Madde Detay

1126/1714’te Mekke’de doğdu. Babası kilar-ı hassa ağalığından Mekke kadılığına yükselen Halîl Efendi’dir. Mekke'de doğması sebebiyle Mekkî mahlasını kullandı. Babasının vefatından sonra İstanbul’a getirildi. Burada iyi bir eğitim gördü. 1179/1765’da Selanik mevleviyetine getirildi. 1185/1771’de Şam, 1190/1776’da Medîne, 1198/1784’te İstanbul kadısı oldu. 1200/1786’da Anadolu, 1201/1787’de Rumeli kazaskeri oldu. I. Abdülhamid döneminde 1202/1787’de şeyhülislam oldu. Üç buçuk ay sonra görevinden azledildi. III. Selim döneminde ikinci kez şeyhülislam oldu (1205/1791) ve 1 yıl 4 ay bu görevde kaldı. Yaşadığı dönemdeki istikrarsızlıklardan dolayı sıkça azledilen ve yeniden tayin muamelelerine maruz kalan Mekkî Efendi, Rumelihisarı’ndaki yalısında 22 Cemaziyelevvel 1212’de (12 Kasım 1797) vefat etti. Kabri Fatih’deki Bahâyî Efendi türbesindedir.

Kaynaklarda sade bir hayat süren, cömert, saf, temiz huylu, fazilet sahibi; âlim, şair, ulemânın ve şuaranın ileri gelenlerinden biri olarak gösterilen Mekkî hat sanatında özellikle talik yazıda devrin önemli isimlerinden biriydi. Mekkî’nin en önemli eseri Dîvân'ı ve  Tevessül’dür.

1. Dîvân: Fazla hacimli olmayan eser III. Selim’e sunulmuştur. Dîvân'da  58 gazel, 31 kıt’a, 5 kaside, 3 tahmis, 9 müfret (beyt) 1 murabba olmak üzere toplam 107 şiir ve bir de mensur hatime bulunmaktadır. Eser üzerine üç çalışma yapılmıştır (Arslan 1998; Başpınar 2002; Karapanlı 2005).

2. Tevessül: Kaside-i Bürde şerhleri içinde en genişi ve mükemmeli olarak kabul edilen, pek çok yazma nüshası bulunan eser basılmıştır (1251, 1300).

Mekkî’nin bunların dışında dinî içerikli 14 risalesi vardır. Hâşiye ‘alâ Tefsîri Kâdî Beyzâvî, Mürşidü’l-Vârisîn fî-Ahvâli’l-Erbaîn, Tahmîs-i Kasîde-i Bürde, Risâle fî-Şerhi’l-Hamd, Vesîle-i Vüsûl, Risâle fî-Şerhi’l-Mukaddimâtü’l-Erba’a min-Kitâbi’t-Tavzîh, Risâle fî-Tafsîli mâ-Zekerahû Sâhibü’l-Menâr fî-Ma’rifeti Aksâmi’n-Nazm ve’l-Ma’nâ min-Kitâbi’llâhi Ta’âlâ, Hısnu Ehli’llâh, İmân-ı Mücerredin Âdem-i Nef’i Hakkındaki Mu’tezile Delillerinin Reddi, Kütâbü Nüzheti’l-Ârifîn ve Tenbîhü’l-Gâfilîn, Er-Ravzâ ve’l-Mikyâs, fî-Durûbi’l-İktibâs, Şerh-i Hikâye-i Mescid-i Âşık Kişi, Menâkıb-ı Hazret-i Şeyh Muhammed Murâd El-Buhârî (Özcan 2003:577-587).

Arslan, Mustafa (1998). Mehmed Mekkî ve Divanı (İnceleme, Metin).  Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi. 

Arslan, Mustafa (2007). “Şeyhülislâm Şairlerden Mekkî ve Divanı Üzerine”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi .4 (2): 54-72.

Başpınar, Yakup (2002). Mekkî Divanı’nın Transkripsiyonlu, Karşılaştırmalı Metni.  Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Osman Gazi Üniversitesi. 

Çınarcı, M. Nuri (hzl.) (2007). Şeyhülislam Ârif Hikmet Tezkiretü’ş-Şuara. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi. 

Çiftçi, Ömer (hzl.). Fatîn Davud-Hâtimetü’l-Eş‘âr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83500/tezkireler.html ​[erişim tarihi:14.05.2013]

İpekten, Haluk vd. (1998). “Mekkî”. Büyük Türk Klasikleri. C.7. Ankara: Ötüken-Söğüt Yay. 34-35.

Karapanlı, Gürcan (2005). Mekkî Divanı ve Tahlili.  Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 

Keskinsoy, Haşim (2001). Mekkî ve Nahîfî’nin Kasîde-i Bürde Tahmisleri (Tenkitli Metin-İnceleme).  Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi. 

Kılıç, Filiz (1988). Tezkire-i Şuara-yı Şefkat-i Bağdadî. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83505/sefkat-i-bagdadi---tezkiretus-suara.html ​[erişim tarihi:14.05.2013]

Mekkî. Tahmîs-i Kasîde-i Bürde. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi. No: 2541/1.

Mekkî. Şerh-i Kasîde-i Bürde (Tevessül). Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, No: 2765.

Mehmed Süreyyâ (1996). Sicill-i Osmani. C. 4. (hzl. Nuri Akbayar; akt. S. Ali Kahraman). İstanbul: Tarih Vakfı Yay.

Özcan Tahsin (2003). “Mekkî Mehmed Efendi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 28.  İstanbul: TDV Yay. 577-578.

Şahin, E. Sıddık (1997). Kaside-i Bürde’nin Türkçe Şerh ve Tercümeleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Şemseddîn Sâmî (1316), Kamusu’l-A’lâm, C. 6. Ankara: Kaşgar Neşriyat. (Tıpkıbasım)

Dîvân

Gazel

Hâk-i kûyun tûtiyâ-yı dîde-i cân eyledim

Sedd-i seylâb-ı sirişk-i çeşm-i hicrân eyledim

Şevk-i dilden çâk çâk etdim nigâhım şâne-veş

Geşt-i sünbülzâr-ı zülf-i yâre şâyân eyledim

Kâle-rîz olmuş letâfet kârgâh-ı hüsnüne

Nakd-i cânım sarf edip cümle perîşân eyledim

Sûzen-i müjgân ile şimdi kabâ-yı firkate

Rişte-i sîmîn-i eşki zîb-i dâmân eyledim

Bahr-ı gül-gûn-ı meyüñ âhir nedâmet destine

Her habâbın Mekkiyâ tesbîh-i mercân eyledim

(Karapanlı, Gürcan (2005). Mekkî Divanı ve Tahlili.  Yüksek Lisans Tezi.İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 244).