Madde Detay

Son dönem sûfî şairlerinden olan Mehmed İlhamî, Hicrî 19 Cemâziyelevvel 1319, Milâdî 3 Eylül 1901 tarihinde Kars’ın Sarıkamış İlçesi, Karaurgan Bucağı, günümüzdeki adı Çamyazı olan Micingird-i Ulyâ (Yukarı Micingird) Köyü’nde doğmuştur. Doğduğu ve yaşadığı coğrafyada Hacı Efe nâmıyla maruf olan müellif, şiirlerinde İlhâmî mahlasını kullanmıştır (Şengün 2016: 11-12; Çavuşoğlu 2019: 24-25). Mehmed İlhâmî’nin dedesi, Rifâî tarîkati şeyhlerinden Şeyh İsmâîl Zülâlî’dir (ö. 1903). Babası ise, aynı zamanda Rifâî şeyhlerinden Hacı Ahmed Sanamerî’nin (1792-1912) halifeliğini yapmış olan Hüseyin Hüsnî’dir. İlim tahsiline henüz beş yaşında başlayan Mehmed İlhâmî, başta Kur’ân-ı Kerîm’i tâlîm üzere okuma ve tecvit ilimleri ile fıkıh, tefsir, hadis, tecvit, kıraat, tasavvuf gibi ilimlerle de iştigal etmiştir. Rifâiyye tarikatına mensup bir ailede doğduğundan küçük yaşlardan itibaren ilmî ve tasavvufî terbiyeden geçmiştir (Çavuşoğlu 2019: 26-28).   Tarikat silsilesi, babası Şeyh Hüseyin Hüsnî Efendi ve dedesi Şeyh İsmâîl Zülâlî vasıtasıyla Rifâiyye tarikatının Erzurum’daki temsilcisi konumundaki Seyyid Hacı Ahmed Sanamerî’ye dayanır (Çavuşoğlu 2019: 27) Millî Mücadele döneminde silah altına alınmış ve dört yıl süren askerlik vazifesinden sonra terhis olmuştur. Millî Mücadele’ye katıldığı için kendisine kırmızı şeritli İstiklâl Madalyası verildiği aile efradında muhafaza edilen İstiklâl Madalyası Beratı’ndan anlaşılmaktadır (Çavuşoğlu 2019: 28-29).

Kars ve Erzurum civarında daha çok Hacı Efe, Hacı Efendi ve İlhâmî Baba nâmlarıyla tanınan Mehmed İlhâmî, yaşadığı coğrafyada birçok köy ve kasabada dolaşmış ve buralarda pek çok dost edinmiştir. Dost meclislerinde söylediği şiirleri günümüze kadar ulaşmıştır. Düğün, doğum, ölüm ve buna benzer toplumsal hadiselerde şiir söyleyen Mehmed İlhâmî, daha çok tasavvufî kişiliğini yansıtan dinî-tasavvufî içerikli şiirler söylemiştir. Mehmed İlhâmî’nin tanınırlığı sadece yakın çevresiyle sınırlı değildir. Çevredeki şehir, kasaba ve köylerden dergahına gelenler olduğu gibi ara ara kendisinin de civarda meskûn âlim, sûfî ve şairleri ziyaret ettiği bilinmektedir. Âşık Ülfetî’ye (ö. 1977) “Ülfetî” mahlasını vermiştir (Çavuşoğlu 2019: 42-43).

01.03.1954 tarihinde vefat eden Mehmed İlhamî, Tefsîr-i Mi’râcu’n-Nebî ile Cumhuriyet dönemi ilk hac yolculuğunda Hac Seyahatnâmesi eserlerini telif etmiştir. Bu iki eserin dışında pek çok şiiri bulunan Mehmed İlhamî’nin Tefsî-i Mi’râcu’n-Nebî adlı eseri; Necdet Şengün, Raşit Çavuşoğlu ve Hatice Kübra Tekdemir tarafından 2016 yılında yayına hazırlanmıştır. İki yazma nüshası bulunan Tefsîr-i Mi‘râcu’n-Nebî, Hz. Peygamber’in miracını konu alan ve miʻrâciyye türünde telif edilmiş hacim bakımında oldukça uzun bir eserdir. Mehmed İlhâmî’nin, 1941 yılında on aylık bir sürede tamamladığı beş yüz sayfayı aşkın eseri, mesnevî nazım şekliyle ve 4+4+3 hece ölçüsü ile yazılmıştır (Şengün 2016: 17-18; Çavuşoğlu: 52-54).

Müellifin, Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen ilk hac yolculuğunda, yarı manzum ve yarı mensur olarak kaleme aldığı seyahatnâmesi ise 2019 yılında ilk ve 2020 yılında ikinci baskısı olmak üzere, Raşit Çavuşoğlu tarafından; “Hicaz Yollarında Bir Sûfî Mehmed İlhâmî’nin Hac Seyahatnâmesi” başlığıyla yayına hazırlanmıştır (Çavuşoğlu 2019-2020).

Çavuşoğlu, Raşit (2019). Hicaz Yollarında Bir Sûfî Mehmed İlhâmî’nin Hac Seyahatnâmesi. (1. Baskı). İstanbul: Okur Akademi.

Çavuşoğlu, Raşit (2020). Hicaz Yollarında Bir Sûfî Mehmed İlhâmî’nin Hac Seyahatnâmesi. (2. Baskı). İstanbul: Okur Akademi.

Şengün, Necdet, Raşit Çavuşoğlu ve Hatice Kübra Tekdemir (2016). Tefsîr-i Mi’râcu’n-Nebî Muhammed İlhâmî. Ankara: Yayınevi Yay.

Sakın bir kem nazar kılma bütün esrâr-ı insândır

Semâda şems [ü] kamerin yekûn envârı insândır

“‘Alleme’l-esmâ” buyurmuş[dur] Hazret-i Allâh aña

Kûh-ı kürre-i zemîniñ direk dutarı insândır

Şu sûre-i Rahmân’a baksan gösterir cemâlini

Hem “küntü kenzen mahfiyyen”iñ hû esrârı insândır

Tâ ezelden [ki] Hażret-i Hudâ’nıñ fazlı andadır

Îmân ‘aselini dadup lezzetbârı insândır

Ol dîn Muhammed dînini añlar kılmışdır ihtiyâr

Şerî‘at medînesiniñ her bâzârı insândır

Dilde tevhîd gürzüsiyle [ki] kolda vardır kuvveti

Nefis şeytân ordusunuñ zülfikârı insândır

Muğlak geldi bu kelâmım aç kulaġıñ diñle sen

Şebb ü nehâr bir Allâh evrâd [u] ezkârı insândır

İlhâm[î] leyl [ü] nehâr zikr it Hażret-i Allâh’ını

Şerîki yok naz[î]ri yok yârin yârı insândır (Çavuşoğlu 2019: 45-46).

Bu hikmet için göklere Muhammed

Da‘vet olunmuşdur Hazret-i Ahmed

Vâsıl olmak ister isen devlete

Kıl salât ile selâmı Ahmed’e

Es-salâtü ve’s-selâm yâ Mustafâ

Rûh-ı pâkî pür-safâdır pür-safâ (Şengün vd. 2016: 68).