi, ama nüfus memurunun yanlış yazması sonucunda nüfusa Sadık Vecihi Timuroğlu olarak kaydedildi. 1934’te Diyarbakır’ın Çermik ilçesinde başladığı ilkokulu, Ankara Necati Bey İlkokulu'nda bitirdi. 1939’da ortaokula Ankara Gazi Lisesi'nde başladı, ancak okulun orta kısmı kapatılınca Diyarbakır’daki ortaokuldan mezun oldu. Diyarbakır’da başladığı liseyi Erzurum’da bitirdi. 1945 yılında Ankara Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Edebiyat Bölümü'nü kazandı. Burada; Pertev Naili Boratav, Orhan Burian, Behice Boran, Niyazi Berkes, Nusret Hızır, Alfred Rode, H. Kunt gibi dünya çapında bilinen bilim insanlarından ders aldı. 1950'de fakülteden mezun oldu.

Ankara Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'nden mezun olduktan sonra hocası Pertev Naili Boratav’ın asistanı olarak çalışmaya başladı. 1952’de Boratav’ın kürsüsü kapatılınca zorunlu olarak görevinden ayrıldı. Bir süre Sivas Elektrik Müdürlüğü'nde abone memuru olarak çalıştı. Öğretmen olarak ilk önce Sivas’a, sonra Hekimhan’a tayin edildi. 1956’da Elazığ’a daha sonra ise Bitlis’e oradan da Silifke’ye atandı. Malatya’da iki yatırımcının maddi desteği ile lise kurdu. Artvin, Kaman, Konya, Beyşehir, Ankara, Nusaybin, Cizre, Diyarbakır, Erzurum, Aydın, Mersin ve Siirt gibi Türkiye’nin birçok şehrinde öğretmenlik yaptı. Silifke, Bitlis, Malatya ve Artvin Liselerinde yaptığı çalışmalar ve uygulamalar çok ses getirdi. 1975’te Türk Dil Kurumu'nda arkadaşlarıyla birlikte ortaöğretimde okutulan kitapları inceledi ve rapor yazdı. Sayısız konferanslara katıldı, birçok semineler verdi. İşçi edebiyatı öykü yarışmalarında komisyon üyeliği yaptı. Deneme türünün ustası oldu; öyküler, şiirler yazdı, derlemeler ve incelemeler yaptı. Roman ve öykü düzeltmeleri yaptı.

Ceyhun Atuf Kansu ve Ahmet Kutsi Tecer'in şiirlerini yayına hazırladı. Cemal Süreya, Ragıp Gelencik ve Ahmet Say’la birlikte Türkiye Yazıları (71 sayı 1977-1983) dergisini çıkardı. Zülfüyar (1952), Evrim (6 sayı, 1975), Yazın Dergisi (1981) ve Oluşum (128 sayı, 1977-1983) dergilerinde kurucu ve yönetici olarak görev yaptı. 1999’da Türkiye İnsan Hakları Kurumu kurucu üyesi oldu (TİHAK). Barış gazetesinin sanat sayfasını yönetti. Vecihi Timuroğlu; 1998’de Edebiyatçılar Derneği tarafından verilen Onur Ödülü Altın Madalyası, Barış Gazetesi Cumhuriyet’in 50. Yılı Şiir Ödülü, Kurtuluş Savaşçısı Atatürk adlı eseriyle 1981 Spor Toto Atatürk’ün 100. Doğum Yılı Ödülü, 2004 Eskişehir Sanat Derneği Yunus Emre Araştırma Ödülü ve 2007 Anadolu Eğitim Sendikası Başöğretmen Ödülü gibi çeşitli ödüllere layık görüldü.

TYS, Edebiyatçılar Derneği, Nâzım Hikmet Vakfı, Sinematek ve Türkiye Sanat Kurumu üyeliklerinde bulundu. Bir Sürgünün Ezgileri adlı kitabı 1983'te toplatıldı. On yıl hüküm giydi, 1985'te aklandı. Üç evlilik yapan Timuroğlu, bir erkek ve iki kız olmak üzere üç çocuk babasıdır. Oğlu Kürşat Timuroğlu (1953-1986) vurularak öldürüldü. Timuroğlu, 2000'e Doğru dergisinin 26 Ağustos 1987 tarihli sayısında yer alan röportajında, oğlu Kürşat Timuroğlu’nun cinayetinden, içinde MİT, CIA cirit atıyor dediği terör örgütü PKK’yı sorumlu tuttu. Kızı Simin Timuroğlu, 1996 yılında böbrek yetmezliğinden hayatını kaybetti. Fizik mühendisi olan küçük kızı Zerrin Timuroğlu, İstanbul’da uzun yıllar boyunca mühendis olarak çalıştı, daha sonra ise liselerde fizik öğretmeni olarak görev yaptı. Vecihi Timuroğlu, hayatının son yıllarını Aysel Uğur Çakır Timuroğlu ile geçirdi. 23 Ekim 2014 tarihinde Ankara'da kalp yetmezliğinden vefat etti.

Edebiyatın şiir, deneme, hikâye ve masal türlerinde eserler veren Vecihi Timuroğlu'nun ilk yazısı Diyarbakır'da çıkarılan Dicle gazetesinde (1940), ilk şiiri Varlık dergisinde (1942) yer almıştır. Sanatçı daha sonraki şiir, yazı ve çevirilerini; Yücel, Yeditepe, Yonca, Evrim, Türk Dili, Türkçe, Yeni Edebiyat, Özün, Sesimiz, Oluşum, Türkiye Yazıları, Cumhuriyet, Özgür İnsan, Bilim ve Sanat, Yazko Edebiyat, Adam Sanat, Dost, Varlık, Berfin Bahar, Sanat Rehberi, Damar, Yarın, Edebiyat ve Eleştiri, Beşparmak, Afrodisyas, Düşlem, Morca, Gökyüzü Akademi, Kar, Yazın Sanat, Ulus, Vatan, Cumhuriyet, Barış, 2000'e Doğru, Ekin ve Munzur gibi süreli yayınlarda yayımlamayı sürdürmüştür. Toplumcu-gerçekçi sanat anlayışına sahip olan Timuroğlu'nun ilk şiir kitabı Bura Yemendir adıyla 1978 yılında yayımlanmıştır. Bu kitaptaki şiirlerde tarihsel ve toplumsal olguları kullandığı gibi mit ve destan ögelerini de görmek mümkündür. İkinci şiir kitabı Tut Beni Sevda Çağırır (1980) aşkı, yaşamı ve toplumsal olguları içeren şiirlerinden oluşmaktadır. Timuroğlu'nun 12 Eylül döneminde yargılanmasına yol açan ve toplatılan şiir kitabı Bir Sürgünün Ezgileri (1883), toplumsal ve siyasal eleştiri içermektedir. Kardaşım Oğul (1988), Timuroğlu'nun ölen oğlu Kürşat için yazdığı bir ağıt özelliği taşımaktadır. Timuroğlu, usta şiir diliyle acısını, hüznünü ve oğluna duyduğu özlemi yaşanmışlıklara da yer vererek, dile getirmiştir. Kısaca, oğlunun doğumundan ölümüne kadar olan sürece ışık tutmaktadır. Timuroğlu, hayattayken, bu yapıtını tekrar basmak isteyenlere ret cevabı vermiş ve özellikle bunun ticari amaçlı bir yapıt olmadığını, buna gölge düşürülmesini istemediğini, saygı duyulması gerektiğini vurgulamıştır.

Merhaba Oğlum (1993), Timuroğlu'nun öldürülen oğlu Kürşat Timuroğlu için yazdığı şiirlerle birlikte, Pertev Naili Boratav, Nazım Hikmet ve Ahmed Arif gibi isimler için yazdığı şiirlerden oluşmaktadır. Şair, Siyah Bir Güldür Ölüm (1997) adlı şiir kitabını ölen kızı Simin Timuroğlu’na ithaf etmiştir. Kitapta ayrıca ona yazdığı şiirleri de yer almaktadır. Bu kitabında uzun şiirlerinin yanı sıra ikilikler de bulunmaktadır. Büyü (1999)'de ölen kızı Simin Timuroğlu için yazdığı şiirlerin dışında; yaşanmış acıları, aşkı konu edinen imge dolu şiirleri bulunmaktadır. Timuroğlu'nun şiirlerinde çağdaş acıların yarattığı duyalıklar, Doğu'nun türkü ve deyişlerinden özümsenmiş zenginliklerle kaynaşmıştır (Yalçın 2010: 1021). Şiirin Büyücü Kızı: İmge (1994)'de ise şiir türünün özelliklerini ve kuramsal sorunlarını irdelemiştir. Ayrıca şiirde önemli olan imgeyi de ele alarak bu kavramı açıklamış ve şiirdeki yerini ortaya koymuştur. Şiirin tanımlanamazlığına, farklı düşünce akımlarında imgenin yerine, kavram, nesne, mecaz gibi konulara da yer vermiştir.

Timuroğlu’nun Minnacık Kadın (1984) adlı bir hikâye kitabı bulunmaktadır. On sekiz hikâyenin yer aldığı kitabın arka kapağında hikâyelerinin feodal toplumu anlattığı belirtilse de Timuroğlu, bu feodal yapıyı işlerken, aynı zamanda siyasi tarihi, yapılan devrimleri, eğitimi-eğitimsizliği de işlemiştir. Yazar, Türkiye’nin Doğu’sundan Batı’sına kadar, farklı bölgelerdeki yaşamın zorluklarına değindiği gibi; özellikle Türkiye’nin hangi bölgesinde olursa olsun, kadın olmanın zorluklarına parmak basmakta ve Türk erkeğinin kadına yönelik bakış açısındaki eksikliklerine çarpıcı bir biçimde değinmektedir. Timuroğlu, öğrenciliğinde köy köy, ilçe ilçe dolaşarak derlediği masalları, daha sonra kendi edebî diliyle yeniden kaleme almış ve Fırat'a Masallar (1989) adıyla yayımlamıştır.

Deneme türünde de üretken bir yazar olan Timuroğlu, Göz Göz Olmak (1976)'ta kendi anılarına da yer vermekle birlikte Doğu ile Batı'nın kültürünü incelemiş ve ülkemiz insanına, onun yapısına, düşünüş şekline ve sorununa değinmiştir. Yazınımızdan Portreler (1991)'de Türk edebiyatının önemli yazarlarını incelemiş, onların dünya görüşlerine, topluma bakış açılarına değinerek, ortaya koydukları eserleri ele alarak irdelemiştir. Yazarların dünya görüşlerini ve kişiliklerini olduğu gibi ortaya koymuş ve edebiyata kazandırdıklarını aktarmıştır. Vecihi Timuroğlu, Yazılanından Başkalarının Da Okuyacağı Mektuplar (1993)'da masal, öykü, söylence, destan, roman ve şiir gibi edebî türlere değinip, onlarla ilgili okuruna bilgi sunmasının yanı sıra genel olarak sanata, şaire, sözcüğe de değinmektedir. Bunların dışında bireye, topluma, sevgiye ve özellikle de kadına, kadının toplumdaki yerine, erkeklerin kadına bakış açısına, kadının özgürlüğüne, eğitimine de dikkat çekmeye çalışmıştır. Melih Cevdet Anday, Timuroğlu için “Türk yazınında, felsefe yapmasını bilen tek yazar.” değerlendirmesini yaparken, Cemal Süreya “Her yazısının sonunda, felsefenin pençesini vurur.” değerlendirmesini yapmıştır. Şiir, deneme ve hikâye kitapları dışında Timuroğlu'nun çok sayıda araştırma, inceleme ve derleme kitabı bulunmaktadır.