Madde Detay

Asıl adı bilinmeyen Fatma Bacı, Diyarbakırlı olup, 19. yüzyılda yaşamıştır. Doğum ve ölüm tarihleri bilinmemektedir. Dalkabak ailesindendir. Hayatı hakkında yeterli bilgi mevcut değildir. 1897 yılından sonra vefat ettiği tahmin edilmektedir (Cunbur 2011: 301; Beysanoğlu 1996: 371’den akt. Turan ve Saluk 2014: 178). 

Fatma Bacı mahlasını kullanmıştır. Fatma Bacı’dan günümüze bir destan ile bir ağıt-ninni kalmıştır. Destanında 1886-1887 yılında Diyarbakır'da geçirilen bir kara kış anlatılmaktadır. Şevket Beysanoğlu üç cönge dayanarak Fatma Bacı’nın "Karakış Destanı"nın metnini çıkarmıştır (Cunbur 2011: 301; Beysanoğlu 1996: 371’den akt. Turan ve Saluk 2014: 178).

Beysanoğlu, Şevket (1996). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları. C. 1. 2. Baskı. Diyarbakır: Diyarbakır Tanıtma, Kültür ve Yardımlaşma Vakfı Yay. 

Cunbur, Müjgân (2011). Osmanlı Dönemi Türk Kadın Şairleri. Ankara: Türkad- Türk Kadınları Kültür Derneği Genel Merkezi Yay.

Turan, Fatma Ahsen, Gökben Reyhan Saluk, Özlem Ünalan (2014). Geçmişten Günümüze Sazda ve Sözde Usta Kadınlar. Ed. Nezahat Özcan. Ankara: Gazi Kitabevi.

 

Karakış Destanı

Mâlî üçyüz iki kışında savuk

Kuruttu meyveyi hep kaldı kabuk

Öldü pinde horozla tavuk

Çizmeler yerine geyildi çaruk

 Aman Yârab bu savuğun elinden

 

Buz bağladı memleketin her yeri

İşlemedi hamamların ekseri

Geri koydu igtisalden erleri

O günlerde gören yoktu berberi

Aman Yârab bu savuğun elinden

 

Dicle nehri baştan başa kesti buz

Geçti âlem üzerinden şeb ü rûz

Her tarafta söylenildi böyle söz

Olmadı ah odun, kömür heç ucuz

Odun kömür oldular öd ağacı

Aman Yârab bu savuğun elinden

 

Efendi bey, ağa oldu muhtâcı

Yandırdılar tahtaları tokacı

Ağır oldu tezeğin de revâcı

Aman Yârab bu savuğun elinden

 

 Revaklarda vezir mumu asıldı

Gelip gidenlerin yolu kesildi

Bu havadis cerîdeye basıldı

Kimse sormaz ahvâlimiz nasıldı

Aman Yârab bu savuğun elinden

 

Çırçır'dan aldık biz güzel nabâtı

Attar kısmı bilmem acep ne sattı?

Hayırlısınan çıkaraydık şubatı

Göreydik safâ-yı hatırla martı

 Aman Yârab bu savuğun elinden

 

Komşuya gitmeye olmadı imkân

Birbirin görmedi akraba, yârân

Bu sözleri zannetmeyin siz yalan

 Görülmemiş böyle bir kış el-aman!

Aman Yârab bu savuğun elinden

 

Fatma Bacı aldım ele sazımı

Bu diyarda kimse çekmez nâzımı

Böyle vermiş Mevlâm alın yazımı

Sona geldi destânımın yazımı

 Aman Yârab bu savuğun elinden.

Cunbur, Müjgân (2011). Osmanlı Dönemi Türk Kadın Şairleri. Ankara: Türkad- Türk Kadınları Kültür Derneği Genel Merkezi Yay. 302-303.

 

Ninni

Felek beni dul eyledi

Her kapıya kul eyledi

Yaktı canım kül eyledi

Uyu yetim yavrum uyu

Büyü canım yavrum büyü

 

Diyarbekir kara taştan

Yüreğim kan ağlar baştan

Yetim kaldın küçük yaştan

Uyu yetim yavrum uyu

Büyü canım yavrum büyü

 

Ecel aldı bey babam

Keder kapladı her yanı

Hanı aslan baban hanı?

Uyu yetim yavrum uyu

Büyü canım yavrum büyü

 

Götürdüler gelmez geri

Toprak oldu artık yeri

Yılan, akrep yemen bari

Uyu yetim yavrum uyu

Büyü canım yavrum büyü

 

Dağda davarım otlasın

Ovada çiftler işlesin

Mevlâm seni bağışlasın

Uyu yetim yavrum uyu

Büyü canım yavrum büyü

 

Fatma tutarken yasını

Geçer bu gam deryasını

 Büyü sen sar yarasını

Uyu yetim yavrum uyu

Büyü canım yavrum büyü

Cunbur, Müjgân (2011). Osmanlı Dönemi Türk Kadın Şairleri. Ankara: Türkad- Türk Kadınları Kültür Derneği Genel Merkezi Yay. 303.