Madde Detay

Asıl adı Mehmed Emîn Feyzî olan sanatçının babası, Musul vilayetine bağlı Süleymaniye Sancağından Derviş Abdülkadir Ağa’dır. Emîn Feyzî, 1862’de Süleymaniye’de dünyaya geldi. İlk eğitimini Süleymaniye’de aldı. Bağdad Askerî Lisesinde eğitimini başarıyla tamamladıktan sonra İstanbul’a giderek Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûna kaydoldu. Yüksek askerî eğitimini tamamlayarak Temmuz 1882’de  “mülâzım-ı evvel” rütbesiyle topçu subayı olarak mezun oldu. Bağdat’ta Askerî Rüşdiye öğretmeni olarak görevlendirilerek burada dil bilimi, Mülkiye Rüşdiyesinde matematik ve coğrafya öğretmenliği yapan Emîn Feyzî, 1885’te yüzbaşı rütbesine atandı. Kuleli Askerî İdadisinde kitabet öğretmenliği (yazman/kâtiplik eğitimi) yaparken kendisini destekleyen Altıncı Ordu Kumandanı Recep Paşa’nın onayıyla 1892’de kolağası rütbesiyle Bağdat Askerî Rüşdiyesi müdürü olarak görevlendirildi. Bir sene sonra yine Recep Paşa’nın iradesiyle Bağdat Topçu Alayı Binbaşılığına terfi etti. Bu görevdeyken aynı zamanda Rüşdiye ve İdadiye okullarının idari görevlerini yaklaşık bir yıl kadar yürüttü. 1904 yılında Hindistan’a oradan da hac görevini yerine getirmek için Hicaz’a gitti. Ağustos 1907’de Kaymakam oldu. Nisan 1911’de miralay (albay) rütbesine yükseltilen Emîn Feyzî Bey, bu rütbede Musul Sahra Topçu Alayı komutanı olarak mesleğinde parlak bir şekilde ilerlemekteyken “matematik ve edebiyat ile uğraşarak askerlik mesleğindeki vazifelerini aksatma” sebebiyle askerlik mesleğinden emekli edildi. Askerlik görevinden ayrıldıktan sonra Musul Valisi Süleyman Nazif Bey’in ısrarıyla Musul’da belediye mühendisi olarak görev aldı. Emîn Feyzî burada dört ay kadar çalıştıktan sonra askerlik mesleğine geri dönmek amacıyla İstanbul’a gitti. Ancak emsali olan arkadaşlarının da emekli edildiklerini öğrenince bu düşüncesinden vazgeçerek Avrupa’ya gitmeye karar verdi. Viyana ve Paris’te bulundu. 1914’te Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine İstanbul’a döndü. İlerleyen yaşıyla birlikte hayatı, zorluk ve sıkıntılarla geçmeye başladı. Bir handa yaşamını sürdürmeye çalıştı. Nihayetinde kimsesiz ve bakıma muhtaç kişilere kucak açan Darülaceze’ye gitmek zorunda kalarak burada 6 Mayıs 1929 tarihinde vefat etti. Paris Uluslararası Tarih Bilimi Topluluğu üyesi olan Feyzî’nin mezarı, İstanbul Okmeydanı’nda Darülaceze’ye yakın bir kabristandadır (İnal 1969:429; Tuman 2001: 811; Totonji 2020:181; Alper, 2021: 1111-1112).

Emîn Feyzî, hayatı boyunca eser yazma çabası içinde olmuş ve tüm maddî birikimini eser yayımlama amacıyla matbuat işlerine kullanmıştır. Manzum ve mensur eserler yazan, emekli olana kadar eğitim faaliyetlerinde bulunan Emîn Feyzî’nin yazıları, onun “öğretici” yönünü yansıtır. İlm ü İrâde’de inanç ve felsefe konularını bağdaştırarak okuyucularını aydınlatma gayreti içindedir (Coşkun 1999: 9-120). Hevâ-yı Nesîmî’de insan ve doğa ilişkisini akıl ve hikmet boyutlarıyla açıklar. Tefrika-yı Riyâziye adlı eseri de yine eğitimle ilgilidir ve askerî öğrenciler için teknik notları içerir. Encümen-i Edibân’da yazar, doğup büyüdüğü yörenin sanatçılarını tanıtır ve onların eserlerinden seçkiler sunar. Kendi biyografisini sergilediği Eser-i Hayât-ı Feyzî ise başlı başına bilgilendirici ve satır aralarında hayat dersleri sunan bir kitaptır. Öğretmen kimliğini mensur eserlerine yansıtan Emîn Feyzî, manzum eserlerinde de benzer söylemi devam ettirir. Şu‘â‘ât ve sonradan bu esere ek olarak yazdığı İlâve-i Şu‘â‘ât adlı şiir kitaplarında hikemî ve didaktik bir söylem dikkati çeker.