Madde Detay

Şeyh Ahmed’in hayatı hakkındaki bilinenler, manzum sözlüğü Nazmü’l-Leâl’in mukaddimesindeki kendi ifadeleriyle, Mütercim Asım’dan söz eden kaynakların yer verdiği dolaylı ve sınırlı ifadelerden ve 1959-1960 yıllarında Ömer Asım Aksoy’un ailenin yaşayan üyelerinden edindiği şifahî bilgilerden ibarettir. Şeyh Ahmed'in doğum ve ölüm tarihleri bilinmemektedir. Yalınızca 17. yüzyılda yaşadığı biliniyor. Orta Asya’dan göçüp, Maraş’a yerleşen Şeyh Osman Semerkandî onun beş göbek önceki, o da meşhur tarihçi ve sözlükçü Mütercim Asım’ın altı göbek önceki dedesidir. Babası Şeyh Mehmed’dir. Şeyh Ahmed, Antep’in Çarpın köyünde dünyaya gelmiş, küçük yaşta tahsile başlamış, ancak dört yaşındayken babasını kaybettiğinden zor şartlarda kendi kendini yetiştirmiştir. Antep’te vefat etmiş ve oraya defnedilmiştir. Ölüm tarihi bilinmiyor. Elimizdeki tek mevcut eseri Nazmü’l-Leâl’den anlaşıldığına göre Şeyh Ahmed, Arapçayı iyi bilen güçlü bir şair ve manzum sözlükçüdür. Rivayete göre aynı zamanda iyi bir hattatmış. Bağdat seferine giden IV. Murat’a bir gecede Kur’an-ı Kerîm yazarak hediye etmiş, Padişah da kendisine mermerleriyle ünlü Çarpın köyünü arpalık olarak vermiştir (Aksoy 1988: 205-209; Aksoy 1961: 1-4; Aslan 2003: 76; Gülhan 2010: 202-206; İnal 1969: 54). Elimizde tek eseri vardır:

1. Nazmü’l-Leâl: Nazmü’l-Leâl, 1051/1641 yılında tamamlanmış Arapça-Türkçe manzum sözlüktür. Yaklaşık üç binden fazla Arapça kelimeye Türkçe karşılıklar içermektedir. 6 mesnevi, 45 nazm, 3 kıt’anın toplamı 656 beyit yanında, 5 rubai ve sekiz bendlik 1 sade müstezaddan oluşmaktadır. Sanatlı bir nazım tekniği ile yazılmıştır. Eserin, 1168/1754 yılında Antep müftüsü Hâkî Abdurrahman Efendi tarafından Savgu’l-Meâl fî-Şerhi Nazmü’l-Leâl adıyla şerh edildiği rivayet edilirse de, elde değildir. Balıkesir İl Halk Kütüphanesi 394/4, Çorum İl Halk Kütüphanesi 1880/2, Elmalı Halk Kütüphanesi 3042/1, Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Mikrofilm Arşivi 27 (Viyana Nüshasını), Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Y. 287 numaralarda kayıtlı beş nüshası mevcuttur.

Aksoy, Ömer Asım (1961). Şeyh Ahmet ve Nazmü’l-Leal Üzerine Tamamlayıcı Bilgiler. Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Yay.

Aksoy, Ömer Asım (1988). “Şeyh Ahmed ve Nazmü’l-Leâl”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1959.

Aslan, Mehmet (hzl) (2003). “Vak’a-nüvis Âsım”. Mehmed Celaleddin-Osmanlı Tarih ve Müverrihleri (Âyîne-i Zurefâ). İstanbul: Kitabevi Yay.

Gülhan, Abdülkerim (2010). “Şeyh Ahmed ve Manzum Sözlüğü Nazmü’l-Leal”. Zeitschrift für die Welt der Türken, Journal of World of Turks 2 (2): 201-225.

İnal, İbnülemin Mahmud Kemal (1969). “Asım Efendi”. Son Asır Türk Şairleri. C.1. İstanbul: MEB Yay.

Kaçalin, Mustafa S. (2006). “Mütercim Asım Efendi”.  İslâm Ansiklopedisi. C.32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 200.

El-bahrü’l-vâfirü’l-müsemmenü’s-sâlim

Nekâ vü kesîb kum depe vü huzâre deniz di reml kuma

Tenûfe yaban u kûfe degirmi kırmızı kum höbek ekeme

Şenâr ne âr ğâr u mağâr mağara sınâr u dülb çınâr

İrâs ü nühâs ma’nîde nâr ya’ni od u tama’ aşeme

Azâb şikence âsim ü asîm suçlı elem verici elîm

Tamu sakar u lezâ vü cahîm ü hâviye hem dahı hutame

Kalensüve kof imâme sarık tolamına gevr ü âme di hem

Sarınmağa di te’ammüm ü levs ü yırtığa hark u ruk’a yama

Mahîs ü melâz melcâ’ u mev’il ü vezer ü ma’ân u menâs

Di sığınacak mekâna vü hem sebiyy ü esîr kırnak eme

Metâ etecâfe minke ulâkı vakteizin bi-elfi hemin

Ne dem ki ırâğ olam senden tuşaram o dem hezâr ğama

Müfâ’aletün müfâ’aletün müfâ’aletün müfâ’aletün

Bu vâfir olur Arabda bu bahre şi’r dimek çetin Aceme