Madde Detay
TAMYANLI, Hamit Zübeyr Koşay
(d. 1897 / ö. 1984)
etnograf, arkeolog, dil bilimci, şair
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Hamit Zübeyr Koşay, Ural
Dağları’nın batısındaki Tataristan’da, eski Ufa vilayeti Minzele kazası
Tilenkçi-Tamak Köyü’nde, 1897’de (H. 1313) dünyaya gelmiştir. 1909 yılında
Türkiye’ye tahsil için gönderilen Koşay, 1912 yılında Selanik Merkez
Rüştiyesi’ni bitirir, daha sonra 1916 yılında Dar’ül Muallim’e kayıt olur.
Buradan mezun olduktan sonra Kadıköy Sultanisi’nde bir yıl öğretmenlik yapar. Hamit
Zübeyr, 1917’de Macaristan’ın Budapeşte şehrinde ortaokullara öğretmen
yetiştiren Pedagogium’a başlar, 1921 yılında Dil ve Tarih bölümünden mezun
olur. Ardından Budapeşte Eötvös Colleqium’a girmeye hak kazanır. Hamit Zübeyr
Koşay üniversitenin Felsefe Fakültesi Lisaniyat ve Türkoloji bölümünden
22.12.1923 tarihinde mezun olur ve Türkoloji’den doktora payesi kazanır. Lozan
Türk Yurdu, 1922 yılında “Türk gençliğinin milli vazifeleri ne olmalıdır?”
başlığıyla bir yazı yarışması düzenler, yarışmaya Budapeşte’den katılan Hamit
Zübeyr yazdığı İzgü Mescid (Kaşgar’dan Cevap-Türkçe Hutbe) adlı eseriyle bu
ödülü almaya hak kazanır. Daha sonra Türkiye’ye döner. Ankara’daki ilk görevi
Maarif Vekâleti Hars (Kültür) Dairesi Kütüphaneler Umum Müfettişliği olan
Koşay, sırasıyla, Hars Dairesi Asar-ı Atika ve Kütüphaneler Müdürlüğü ve 3.
Sınıf Umum Müfettişliği, Ankara Etnografya Müzesi, Müzeler Dairesi Müdürlüğü, Eski
Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Etnografya Müzesi Müdürlüğü görevlerini
yürütmüştür. Tarih, etnoloji, arkeoloji, etnografya, müzecilik, arşivcilik,
kütüphanecilik ve halk bilimi alanlarında birçok makale, inceleme ve tanıtım
kaleme almıştır. İlmi çalışmalarının yanı sıra edebi çalışmalara da yer vermiş
roman, hikâye ve çeşitli konularda şiirler de yazmıştır. Ulusal ve uluslararası
birçok ilmi kurula üye olmuş ve 1980 yılında En İyi Halk Bilimci ödülüne layık
görülmüştür. Hamit Zübeyr Koşay 1 Ekim 1984 tarihinde Ankara’da vefat etti.
Hamit Zübeyr Koşay’ın ilmi çalışmalarının
yanında, Tamyanlı mahlasıyla yazmış olduğu şiirleri de büyük önem arz
eder. Ailesinin ikamet etmiş olduğu Tamyan kasabasının ismini kendisine mahlas
olarak seçmiştir. Koşay şiirlerinin bir kısmını Kazan Türkçesiyle, bir kısmını
ise Türkiye Türkçesiyle yazmıştır. Kazan Türkçesiyle yazmış olduğu bazı şiirleri:
Çılbır, Olug Bulsa, Cırlarım, Bir Tüşünce Küyündire, Niy Ad Takıym Sina,
Atılgan Yıldız’dır. Şiirlerin tamamı göz önünde bulundurulacak olursa, bu
şiirlerin milliyetçi bir bakış açısıyla kaleme alındığı açıkça görülebilir.
Kendi el yazısıyla kaleme aldığı bu şiirleri Bekir Sıtkı Çobanzade’ye sunmuş ve
ona ithaf etmiştir. Koşay’ın daha sonra Kazan Türkçesiyle kaleme aldığı diğer
şiirlerinde de genel olarak hürriyet, özgürlük, milli mücadele gibi kavramlar
üzerinde durduğu görülebilir. Bunun iki temel sebebi vardır. Bunlardan ilki
kendi yaşantısıdır. Henüz çocuk yaşta ata yurdundan ayrılması, aile özlemi ve
doğduğu toprakların Rus egemenliğinde gurbet yurdu haline gelmesi onu derinden
etkilemiş ve bu durum şiirlerine etkin bir şekilde yansımıştır. Özlemini
sürdüğü ata yurdunun yeniden bağımsız oluşu ve barış üzerine kurulmuş bir
dünya, onun şiirlerinde en büyük hedef olarak karşımıza çıkmaktadır. Şiirlerinde
hürriyet, milli mücadele gibi temaları işlemesinin ikinci temel sebebi ise
özellikle Balkanlarda ve Rus coğrafyasındaki soydaşlarının maruz kaldıkları
zulümlere, çektikleri sıkıntılara kayıtsız kalamayışıdır. Bu yüzden şiirlerinde
halkından bahseder hep ve onların sesini duyurmaya çalışır. Hamit Zübeyr, hemen
hemen tüm şiirlerinde ana tema olarak hürriyet kavramını seçmiştir. Onun en
büyük hayali Türk Dünyasının özgürlüğüne kavuşması ve çekilen sıkıntıların son
bulmasıdır. Bu hayalini şiirlerinde işleyen Koşay, milliyetçi bakış açısını hiç
gizlememiş, ulusal mücadelenin yanında evrensel barışın gerekliliğini hep
savunmuştur. Şiirlerini “sanat toplum içindir” felsefesi üzerine kurmuş, hemen
hemen tüm şiirlerinde topluma ayna tutarak onların sesi olmayı amaç edinmiştir.
Hamit Zübeyr, sadece Kazan Türkçesiyle, romantik-milliyetçi şiirler kaleme almamıştır.
O, Türkiye’ye döndükten sonra Anadolu’nun içinde bulunduğu duruma kayıtsız
kalmamış ve bu durumu aktaran şiirler yazmaya da gayret etmiştir. Bunların
başında Seddülbahir’de Ezan Sesi, Yollar, Çölde Öksüz Ceylan Yavrusu adlı
şiirleri gelir. Koşay gerek Kazan Türkçesiyle gerekse Türkiye Türkçesiyle
yazmış olduğu şiirlerinde vatan, millet, hürriyet gibi temaları işlemiş ve
toplumsal bir duyarlılık oluşturmayı amaç edinmiştir. Yaşamış olduğu hayat, ata
yurdundan ayrı kalması, Çarlık Rusya rejim yüzünden Türklerin çekmiş olduğu
sıkıntılar, gördüğü zulümler, Balkanlarda bağımsızlık mücadelesi veren Türkler,
şiir dünyasının şekillenmesinde önemli bir yere sahiptir. Şiirlerinde ana fikir
her ne kadar hürriyet olsa da yer yer günlük hayatı ve halkın günlük yaşantısını
da şiirlerine ustaca taşımayı bilmiştir. Çünkü o bir halk adamıdır ve kendini
halktan biri olarak görür. Toplumu çok iyi gözlemler ve gözlemlerini usta bir
şair olarak satırlara aktarır.
Kaynakça
Bayram, Sadi (1986). “Bir Çınarın
Arkasından”. Türk Kültürü Araştırmaları, Sayı: 2, 1-21.
Bayram, Sadi (2014). İlk Türk
Hafiri Hâmit Zübeyr Koşay’ın Belgelerle Biyografisi. Ankara: Önder
Matbaacılık.
Ceylan, Muhammet Nuri. (2017). Hâmit
Zübeyr Koşay’ın Hayatı ve Halk Bilimi ile İlgili Çalışmaları. Erzurum:
Atatürk Üniversitesi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Erdentuğ, Nermin (1986). “Hâmit
Zübeyr Anısına”. Türk Kültürü Araştırmaları, Sayı: 2, 129-131.
İvgin, Hayrettin (1985).
“Kaybettiklerimiz/ Dr. Phill. Hâmit Zübeyr Koşay”. Türk Folklor Araştırmaları,
Kültür ve Turizm Bakanlığı Mili Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 61,
111-113.
Koşay, Hamit Zübeyr (1976). İzgü
Mescid. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
Koşay, Hamit Zübeyr (1984). Erzurum
ve Çevresinin Dip Tarihi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
Otar, İsmail (2014). “Hâmit Zübeyr
Koşay’ın Kazan Türkçesi Birkaç Şiiri”. Marmara Türkiyat Araştırmaları
Dergisi, Sayı: 1, 111-134.
Önder, Mehmet (1985). “Dr. Hâmit
Zübeyr Koşay ve Türk Müzeciliği”. Türk Kültürü, Sayı: 261, 8-11.
Özcan, Ömer (2010). “Cumhuriyet Dönemi
Müzeciliğinin Büyük Önderi Hâmit Zübeyr Koşay”. Türk Yurdu, Sayı: 270,
59-64.
Özder, M. Adil ve Özerdim, Sami N.
(1978). İki Halkbilimci/ Hâmit Zübeyr Koşay-M. Şakir Ülkütaşır. Ankara:
Güven Matbaası.
Üçer, Müjgân (1984). “Dr. Phil.
Hâmit Zübeyr Koşay’ın Ardından”. Türk Folkloru, Sayı: 64. 3-4.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: Muhammed Nuri CeylanYayın Tarihi: Güncelleme Tarihi: 14.09.2022
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: Güncelleme Tarihi: 14.09.2022
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 14.09.2022
İlişkili Maddeler
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | HASTA BAYRAMALİ | d. 1898 - ö. 1952 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | ADİL FİGANİ, Adil Çiçek | d. 1944 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | ÖZTÜRK, Mustafa Öztürk | d. 1945 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | Vedat Nedim Tör | d. 1897 - ö. 8 Nisan 1985 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Kurutluoğlu, Kudret | d. 1897-1899 (?) - ö. 1973 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | SEMED H. ABBASOĞLU (ÇİLOVDARLI) | d. 1897 - ö. 1986 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Reşat Enis Aygen | d. 1 Haziran 1909 - ö. 10 Ocak 1984 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Halide Nusret Zorlutuna | d. 1901 - ö. 10 Haziran 1984 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | Muazzez Tahsin Berkand | d. 1899 - ö. 4 Ekim 1984 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Müştehir Karakaya | d. 04 Şubat 1961 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | Mevlüt Ceylan | d. 1958 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | Mirze Ali Möcüz Şebisterî | d. 29 Mart 1873 - ö. 25 Eylül 1934 | Meslek | Görüntüle |
13 | Elçin Hüseyinbeyli | d. 23 Aralık 1961 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Elmas Yıldırım | d. 25 Mart 1907 - ö. 14 Ocak 1952 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Dimitri Karaçoban | d. 1933 - ö. 1986 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | HAMİT HAKKI TANDOĞAN | d. 1894 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | İLHAMÎ, Hamit İlhami Demir | d. 1932 - ö. 1987 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | Hamit Salih Asyalı | d. 29 Ekim 1917 - ö. 21 Haziran 1957 | Madde Adı | Görüntüle |