Madde Detay

Eserlerinde Zarîfî mahlasını kullanan şairin asıl adı bilinmemektedir. Çorluludur. Eserlerinden yola çıkılarak 965-967/1558-1559’da doğduğu düşünülmektedir. Zarîfî’nin Mihr ü Mâh’ındaki bir tarih kıt’asında 986/1578-1579’da ölen babasının adı Musa olarak kaydedilmiştir. Benzer şekilde Râhatü’l-Ervâh’ın son bölümündeki notlardan ve tarih kıt’alarından anlaşıldığı kadarıyla şair 1013/1604 tarihinde, bir veba salgınında iki çocuğunu ve iki torununu kaybetmiştir. Arapça ve Farsçaya hâkim olduğu anlaşılan Zarîfî’nin ünlü mutasavvıflardan Behiştî Ramazân Efendi’nin (ö. 979/1571) öğrencisi olduğu bilinmektedir. Başta Şemsî Ahmed Paşa (ö. 988/1580) olmak üzere birçok devlet adamına şiirler sunan Zarîfî’nin bir dönem devlet memuriyetine girdiği tahmin edilmektedir. Şairin ölüm tarihi bilinmemekle birlikte Râhatü’l-Ervâh’ın sonlarındaki 1013/1604 tarihli bir kıt’aya dayanarak 1604’ten sonra ölmüş olabileceği söylenebilir.

Dîvân-ı Zarîfî: Eksik olmasına rağmen mürettep bir divandır. Divanda şairin diğer eserlerinden toplanan manzumelerle birlikte toplam dört yüz sekiz manzum parça bulunur. İkisi yurt dışında olmak üzere Zarîfî külliyatı içinde yer alan üç nüshası tespit edilebilen divanın en kapsamlı nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 673/3’te kayıtlıdır.

Mihr ü Mâh: Aruzun mefâilün mefâilün feûlün kalıbıyla yazılan bin iki yüz on üç beyitlik klasik bir aşk mesnevisidir. Eserin en ilgi çekici yönü dinî unsurların kullanılışıdır. Mihr ü Mâh’ta namaz kılmak, Müslüman-kâfir çatışması gibi konulara sıklıkla yer verilir ve Mihr ile Mâh’ın aşk hikâyesi bu konular üzerinden işlenir. 986/1578-1579’da III. Murad’a sunulmak üzere yazılan Mihr ü Mâh’ta sade bir dil kullanılmıştır. Üçü yurt dışında olmak üzere beş nüshası tespit edilebilen eserin en kapsamlı nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 673/2’de kayıtlıdır.

Râhatü’l-Ervâh: I. Ahmed’e sunulmak üzere 1013/1604’te tamamlanmıştır. Manzum-mensur karışık sekiz bölümden oluşan ve Sâ‘dî in Gülistân’ına nazire olan Râhatü’l-Ervâh’ın dili, şairin diğer eserlerine göre daha ağırdır, Arapça, Farsça kelime ve tamlamalara sıkça yer verilir. Şair, Dîvân’ında yer alan bazı manzumeleri yeri geldikçe bu eserde de kullanır. Eserde zaman zaman müstehçen fıkralar, Nasreddin Hoca fıkraları, latifeler ve ilginç hikâyeler anlatılır. Bu nedenle Râhatü’l-Ervâh kültür tarihi açısından zengin bir kaynak niteliğindedir. İkisi yurt dışında olmak üzere üç nüshası tespit edilebilen eserin en kapsamlı nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 673/1’de kayıtlıdır.

Zarîfî şiirlerinde genellikle aşk, şarap, dünyanın geçiciliği gibi konuları işler. Şiirlerinde hâkim duygu karamsarlıktır. Çoğu zaman sade bir dil kullanan Zarîfî özellikle Türkçe kelimelerden, atasözleri ve deyimlerden sıklıkla yararlanır. Zarîfî klasik dönem Osmanlı şiir çizgisinin dışına çıkmaz, kimi zaman şiirlerinde hem söyleyiş hem de hayal bakımından tekrara düştüğü görülür. Şairin Necâtî, Fuzûlî, hocası Mevlânâ Behiştî ve özellikle de Bâkî’den etkilendiği açıkça görülmektedir. Dîvân’ında bulunan nazirelere bakıldığında Zarîfî’yi en çok etkileyen şairin Bâkî olduğu söylenebilir.

Amasyalı, Güner (1953). Zarifi’nin Mihr ü Mâh Mesnevisi. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Aydemir, Yaşar (hzl.) (2000). Behiştî Dîvânı: Behiştî, Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni. Ankara: MEB Yay.

Götz, Manfred (1968-1981). Verzeichnis Der Orientalischen Handscriften In Deutschland. V. 5. Wiesbaden: Franz Steiner Verlog GMBH.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 

İstanbul Kitaplıkları Türkçe Yazma Dîvânlar Kataloğu XII-XVI. Asır (1947). C. 4. İstanbul: MEB Yay.

Kafzâde Fâizî. Zübdetü’l-Eş‘âr. Süleymaniye Kütüphanesi. Hamidiye 1065.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Oy, Aydın (1995). Yüzyıllar Boyunca Tekirdağlı Şairler ve Yazarlar. Tekirdağ: Tekirdağ Valiliği Yay.

Rossi, Ettore (1953). Elenco Dei Manoscritti Turchi Della Biblioteca Vaticana. Vatican: Biblioteca Apostolica Vaticana.

Schmidt, Jan (2000). Catalogue of Turkish Manuscripts In The Library of Leiden University And Another Collections In The Netherlands. Leiden: Leiden University Press.

Taşkın, Gülşah (hzl.)(2009). Çorlulu Zarifî Divanı: İnceleme-Edisyon Kritikli Metin. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Taşkın, Gülşah (2010). “Çorlulu Zarifî’nin Râhatü’l-Ervâh’ında Aşk ve Âşık: “Mihr ü Mahabbet ve Işk u Meveddet Beyânındadur”. Turkish Studies,Türkoloji Araştırmaları: Klâsik Türk Edebiyatında Aşk, Âşık, Maşuk Özel Sayısı 5 (3): 522-540. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1619033751_25ta%C5%9Fk%C4%B1n_g%C3%BCl%C5%9 Fah.pdf [erişim tarihi: 26.04.2013].

Taşkın, Gülşah(2013. “Zarîfî, Çorlulu”. İslam Ansiklopedisi. C. 44. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 134-135.

Turhan, Vedat Nuri (hzl.) (1995). Zarîfî ve Mihr ü Mâh Mesnevisinin Tenkidli Metni ile İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Ünver, Niyazi (2007). “Zarifî”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 8. Ankara: AKM Yay.

“Zarifî (Çorlulu)” (1998). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C.8. İstanbul: Dergâh Yay.

Yaltkaya, Mehmet Şerefettin ve Kilisli Rif’at Bilge (hzl.) (1941). Kâtib Çelebi Keşfü’z-Zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Ankara: MEB Matbaası.

Yekbaş, Hakan (hzl.) (2005). Hüdâyî-i Kadîm Dîvânı (Edisyon Kritik Metin-İnceleme). Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.  

Gazel

Her kaçan kaddin bana ol serv-kâmet gösterür

Şîve-i reftâr idüp çok dürlü hâlet gösterür

Açılup bâğ içre gonca handeler kılsun diyü

Bülbül-i gül nagmeler idüp şetâret gösterür

Togalum mi’rât-ı hûrşîd ile kûy-ı dil-bere

Görelüm âyîne-i devrân ne sûret gösterür

Bülbüline gonca-i la'lini dil-ber öpdürüp

Gül gibi rûyın dürüp sonra nedâmet gösterür

Erba'în içre terakkî eyleyüp sûfî şitâ

Halkı âb üzre revân idüp velâyet gösterür

Er dimez ana Zarîfî ehl-i ışk itmez kelâm

Bu zen-i dünyâya her kim ki mahabbet gösterür

(Taşkın, Gülşah (2009). Çorlulu Zarifî Divanı: İnceleme-Edisyon Kritikli Metin. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 256)