Madde Detay

Mutasavvıf, musikîşinas ve hattat olan şair, şiirlerinde önceleri babasının verdiği Memiş, sonraları da Nutkî mahlasını kullanmıştır. Kardeşi Abdülbâki Nâsır Dede’nin Defter-i Dervîşân’da kaydettiğine göre H. 5 Muharrem 1176/M. 27 Temmuz 1762 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Babası Yenikapı Mevlevîhânesi’nin kendisinden önceki şeyhi olan Kütâhiyyevî Ebûbekir Dede, annesi ise Galata Mevlevîhânesi Postnişîni Sırrî Abdülbâki Dede’nin kızı Saide Hanım’dır (Özcan 1989: 423; Kaya 2012: 121).

Ali Nutkî Dede, amcası Ömer Dede’nin oğlu olan dergâhın ser-tabbâhı olan Sahîh Ahmed Dede’nin (ö.1813) himayesinde yetişmiş ve küçük yaştan itibaren dinî bilgilerde eğitim almıştır. Babasının vefatı üzerine üç erkek kardeşin en büyüğü olması nedeniyle H.1189/M.1775 yılında el-Hâc Ebûbekir Çelebi (ö.H.1199/M.1784-85) tarafından kendisine destâr giydirilip meşîhatnâme verilerek on dört yaşında Yenikapı Mevlevîhânesi’nin on dördüncü şeyhi olmuştur (Özcan 1989: 423; Kaya 2012: 121).

Ali Nutkî Dede’nin Sahîh Ahmed Dede’nin bildirdiğine göre Şerife Afife (d.H.1196/M.1781-82-ö. H.1243/M.1827) isimli bir kızı, Abdülbâki Nâsır Dede’nin doğumuna düşürdüğü tarih ve Şeyh Gâlib’in vefatı üzerine yazdığı şiire göre İskender (d. H.1207/1792-ö. H.1213/M.1798) adlı bir oğlu olduğu bilinmektedir (Kaya 2012:121).

Kardeşi Abdülbâki Nâsır Dede’nin Defter-i Dervîşân’da kaydettiğine göre otuz yıl şeyhlik yapan Nutkî Dede, H. 4 Cemâziyelevvel 1219/M. 11 Ağustos 1804 tarihinde kırk dört yaşındayken Yenikapı Mevlevîhânesi’nde vefat etmiş ve dergâhın türbesinde defn edilmiştir (Özcan 1989: 423; Kaya 2012:122).

Kaynaklarda “fazilet ve kemâl sahibi, hoşsohbet, zarif, şair ve âşık adam” şeklinde tavsif edilen Nutkî Dede ilmi derinliği ve mütevazı kişiliği ile devrinin saygın şeyhleri arasında yer almıştır. Şiir ve musiki ile de ilgilenen Nutkî Dede’nin devrin padişahı III. Selim’le yakın münasebette bulunduğu bilinmektedir. Ayrıca Şeyh Gâlib ve İsmail Dede Efendi’nin yetişmesinde etkisi olduğu bilinmektedir. “Memiş” mahlaslı şiirlerine bazı mecmualarda rastlandığı, Veled Çelebi’nin Sımât-ı Âşıkân adlı mecmuasında da birkaç şiirinin bulunduğu kaydedilmektedir (Kaya 2012: 124).

Bazı kaynaklarda neyzen olduğu da bildirilen Nutkî Dede, Mevlevî musikisinin en güzel bestelerinden biri kabul edilen “Şevk u Tarab” Mevlevî Âyini’ni bestelemiş ve öğrencisi Hammâmîzâde İsmail Dede Efendi’ye ithaf etmiştir. Mûsiki alanında elimize geçen tek eseri olan bu ayin, bazı kaynaklarda hatalı bir şekilde İsmail Dede Efendi’ye ait gösterilmekte, bazı kaynaklarda da ismi “Şevk-i Tarab” olarak kaydedilmektedir (Kaya 2012:124-125).

Hattatlık yönü de bulunan Nutkî Dede’nin H.1203/M.1788’de ta’lik hattı ile istinsah ettiği Neşâtî Dîvânı’ndan hareketle yazısının hayli güzel olduğu belirtilmektedir (Kaya 2012:125).

Nutkî Dede’nin günümüze bıraktığı en önemli eseri Yenikapı Mevlevîhânesi’nin bir nevi günlüğü sayılabilecek olan Defter-i Dervişân isimli eseridir. Eserde şeyhliği zamanında dergâha intisap eden, mukabeleye giren, çilesini dolduran dervişler ve Mevlevîhâne hakkında bilgiler yer almaktadır (Özcan 1989: 423; Kaya 2012:125). Ali Nutkî Dede’nin vefatı üzerine yarım kalan eser, kardeşi Şeyh Abdülbâki Nâsır Dede tarafından tamamlanmış olup bilinen tek nüshası Süleymaniye Ktp. Nâfiz Paşa Bölümü’nde 1194 numarada kayıtlıdır (Kaya 2012: 125). Eserin neşri Bayram Ali Kaya ve Sezai Küçük tarafından 2011 yılında yapılmıştır.

Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.

Kaya, B. Ali (2012). “Ali Nutkî Dede”, Tekke Kapısı. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yay. 121-129.

Kaya, B. Ali, Sezai Küçük (2011). Defter-i Dervîşân. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yay.

Özcan, Nuri (1989). “Ali Nutkî Dede”, İslam Ansiklopedisi, C.2. TDV Yay. 423-424.

Gazel

Âh eyle gönül âteş-i aşkıyla zamândur

Her dem işimüz fürkat-i yâr ile figândur

Bilmem ne zamân dil ola vaslunla müşerref

Zirâ ki firâkunla derûnum yanagandur

Ayb eylemenüz subha degin nâle vü zârum

Yalvarmak içün yâre o bir başka zamândur

Nutkî görebilsen ne virürsin bana yârı

Zirâ görinürse bana yâr sana nihândur

Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay. 502-503.