Madde Detay

Birincil kaynaklarda kendisine yer verilmeyen İbn Kalender ile ilgili sınırlı bilgiye eldeki tek eseri Türk ü Tâzî’nin mensur dibacesinden ulaşılabilmektedir. Burada ismini Mehemmed b. Hızır olarak açıklayan müellif, İbn Kalender lakabıyla tanındığını söyler. Dibacede kendisiyle ilgili verdiği malumat bununla sınırlıdır. Dolayısıyla yaşadığı yüzyıl, memleketi, mesleği, varsa mahlası vb. meçhuldür. Ancak manzum lügatlerin genellikle mektep/medrese hocaları tarafından eğitim amaçlı yazıldığı göz önünde bulundurulursa bu meslekten olması muhtemeldir. Eserinin tespit edilen en eski nüshasının 17. yüzyılın ilk yarısına ait olması bu yüzyılda ya da öncesinde yaşadığını gösterir. Genellikle erken dönemde yazılmış manzum sözlükleri içeren bir mecmuadaki (Şâhidî Mecmû‘ası) nüshadan yola çıkılarak 15. ya da 16. yüzyılda yaşadığı tahmin edilebilir.

Türk ü Tâzî: Arapça-Türkçe manzum lügat niteliğindeki eser 1 mensur dibace ile 19 kıtadan oluşur. 235 beyitte yaklaşık 1070 Arapça kelimenin Türkçe karşılıkları verilmiştir. Eserin bugün için elde 3 nüshası bulunmaktadır. 

İbn Kalender. Türk ü Tâzî. Çorum Hasan Paşa İl Halk Ktp. No. 4578.

İbn Kalender. Türk ü Tâzî. Süleymaniye Ktp. Antalya-Tekelioğlu. No. 671/2.

İbn Kalender. Türk ü Tâzî. Süleymaniye Ktp. Süleymaniye. No. 876/7.

Sinan Nizam, Betül (2021). “Bir Mecmûanın Serencâmı: Süleymaniye Kütüphanesi Süleymaniye No. 876’da Kayıtlı Şâhidî (Manzum Sözlük) Mecmûası Üzerine”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 5/1: 408-449. 

Sinan Nizam, Betül (yayımlanacak). İbn Kalender ve Türk ü Tâzî Adlı Arapça-Türkçe Manzum Sözlüğü.

el-Kıt‘atü’s-sâdisetü fî-bahri’r-[recezi]’l-matviyyi’l [mü]reffeli’l-murabba‘

Zaygam u leys ü kasvere aslan

Kantara köpri mi‘bele demren

Hâzıne dâye kâbile mamı                 

Artıcı nâmî gemici seffân                             

Tis‘a vü tis‘ûn toksan u tokuz 

Bir ile iki vâhid ü isnân

Mecmede buzlık memleha tuzlık

Mısdaga yasduk milhafe yorgan                  

Jîveye zîbak gümişe fidda

Kurşuna üsrüb altuna ‘ıkyân

Lemleme dirmek kahkaha gülmek

Hervele yelmek gezmege seyrân

Binide merkeb delgüye miskab        

Dilküye sa‘leb porsuga zarbân

Fırka vü fevc ü ‘usbe vü hizbu

Şirzime bölük kâfile kervân

Silsile zencîr mitfeha kef-gîr

Migrefe kepçe mircelu kazgan

Nâhiye yöre şâkile töre

Bâtiye badya mişme‘a şamdan        

‘Âlim ü câhil bilür ü bilmez

‘Avsece diken kındıra kevlân

Müfte‘ilâtün müfte‘ilâtün

Yarışalum gel hoşça bu meydân  (Sinan Nizam, İbn Kalender ve Türk ü Tâzî Adlı Arapça-Türkçe Manzum Sözlüğü).