Madde Detay

Hicrî 631 / Milâdî 1233-34 yılında eser telif ettiği bilinen Bedir Muhtâr, 12. yy’ın ikinci yarısı ile 13. yy’ın ilk yarısı arasında yaşamıştır. Lakapları, künyeleri, nisbeleri ile birlikte tam adı el-İmâmu’l-Allâme, Şeyhu’l-İslâm, Ebu’l-Fadâil, Ebu’l-Mehamid, Ebu’l-Abbas Mevlâna Bedreddîn Ahmed b. Muhammed el-Muzaffer el-Muhtâr er-Râzî el-Hanefî’dir. Rey’de doğdu ve orada büyüdü. Fahreddîn Râzî’den ders aldı. (el-Hâşimî Beradî el-Havat 2016; Hatim bin Âbid bin Abdullah el-Kureyşî 2009; İbrâhim bin Abdulazîz el-Duailj 2009; Ertuğrul 2015: 336)

Râzî’den icâzet aldıktan sonra Şam’a gitti ve Kur’an tefsiri dersleri verdi. Diğer yandan burada Tâcüddîn Ebü’l-Yümn Zeyd bin el-Hasan bin Zeyd el-Kindî el-Bağdâdî’den ve Ebi’l-Me‘âlî Muhammed bin Mevhûb bin el-Bennâ’dan hadis okudu. Daha sonra Anadolu’ya geldi ve Aksaray (Akserâ)’a yerleşti. Aksaray’da ise Ebi’l-Me‘âlî Abdülmün‘im bin Abdullah bin Muhammed bin el-Fadl el-Ferâvî’den hadis dersi aldı ve daha sonra da hocasından müderrisliği ve kadılığı devraldı. Bedir Muhtâr Aksaray’da, Danişmendlilerin son meliki Nizâmeddîn Yağıbasan’ın oğlu olan Selçuklu Emîri Emîr Muzefferüddîn’in yaptırdığı Muzafferiyye Medresesi’nde görev yaptı. (el-Hâşimî Beradî el-Havat 2016; Hatim bin Âbid bin Abdullah el-Kureyşî 2009; İbrâhim bin Abdulazîz el-Duailj 2009)

Râzî Ekolü’nün Anadolu’daki ilk temsilcilerindendir. Bu zamana kadar Râzî Ekolü’nün Aksaray’daki ilk temsilcisi Râzî’nin torunlarından olan Cemâleddîn-i Aksarâyî (ö.1377) kabul edilmekteydi. Ancak Bedir Muhtâr’ın Râzî’nin talebelerinden olduğunun anlaşılması ile Aksaray’da Râzî etkisinin, Bedir Muhtâr vesilesiyle, daha Râzî’nin sağlığındayken görüldüğünü söyleyebiliriz. (Kuşsan 2021: Haber Aksaray İnternet Haber Gazetesi)

Âlimliğinin yanında büyük bir sûfî olduğu da bilinen Bedir Muhtâr, Evhadüddîn-i Kirmânî (öl. 635/1237-38) ile aynı dönemde yaşamıştır. Menâkıb-ı Evhâdüddîn’in elli üçüncü hikâyesinde bahsi geçen Bedreddîn Muhtâr, konumuz olan Bedir Muhtâr olmalıdır. (Kuşsan 2021: Haber Aksaray İnternet Haber Gazetesi) Bedîüzzaman Fürûzanfer ve ona dayanarak da Muhammed Vefâyî, Bedreddîn Muhtâr’ı, Evhâdüddîn postuna oturan dört kişiden biri olarak belirtmektedir. (Mostafavi 2016: 208) Bedir Muhtâr’ın Evhâdüddîn’in postnişini olması mümkündür. Hatta onun Rükneddîn-i Sücâsî’nin halifesi olduğu da söylenebilir. (Kuşsan 2021: Haber Aksaray İnternet Haber Gazetesi)

İbnü’l-Kayyim onun hakkında “Devrinde muhaddislerin içerisinde sûfilerin imamı, Ebu’l-Abbas Ahmed bin el-Muzaffer el-Muhtâr er-Razî’dir” derken, İbnü’l-Adim onu “Edebî şair” olarak betimler. El-Zerkalî ise onun hakkında “Tefsir, hadis ve edebiyat bilgisi ile iyi bir bilgi nizâmı vardır” demiştir. (el-Hâşimî Beradî el-Havat 2016; İbrâhim bin Abdulazîz el-Duailj 2009; Hatim bin Âbid bin Abdullah el-Kureyşî 2009) el-İmâmu’l-Allâme ve Şeyhu’l-İslâm lakapları ile İbnü’l-Kayyim’ın onun için “Sûfilerin İmâmı” demesi, onun, Menâkıb-ı Evhâdüddîn’de olduğu gibi zamanının kutbu olarak görüldüğünü bize göstermektedir. (Kuşsan 2021: Haber Aksaray İnternet Haber Gazetesi)

12. yy’ın ikinci yarısı ile 13. yy’ın ilk yarısı arasında yaşamış olan Bedir Muhtâr anlaşıldığı üzere iyi bir müfessir, iyi bir muhaddis ve iyi bir şairdir.

Eserleri

1.       Hucecü’l-Kur’ân

2.       Ezkârü’l-Kur’ân

3.       Fezâilü’l-Kur’ân

4.       Letâifü’l-Kur’ân

5.       Mebâhisü’t-Tefsîr

6.       Risâletü fi’t-Tefsîr

7.       En-Nâsihu ve’l-Mensûhu fi’l-Ehâdis

8.       El-Erbaûne Hadîsü’l-Fıkhiyye

9.       Te‘âruzu’s-Sünne

10.   Fer‘u’s-Sifât

11.   Risâletü fi'l-Hurûf

12.   El-İstidrâk

13.   Şerhu Makâmâti’l-Harîrî

14.   Hallü Müşkilâti’l-Kudûrî

15.   Makâmâtü Edebiyye (Makâmâtü’l-Hanefî)

16.   El-Makâmâtü'r-Râziyye

17.   Sırru’l-Esrâr ve Keşfü’l-Estâr

18.   Zikrü’l-Âyâti’lleti Nuzilet fî Emîri’l-Mü’minîne ‘Ali

19.   Bezlü’l-Habbâ fi Fazl-ı Âl-i Abbâs

20.   Zahîretü’l-Mülûk fi ’İlmi’s-Sülûk

21.   Ma‘rifetu Hutûti’l-Keff

el-Duailj, İbrâhim bin Abdulazîz (2009). Zahîretü’l-Mülûk fi İlmi’s-Sülûk – Bedreddîn Ahmed el-Muhtâr. Beyrut: Dâru`n-Nehdati`l-Arabiyye.

el-Havat, el-Hâşimî Beradî (2016). Hucecü’l-Kur’ân – Bedreddîn Ahmed el-Muhtâr. Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye.

el-Kureyşî, Hatim bin Âbid bin Abdullah (2009). Mebâhisü’t-Tefsîr – Bedreddîn Ahmed el-Muhtâr. Riyad: Daru Kü-nuzi İşbilya.

Ertuğrul, Ali (2015). Niğdeli Kadı Ahmed’in el-Veledü’ş-Şefîk ve’l Hâfîdü’l-Halîk’ı (Anadolu Selçuklularına Dair Bir Kaynak), I., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Kuşsan, Ahmet (12 Ocak 2021). “Bedir Muhtâr Hazretleri Hakkında Yeni Bilgiler ve Şeyh Gaznevî”, Haber Aksaray İnternet Haber Gazetesi, www.haberaksaray.com/bedir-muhtar-hazretleri-hakkinda-yeni-bilgiler-ve-seyh-gaznevi-37356.html [Erişim Tarihi: 20.07.2022]

Mostafavi, Moharram (2016). 13 Yüzyılın Büyük Mutasavvıfı Evhadeddin-i Kirmani ve Anadolu Tasavvufundaki Yeri. İstanbul: Kitap Yayınevi.