Madde Detay
SÂFÎ, Mustafâ
(d. 1279/1862 - ö. 1319/1901)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Asıl adı Mustafâ Sâfî’dir. Şair Tosyalı Reşîd Efendi-zâde Mehmed Emîn Nüzhet Bey (ö.1867)’in oğludur. 1862’de babasının defterdar olarak görev yaptığı Yanya’da doğdu. Henüz beş yaşındayken babasını kaybetti. Askerî kaymakamlardan ve Memâlik-i Osmâniyyenin Tarih ve Coğrafya Lügati’nin müellifi ağabeyi Ali Cevâd Bey (ö.1914) tarafından yetiştirildi. İlk tahsilini Üsküdar Fındıklı Mektebinde tamamladıktan sonra Paşakapısı Rüştiyesine girdi. Rüştiye tahsilinden sonra Selimiye Camii’nde ders veren Berkofcalı Abdurrahman Efendi’den bir süre dinî ilim tahsil etti. Şair Köysancaklı Abdülkâdir Efendi’den Farsça, Arapça ve edebiyat dersleri aldı. 1880’de Üsküdar Bidayet Mahkemesi kâtipliğine daha sonra da Askerî Tekaüd Sandığı Tahrirat memurluğuna getirildi. Bu görevden ayrıldıktan sonra bir müddet de Zeyrek Rüştiyesinde Farsça öğretmeni olarak çalıştı. Daha sonra Fırka-ı Askeriyye Mühimme kâtipliği göreviyle Trablusgarp’a gönderildi. Buradaki görevinde iki yahut dört yıl kadar çalışmasına rağmen, askerî fırka komutanı Ârif Paşa ile anlaşamadığı için hastalığını da bahane ederek görevinden istifa ile tekrar İstanbul’a dönerek münzevi bir hayat yaşamaya başladı. Hersekli Ârif Hikmet’in delaletiyle bir süre Damad Mahmûd Celâleddîn Paşa’nın meclislerine devam etti ve paşanın maaşlı nedimi oldu. Paşanın oğlu Prens Sabahattin’in özel hocalığını yaptı. 1899’da Üsküdar’da bir attar dükkânı açtı. Paşa’nın Avrupa’ya kaçmasından sonra onunla olan münasebetinden dolayı yapılan bir ihbar üzerine 1899 Şubat’ında Halep’e sürüldü. Halep mektupçu muavinliği görevinde iken yakalanmış olduğu hastalıktan kurtulamayarak 19 Haziran 1901 Çarşamba günü vefat etti. Cenazesi hükümet konağı civarındaki Cebîle Kabristanı’na defnedildi. Manastırlı Rıfat Bey, “Çıkıp cem söyledi târîh-i fevtin/Safâ-yı cennete azmetti Sâfî” beytiyle vefatına tarih düşürmüştür. İçkiye çokça düşkünlüğünden bahseden kaynaklarda Sâfî’nin evlenip evlenmediğine dair herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır.
Sâfî’nin, dördü basılmış, biri ise yazma hâlinde beş eseri vardır.
1. Dîvânçe-i Sâfî: Ta'lik hatla, yirmi dört varaktan oluşan yazma bir eserdir. Gayr-i müretteb olan Dîvânçe’de iki na‘t ve regâibiyye başlığıyla verilen 3şiir ile 42 gazel, 13 kıta ve 10 müfred yer almaktadır.
2. Cidâl-i Sa‘dî Bâ-Müddeî: 1303/1886’da yayımlanan bu eser, Üsküdarlı Sâfî’nin ilk matbu eseridir. Sadî’nin Gülistân’ında yer alan bir hikâyenin manzum çevirisidir.
3. Nev-Bâve-i Kavâid-i Fârisî: Yazarın 1307/1890'da basılan ve toplam 74 sayfadan oluşan bu eseri Farsça dilbilgisiyle ilgilidir.
4. İslâm-ı Hazret-i Ömer Yâhud Bir Hârika: Hz. Ömer’in Müslüman oluşunu anlatan bir mesnevidir. 1308 (1891)’de Kasbar matbaasında basılmıştır.
5. Şi‘r-i Sâfî: 1317/1899 tarihinde Dersaadet Kasbar Matbaası'nda basılan bu eser Dîvânçe’den seçilen 29 gazelden oluşmaktadır.
Üsküdarlı Sâfî, henüz kırk bir yaşında iken genç sayılabilecek bir yaşta ölmesine rağmen yaşadığı dönemde eserleriyle dikkatleri üzerine çeken ve Namık Kemal, Muallim Naci, Süleyman Nazif, Rıza Tevfik gibi dönemlerinin büyük edebiyatçıları tarafından övülen bir şairdir. Özellikle, “İslâm-ı Hazret-i Ömer Yâhud Bir Harika” ve “Cidâl-i Sa‘dî Bâ-Müddeî” adlı eserleri çok beğenilen ve okunması tavsiye edilen kitaplardan olmuştur.
Kaynakça
Ali Cevad (1317). Memâlik-i Osmâniyyenin Tarih ve Coğrafya Lügati. C. IV. İstanbul. 1130-1132.
Ali Enver (1309). Semâhâne-i Edeb. İstanbul.
Bursalı Mehmet Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. II. İstanbul. 292.
Edebiyât-ı Umûmiyye Mecmuası (1918). Nu. 68-37. 694.
Necib Asım (1311). Kitâb. İstanbul. 179.
Özcan, Hidayet (hzl.) (2000). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C. III. Ankara: AKM Yay.
Rıza Tevfik (1944). “Hurûfî Mezhebine Sâlik Bir Şâir: Sâfî”. Yeni Sabah.
Süleyman Nazif (1338). “Edebiyatımızda Gazel”. Peyâm-ı Sabah.
Tahirü’l-Mevlevî (1329). Nazm ve Eşkâl-i Nazm I. İstanbul. 71-72
Tatlıdilzâde Ahmed Sâfî. Sefînetü’s-Sâfî. Süleymaniye Ktp. (Mikrofilm arşivi nr. 2096). X. 1120-1121.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1990). “Sâfî Mustafa Bey (Üsküdarlı Sâfî”. C. VII. İstanbul: Dergâh Yay. 413.
Uçman, Abdullah (1990). “Sâfî”. Büyük Türk Klasikleri. C. IX. İstanbul: Ötüken Yay. 208.
Üsküdarlı Sâfî (1303).Cidâl-i Sa‘dî Bâ-Müddeî. İstanbul: Matbaa-i Ebu’z-Ziya.
Üsküdarlı Sâfî (1307). Nev-Bâve-i Kavâid-i Fârisî. İstanbul: Kasbar Matbaası.
Üsküdarlı Sâfî (1308). İslam-ı Hazret-i Ömer Yahud Bir Harika. İstanbul: Kasbar Matbaası.
Üsküdarlı Sâfî (1317). Şi‘r-i Sâfî. İstanbul: Kasbar Matbaası.
Üsküdarlı Sâfî. Divançe-i Sâfî. Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi. Demirbaş Nu.: 046076.
Yıldız, Alim (2001). “Üsküdarlı Sâfî’nin İslâm-ı Hazret-i Ömer Yâhud Bir Harika Mesnevisi”. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. (XIII-XIV): 219-249.
Yıldız, Alim (2002). “Üsküdarlı Sâfî’nin “Şi‘r-i Sâfî” İsimli Eseri Üzerine”. CÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi. (VI-II): 269-287.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: PROF. DR. ALİM YILDIZYayın Tarihi: 20.05.2013Güncelleme Tarihi: 01.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Hûrîleri cennetde sana dâye sanırlar
Başlarda taşırlar seni pîrâye sanırlar
Ol hüsn ile âyîneye oldukça mukâbil
Ay aksediyor safha-ı deryâya sanırlar
Dîdârını bir cevher-i nâ-yâb sayanlar
Karşında bizi müflis-i bî-vâye sanırlar
Kûyunda rakîbi beni dem-beste görenler
Yek-dîgere dargın iki hem-sâye sanırlar
Sermâyeyi aşk ehli muhabbetde bulurlar
Sâfî cühelâ serveti sermâye sanırlar
Gazel
Sana ol hal ile ol kâkül-i fettân yaraşır
Bana sevdâ ile ahvâl-i perîşân yaraşır
Sana hande bana girye ezelî kısmetdir
Güle gülmek yaraşır bülbüle efgân yaraşır
Hangi ma‘mûr dile celb-i sürûr eyleyeyim
Böyle vîrân gönüle mihnet ü ehzân yaraşır
Zînet-i cismini bir câmeye tahsîs etme
Ne giyersen sana ey hüsrev ü hûbân yaraşır
Aşkıdır gönlüme zînet verecek ol şûhun
Kalbi Sâfî olana cevher-i îmân yaraşır
Gazel
Cân verdiğim îfâ-yı ‘uhûd etmek içündür
Mahvolduğum isbât-ı vücûd etmek içündür
Ecsâd gibi menzil-i süflîye tenezzül
Ervâh gibi ‘arşa su‘ûd etmek içündür
Gözler ruh-ı cânâna nigâh etmeğe me’mûr
Serler kadem-i yâre sücûd etmek içündür
Sed çekdiğim imkân-ı huzûzâtıma karşı
Hep nefsime ta‘yîn-i hudûd etmek içündür
Ser-mest-i müdâm olduğu Sâfî-i nizârın
Terk-i elem-i bûd ü nebûd etmek içündür
(Üsküdarlı Sâfî. Dîvânçe-i Sâfî. Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi. Demirbaş Nu.: 046076.)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 20.05.2013Güncelleme Tarihi: 01.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Hûrîleri cennetde sana dâye sanırlar
Başlarda taşırlar seni pîrâye sanırlar
Ol hüsn ile âyîneye oldukça mukâbil
Ay aksediyor safha-ı deryâya sanırlar
Dîdârını bir cevher-i nâ-yâb sayanlar
Karşında bizi müflis-i bî-vâye sanırlar
Kûyunda rakîbi beni dem-beste görenler
Yek-dîgere dargın iki hem-sâye sanırlar
Sermâyeyi aşk ehli muhabbetde bulurlar
Sâfî cühelâ serveti sermâye sanırlar
Gazel
Sana ol hal ile ol kâkül-i fettân yaraşır
Bana sevdâ ile ahvâl-i perîşân yaraşır
Sana hande bana girye ezelî kısmetdir
Güle gülmek yaraşır bülbüle efgân yaraşır
Hangi ma‘mûr dile celb-i sürûr eyleyeyim
Böyle vîrân gönüle mihnet ü ehzân yaraşır
Zînet-i cismini bir câmeye tahsîs etme
Ne giyersen sana ey hüsrev ü hûbân yaraşır
Aşkıdır gönlüme zînet verecek ol şûhun
Kalbi Sâfî olana cevher-i îmân yaraşır
Gazel
Cân verdiğim îfâ-yı ‘uhûd etmek içündür
Mahvolduğum isbât-ı vücûd etmek içündür
Ecsâd gibi menzil-i süflîye tenezzül
Ervâh gibi ‘arşa su‘ûd etmek içündür
Gözler ruh-ı cânâna nigâh etmeğe me’mûr
Serler kadem-i yâre sücûd etmek içündür
Sed çekdiğim imkân-ı huzûzâtıma karşı
Hep nefsime ta‘yîn-i hudûd etmek içündür
Ser-mest-i müdâm olduğu Sâfî-i nizârın
Terk-i elem-i bûd ü nebûd etmek içündür
(Üsküdarlı Sâfî. Dîvânçe-i Sâfî. Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi. Demirbaş Nu.: 046076.)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 01.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Hûrîleri cennetde sana dâye sanırlar
Başlarda taşırlar seni pîrâye sanırlar
Ol hüsn ile âyîneye oldukça mukâbil
Ay aksediyor safha-ı deryâya sanırlar
Dîdârını bir cevher-i nâ-yâb sayanlar
Karşında bizi müflis-i bî-vâye sanırlar
Kûyunda rakîbi beni dem-beste görenler
Yek-dîgere dargın iki hem-sâye sanırlar
Sermâyeyi aşk ehli muhabbetde bulurlar
Sâfî cühelâ serveti sermâye sanırlar
Gazel
Sana ol hal ile ol kâkül-i fettân yaraşır
Bana sevdâ ile ahvâl-i perîşân yaraşır
Sana hande bana girye ezelî kısmetdir
Güle gülmek yaraşır bülbüle efgân yaraşır
Hangi ma‘mûr dile celb-i sürûr eyleyeyim
Böyle vîrân gönüle mihnet ü ehzân yaraşır
Zînet-i cismini bir câmeye tahsîs etme
Ne giyersen sana ey hüsrev ü hûbân yaraşır
Aşkıdır gönlüme zînet verecek ol şûhun
Kalbi Sâfî olana cevher-i îmân yaraşır
Gazel
Cân verdiğim îfâ-yı ‘uhûd etmek içündür
Mahvolduğum isbât-ı vücûd etmek içündür
Ecsâd gibi menzil-i süflîye tenezzül
Ervâh gibi ‘arşa su‘ûd etmek içündür
Gözler ruh-ı cânâna nigâh etmeğe me’mûr
Serler kadem-i yâre sücûd etmek içündür
Sed çekdiğim imkân-ı huzûzâtıma karşı
Hep nefsime ta‘yîn-i hudûd etmek içündür
Ser-mest-i müdâm olduğu Sâfî-i nizârın
Terk-i elem-i bûd ü nebûd etmek içündür
(Üsküdarlı Sâfî. Dîvânçe-i Sâfî. Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi. Demirbaş Nu.: 046076.)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Hûrîleri cennetde sana dâye sanırlar
Başlarda taşırlar seni pîrâye sanırlar
Ol hüsn ile âyîneye oldukça mukâbil
Ay aksediyor safha-ı deryâya sanırlar
Dîdârını bir cevher-i nâ-yâb sayanlar
Karşında bizi müflis-i bî-vâye sanırlar
Kûyunda rakîbi beni dem-beste görenler
Yek-dîgere dargın iki hem-sâye sanırlar
Sermâyeyi aşk ehli muhabbetde bulurlar
Sâfî cühelâ serveti sermâye sanırlar
Gazel
Sana ol hal ile ol kâkül-i fettân yaraşır
Bana sevdâ ile ahvâl-i perîşân yaraşır
Sana hande bana girye ezelî kısmetdir
Güle gülmek yaraşır bülbüle efgân yaraşır
Hangi ma‘mûr dile celb-i sürûr eyleyeyim
Böyle vîrân gönüle mihnet ü ehzân yaraşır
Zînet-i cismini bir câmeye tahsîs etme
Ne giyersen sana ey hüsrev ü hûbân yaraşır
Aşkıdır gönlüme zînet verecek ol şûhun
Kalbi Sâfî olana cevher-i îmân yaraşır
Gazel
Cân verdiğim îfâ-yı ‘uhûd etmek içündür
Mahvolduğum isbât-ı vücûd etmek içündür
Ecsâd gibi menzil-i süflîye tenezzül
Ervâh gibi ‘arşa su‘ûd etmek içündür
Gözler ruh-ı cânâna nigâh etmeğe me’mûr
Serler kadem-i yâre sücûd etmek içündür
Sed çekdiğim imkân-ı huzûzâtıma karşı
Hep nefsime ta‘yîn-i hudûd etmek içündür
Ser-mest-i müdâm olduğu Sâfî-i nizârın
Terk-i elem-i bûd ü nebûd etmek içündür
(Üsküdarlı Sâfî. Dîvânçe-i Sâfî. Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi. Demirbaş Nu.: 046076.)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | ES'AD, Mehmed Es'ad Efendi | d. Aralık-Ocak 1686-87 - ö. 1731-32 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | Sadi Yaver Ataman | d. 23 Nisan 1906 - ö. 10 Aralık 1994 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | LÜTFÎ EFENDİ | d. ? - ö. 1739-40 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | HASBÎ, Helvacı-zâde Hasbî Muharrem Efendi | d. 1862 - ö. 1912 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | BESÎM, Mehmed Besim Bey b. Ali Rızâ Efendi | d. 1862 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | Fatma Aliye | d. 9 Teşrinievvel Ekim) 1862 - ö. 13 Temmuz 1936 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | FÂ'İK, Mehmed Fâ'ik Bey, Ustrumcalı | d. ? - ö. 1901 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | DELİ İBRAHİM | d. 1820 - ö. 1901 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | ÇINARÎ, Mehmed | d. ? - ö. 1901? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | ÂRİF HİKMET (SARICALIOĞLU) | d. 1899 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | Ali Teoman | d. 07 Temmuz 1962 - ö. 23 Mart 2011 | Meslek | Görüntüle |
12 | FUAT, Fuat Türkay | d. 1953 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | ŞÂKİR, Hâfız Mehmed Şâkir | d. 1829 - ö. 1911 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | HÜMÂYÎ, Mehmed Emîn Bey | d. 1862 - ö. 1884 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | ŞEVKÎ, Hasan Şevkî | d. 1832 - ö. 1903 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | BABA NEDÎMÎ | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | SÜLEYMAN DEDE | d. 1860\\\'lar - ö. 1932-1933 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | ÂSAF, Mehmed Emîn, Tersâne Emîni-zâde | d. 1797 - ö. 1842 | Madde Adı | Görüntüle |