Madde Detay

Tam adı Yûsuf bin Hüseyin el-Kirmastî (Balıkesrî) olan şair, günümüzde Bursa ili sınırları içerisinde kalan Kemalpaşa’da (Kirmast) dünyaya gelmiştir. Kesin olmamakla beraber 798/1396’da doğduğu söylenmektedir (Aktan 2002: 3; Uzunçarşılı 1341: 18). Eğitimini Fâtih devrinin meşhur hocalarından Hoca-zâde Muslihuddîn Efendi’nin (ö. 893/1488) yanında tamamlamış ve birçok yerde müderrislik yapmıştır. Sahn-ı Semân Medresesi’ndeki müderrisliğinden sonra Bursa ve İstanbul kadılığına getirilmiştir. 906/1501 yılında İstanbul’da vefat etmiş, Fatih Camii civarında yaptırdığı medreseye defnedilmiştir (Akbayar vd. 1996: 1692).

Devletoğlu Yûsuf’un yirmiden fazla eseri olduğu belirtilmektedir. Bunlardan Vikâye Tercümesi Türkçe, diğerleri Arapçadır:

1. Et-Tebyîn fi’l-Me’ânî ve’l-Beyân: Belâgat ilminin alt kolları olan meânî ve beyân ilimlerine dair Arapça bir eserdir. Yazar daha sonra bu eseri El-Muhtasar (El-Muhtâr) fi’l-Me’ânî ve’l-Beyân olarak kısaltmıştır (Balcı 2014: 313 ve 1295).

2. Hâşiye-i Miftâh: Es-Sekkâkî’nin (ö. 699/1299) Miftâhu’l-Ulûm adlı belâgat kitabına hâşiyedir. Kâtib Çelebi, eserin diğer adının Tagyîrü’l-Miftâh olduğunu belirtir (Balcı 2014: 1410).

3. Hâşiye-i Şerh-i Mutavvel: El-Kazvînî’ye ait (ö. 739/1338) Telhîsu’l-Miftâh adlı belâgat kitabına Taftazânî’nin (ö. 792/1390) şerh olarak yazdığı El-Mutavvel’in, Seyyid Şerîf-i Cürcânî (816/1413) tarafından yapılan Hâşiye’sine Devletoğlu Yûsuf’un düştüğü hâşiyedir. Arapçadır (Balcı 2014: 414).

4. Hidâyetü’l-Merâm fî-İlmi’l-Kelâm: Kelâm ilmi üzerine yazılmıştır. Altı bölümden oluşur (Balcı 2014: 1639).

5. Risâle fî-Fezâ’ili Cihâd: Cihad ve gazanın faziletlerini anlatan Arapça bir eserdir (Balcı 2014: 701).

6. Risâletü’l-Vakf: Vakıfların ekonomik durumları ve paranın vakfedilmesi konusunda Arapça fıkhî bir eserdir (Balcı 2014: 731).

7. Ta’lîka alâ-Şerhi’l-Mevâkıf fi’n-Nübüvvât: Abdurrahmân el-Îcî tarafından (ö. 756/1356) yazılan El-Mevâkıf’ın peygamberler bölümü üzerine yazılan bir hâşiyedir (Balcı 2014: 1514).

8. Vikâye Tercümesi (Vikâye-nâme): Burhânu’ş-Şerî’a nâmıyla meşhur Mahmûd bin Ahmed el-Mahbûbî’ye ait (ö. 679/1274) Vikâyetü’r-Rivâye fî-Mesâ’ili’l-Hidâye adlı eserin geliştirilmiş Türkçe tercümesidir. 7000 beyit civarındaki bu mesnevî, halka dinî bilgi vermek amacıyla çevrilmiş manzum bir fıkıh kitabıdır. 828/1424 yılında Sultan II. Murâd’a takdim edilmiştir. Eser üzerine üç akademik çalışma yapılmıştır (Aktan 2002; Altunkaynak 1992; Demir 1999).

9. Zübdetü’l-Vusûl ilâ-İlmi’l-Usûl: Kısaltılmış hâli El-Vecîz fi’l-İhtisâri Zübdeti’l-Fusûl’dur. Metodolojiye ilişkin Arapça bir eserdir. Kâtib Çelebi eserin küçük hacimli olduğunu belirtmektedir (Balcı 2014: 769, 1615).

Devletoğlu Yûsuf’un sadece adı tespit edilen eserleri ise şunlardır:

10. El-Medârikü’l-Asliyye ilâ-Makâsıdi’l-Fer’iyye

11. İkdâru Vâhibü’l-Kader

12. Kitâbu’l-Vecîz fi’l-Usûli’l-Fıkh

13. Mebâhisü’l-Lugaz ve’l-İsti’âre

14. Risâle fi’r-Rehn

15. Şerhu’l-Hidâye

16. Şerhu Kitâbu’l-Vakf veyâ Teşkîlü’l-Evkâf

Devletoğlu Yûsuf medrese eğitimi almış, iyi derecede Arapça ve Farsça bilen, müderrislikten sonra İstanbul kadılığına kadar yükselmiş çok yönlü bir âlimdir. Biri hariç tüm eserleri Arapçadır. Dinî ilimlerle Arap dili ve belâgati konusundaki yetkinliği ile tanınmıştır. Yegâne Türkçe eseri Vikâye Tercümesi’ndeki üslûbu göz önüne alındığında onun için sade ve rahat söyleyen, aruza hâkim, şiir ilmine vâkıf bir şahsiyettir demek mümkündür. Edebiyat tarihimizde kendisini değerli kılan husus ise, Gülşehrî’nin (ö. 717/1317’den sonra) Mantıku’t-Tayr’ının ardından bilindiği kadarıyla Anadolu sahasında yazılmış en eski Türkçe manzum fıkıh kitabı Vikâye Tercümesi’ni kaleme almış olmasıdır. 

Akbayar, Nuri, S. A. Kahraman (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî. C. 5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Aktan, Bilal (2002). Devletoğlu Yusuf'un Vikaye Tercümesi (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Altunkaynak, Nimet (1992). Devletoğlu Yusuf Vikâye Tercümesi (Transkribe-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.

Balcı, Rüştü (hzl.) (2014). Kâtib Çelebi, Keşfü’z-Zunûn. C. 1-5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Bursalı Mehmed Tâhir (1972). Osmânlı Müellifleri. C. 1. İstanbul: Meral Yay.

Demir, Mehmet (1999). Devletoğlu Yusuf, Vikaye Tercümesi (Metin-Dil İncelemesi). Doktora Tezi. İzmir: Ege Ünivesitesi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Şakâyık-ı Nu’mâniyye ve Zeyilleri (Hadâiku’ş-Şakâik). C. 1. İstanbul: Çağrı Yay.

Özkan, Mustafa (1994). “Devletoğlu Yûsuf”. İslâm Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: TDV Yay. 243-244.

Vikâye Tercümesi’nden

Bâbü’l-İmâmet

Sünnet olmışdur mü’ekked pes tamâm

Kim cemâ’atle namâz kılmak imâm

Gerçi olur başına kılmak revâ

Pes ana fazl-ı cemâ’at olmaya

Hem İmâm-ı Hanbel’ün kavlin işid

İhtiyâtdur ana göre sen iş id

Başına kılmak namâzı her kişi

Ol revâ degül dimişdür bu işi

Farz olur ya’nî cemâ’at iy piser

Borç ödenmez ansuz olursa eger

Yigrek oldur kim imâm olan kişi

İlm ü tefsîr ü hadîs ola işi

Kur’an okumakda hem kâmil ola

Hem verâ’ ehli olup âmil ola

Kul olup yâ fâsık olursa imâm

Mübtedî yâ gözsüz olsa iy hümâm

Yâ uzun kılsa namâzın iy amû

Mekrûh olur bu imâmlıklar kamu

(Aktan, Bilal (2002). Devletoğlu Yusuf'un Vikaye Tercümesi (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. 192.)