Madde Detay

Asıl adı Abdullah’tır. 1156/1743-44 yılında İstanbul’da doğdu. Mühürdar Hacı Abdî Efendi’nin yeğeni olup Hacı Mustafa Efendi’nin oğludur. Anne tarafından Bıçakçılar imamı Abdullah Efendi’nin torunudur. Seyyid Abdullah Birrî Efendi olarak tanındı. Öğrenimini tamamladıktan sonra Sadaret Mektubî odasında göreve başladı. Babasıyla birlikte sefere katıldı. Sefer dönüşü mühimme defterlerinin yazılmasıyla görevlendirildi (1182/1768-69). Sonra iki kez baş halifeliğe getirildi. Cemâziyelevvel 1192/Haziran-Temmuz 1778’de Sadaret mektupçuluğuna atandı. 1198/1783-84’te beylikçi oldu. İkinci defa mektupçuluğa atandıysa da Silahtar kitabetiyle Babıâli’den uzaklaştırıldı. Ordu piyade mukabeleciliği ile birlikte beylikçilik görevi verildi. Muharrem 1204/Eylül-Ekim 1789’da reisülküttap oldu. 1205/1791 yılında Avusturya ile yapılan Ziştovi antlaşmasının imzasına birinci murahhas olarak katıldı. Daha sonra Rusya ile Yaş antlaşmasını imzaladı. İstanbul’a döndükten yedi sekiz ay sonra Muharrem 1207/Ağustos-Eylül 1792’de reisülküttaplıktan azledilerek birinci ruznamçeci ve baş muhasebeci oldu. 1209/1794-95 yılında Beyhan Sultan’a kethüda olarak atandı. 14 Cemâziyelevvel 1209/7 Aralık 1794’te Sadaret kethüdalığına getirildiyse de rakiplerinin ve hatta arkadaşlarının iftirası yüzünden görevden el çektirilerek Bursa’ya sürüldü. Sonra affedilerek İstanbul’a döndü. Oğlu Süleyman Efendi’nin vefatına çok üzüldüğü için hastalandı. Şaban 1212/Ocak-Şubat 1798’de vefat etti. Eyüp’te Kaşgarî Dergâhı yolundaki babasının mezarı yanına defnedildi. Bilgili, erdemli, güzel ahlâklı, hoşsohbet, hayır hasenat sahibi bir kimseydi. Hacı İbrahim Efendi’nin kız kardeşi ile evliydi. Laleli’de bir okul yaptırdı. Vakıfları bulunmaktadır.

Mevrîdü’l-Ukûd adlı bir eseri vardır (Akbayar 1996: 374). Şiirleri, damadı Zaimzâde Sadık Efendi tarafından kaybedildi (TDEA 1977: 449). Sadettin Nüzhet Ergun (1936-1945: 862) yayımladığı bir gazelinden hareketle başarılı, Sicill-i Osmanî (Akbayar 1996: 374) ise akranlarından üstün bir şair olduğunu belirtmektedir.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 374.

Cunbur, Müjgân (2002). “Birrî”.Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 2. Ankara: AKM Yay. 301. 

Çınarcı, M. Nuri (2007). Şeyhülislam Ârif Hikmet Beyin Tezkiretü’ş- Şu‘arâsı ve Transkripsiyonlu Metni. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi. 33.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1936-1945). “Birrî (Reisülküttab)”. Türk Şairleri. C. 2. İstanbul: Bozkurt Matbaası. 861-862.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay. 95.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). “Birrî (Reisülküttab)”. C. 2. İstanbul: Dergâh Yay. 449.

Gazel

Gülşende kadd-i yârı gören nârven sanur

Nevreste hatt-ı ârız-ı pâkin çemen sanur

Te'sîri nûr-ı hüsn ile endâm-ı dilrübâ

Yek-hâl olup gören anı bî-pîrehen sanur

Dil-bestegân-ı şâm-ı garîbân-ı zülf-i dost

Gurbette fikr-i vechini subh-ı vatan sanur

Jûlîde gîsüvânını sünbül kıyâs ider

Şemm eyleyen o kâküli müşg-i Huten sanur

Bir noktadır ki şekk-i vücûdın beyân ider

Ol remzi bilmeyen anı gûyâ dehen sanur

Ol serv-kadd ü lâle-had ü sîm-gerdenin

Gülşende her gören tenini yâsemen sanur

Âsâr-ı feyzi kuds-i nuhust olduğun bilür

Birrî'yi sanma bu eseri hâmeden sanur

(Ergun, Sadettin Nüzhet (1936-1945). “Birrî (Reisülküttab)”. Türk Şairleri. C. 2. İstanbul: Bozkurt Matbaası. 862.)