Madde Detay

Asıl adı Ahmed Vehbî’dir. Antakya’da doğmuştur, doğum tarihi kesin bilinmemekle birlikte, Manisa’ya 1833’de geldiği ve bu tarihte takriben kırk yaşlarında olduğu bilindiğinden 1793 yılında doğduğu kabul edilebilir. Babası Mehmed Emin Efendi olup annesinin ismi bilinmemektedir. İlk tahsilini Antakya’da yapan Ahmed Vehbî Efendi, Mısır ve İstanbul’da bu tahsili arttırmış, Fatih medresesinde bir süre müderrislik yapmıştır. Dergâhı İstanbul’un Kartal semtinde bulunan Rifâî tarikatının Ma’rifî kolundan Seyyid Muhammed Ma’rifî (ö. 1824)’ye intisab etmiş, hilafet aldıktan sonra irşad göreviyle Manisa’ya gönderilmiştir. Burada Hatûniye ve İbrahim Çelebi medreselerinde görev yapmış, Manisa eşrafından Rüstem Ağa ve arkadaşlarının da yardımlarıyla alınan arsa üzerinde tekkesini yaptırmıştır. “Entekkeliler Dergâhı” olarak bilinen yapı, halk arasında “Antakya” kelimesinin “Entekke” olarak telaffuzundan dolayı bu isimle anılmaktadır. Burada on sekiz sene şeyhlik yapmış, hemen hepsi Ege bölgesinde faaliyet gösteren dokuz halife yetiştirmiştir. Bunlardan Hasan Rıza Efendi İstanbul’a gitmiş ve Mehmed Âkif Ersoy’un Said Paşa İmamı şiirine konu olmuştur (Okumuş 2003: 27-28). Ahmed Vehbî Efendi, 19 Zilhicce 1267 (15 Ekim 1851) tarihinde vefat etmiş ve tekkesine defnedilmiştir. Günümüzde de Manisa şehrindeki İbrahim Çelebi camii karşısında bulunan dergâhının türbe kısmında yatmaktadır. Tekkesinin vakfiyesini vefatından dört gün evvel tanzim ettirmiştir (h. 15 Zilhicce 1267/ m. 11 Ekim 1851). Buna göre gelirden ayda 10 kuruş tekke bakımına ve levazımatına, 30 kuruş postnişine ve arta kalan da evlâd-ı vakıfa bırakılmıştır. Terekesine göre Meryem binti Abdullah isimli eşinden on dört kızı olan bu zatın çocuklarından sadece ikisi babalarından sonra hayatta kalabilmişlerdir. Kızlarından Fatma Hanım’ı sağlığında Rüstem Ağa’nın oğlu Mehmed Efendi ile evlendirmiştir. Diğer kızı Rabia Hanım ise, Vehbî Efendi’nin vefatından altı yıl sonra, onun müridlerinden Hasan Rüşdî Efendi ile evlenmiştir. Bu zat, Ahmed Vehbî Efendi’den sonra, onun Turgutlu’daki halifesi Hüseyin Şevki Efendi’den icazet alarak, postnişinlik makamına geçmiştir. Birbirini takip eden şeyhlerle aile, Manisa’nın manevi hayatında etkin bir rol oynamıştır. Aile, günümüzde kızları yoluyla devam etmektedir.

 Vehbî mahlasıyla şiirler yazan şairin, elde sadece iki şiiri bulunmaktadır (Okumuş 2003: 20-21). Hakkında çeşitli menkıbeler anlatılmakta olup (Okumuş 2003: 24-26; Pehlivan 2010: 103-109) kabri ziyaretgâhtır (Pehlivan 2012: 80-81; 107-108).

 Vahdet-i vücûd anlayışını yansıtan şiirlerinde, takdirin tedbiri bozacağı, insanın Hakkın tecellisi olduğu, görünenler dünyasının Hakk’ın farklı tecellilerinden ibaret olduğu gibi fikirler işlenmiştir. Eldeki az sayıdaki şiirinde rahat bir söyleyişinin olduğu, deyimlerden yararlandığı görülmektedir. “Mekteb-i irfâna gidip/ Âyet-i Kur’ân okuruz” dizeleriyle başlayan şiiri, ilahi formunda bestelenmiş olup tasavvuf çevrelerinde okunmaktadır.

Bizbirlik, Alpay (2002). “Manisa Entekkeliler Tekkesi ve Haziresi”, Manisa Araştırmaları 2. (Hzl. Nejdet Bilgi, Emrehan Küey). Manisa: Hiraş.

Dörtbudak, Mehmed Veysî, Gürol Pehlivan (hzl.) (2010). 19. Yüzyıl Manisasında Bir Kültür Ocağı: Entekkeliler Sempozyumu (15 Kasım 2008) Bildiriler. İzmir: Tibyan Matbaası.

Okumuş, Necdet (1993). "Manisa Rifâî Dergâhı Entekkeliler", Kubbealtı Akademi Mecmuası. 22 (4): 65-73.

Okumuş, Necdet (2003). Manisa Rifâî Dergâhı Entekkeliler (Bir Tekkenin Tasavvufî ve Sosyal Tarihi). Manisa: Emek Matbaası.

Pehlivan, Gürol (2010). “Entekkelilerle İlgili Menkıbelerin Mesaj Yapısı”. 19. Yüzyıl Manisasında Bir Kültür Ocağı: Entekkeliler Sempozyumu (15 Kasım 2008) Bildiriler. Hzl. Mehmed Veysî Dörtbudak, Gürol Pehlivan. İzmir: Tibyan Matbaası.

Pehlivan, Gürol (2012). Manisa Şehrinde Evliya Kültü. Manisa: Manisa İl Özel İdaresi İl Genel Meclisi Yay.

Uluçay, Çağatay (1946). Manisa Ünlüleri. Manisa: Manisa Lisesi Yay.

İlahi

Ümît etdiklerim ey dil uyarsa hükm-i takdîre

Zuhûr eyler elbet sana ne hâcet re’y-i tedbîre

Her işin hâlıkı Hak’dır abd eliyle işlenir

Vehbiyâ âlemde ansız sanma bir çöp deprenir

Uluçay, Çağatay (1946). Manisa Ünlüleri. Manisa: Manisa Lisesi Yay. 20.

İlahi

Mekteb-i irfâna gidip

Âyet-i Kur’ân okuruz

İlm-i ledün vâkıfıyız

Nüsha-i insân okuruz

Söylemeyiz nâ-halefe

Böylece erdik şerefe

Vâkıf olup “Men aref”e

Nükte-i pinhân okuruz

Gelse güzel bezmimize

Yad gelmese yanımıza

Münkir ermez sırrımıza

Böylece irfân okuruz

Her güzelin dengine biz

Boyanırız rengine biz

Düşmanının cengine biz

Tîg ile çevgân okuruz

Birbirini sevmeyenin

Kendi özün bilmeyenin

Âdeme baş eğmeyenin

İsmini şeytân okuruz

Aşk ile sevdâ ileyiz

Derd-i dilârâ ileyiz

Tabla-i şeydâ ileyiz

Böylece dîvân okuruz

Vehbîyâ mestiz ezelî

Biz severiz güzeli

Anda görüp Lem Yezel’i

İsmini cânân okuruz

Dörtbudak, Mehmed Veysî, Gürol Pehlivan (hzl.) (2010). 19. Yüzyıl Manisasında Bir Kültür Ocağı: Entekkeliler Sempozyumu (15 Kasım 2008) Bildiriler. İzmir: Tibyan Matbaası, IV.