TAMYANLI, Hamit Zübeyr Koşay

(d. 1897 / ö. 1984)
etnograf, arkeolog, dil bilimci, şair
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Türkiye Dışı)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Hamit Zübeyr Koşay, Ural Dağları’nın batısındaki Tataristan’da, eski Ufa vilayeti Minzele kazası Tilenkçi-Tamak Köyü’nde, 1897’de (H. 1313) dünyaya gelmiştir. 1909 yılında Türkiye’ye tahsil için gönderilen Koşay, 1912 yılında Selanik Merkez Rüştiyesi’ni bitirir, daha sonra 1916 yılında Dar’ül Muallim’e kayıt olur. Buradan mezun olduktan sonra Kadıköy Sultanisi’nde bir yıl öğretmenlik yapar. Hamit Zübeyr, 1917’de Macaristan’ın Budapeşte şehrinde ortaokullara öğretmen yetiştiren Pedagogium’a başlar, 1921 yılında Dil ve Tarih bölümünden mezun olur. Ardından Budapeşte Eötvös Colleqium’a girmeye hak kazanır. Hamit Zübeyr Koşay üniversitenin Felsefe Fakültesi Lisaniyat ve Türkoloji bölümünden 22.12.1923 tarihinde mezun olur ve Türkoloji’den doktora payesi kazanır. Lozan Türk Yurdu, 1922 yılında “Türk gençliğinin milli vazifeleri ne olmalıdır?” başlığıyla bir yazı yarışması düzenler, yarışmaya Budapeşte’den katılan Hamit Zübeyr yazdığı İzgü Mescid (Kaşgar’dan Cevap-Türkçe Hutbe) adlı eseriyle bu ödülü almaya hak kazanır. Daha sonra Türkiye’ye döner. Ankara’daki ilk görevi Maarif Vekâleti Hars (Kültür) Dairesi Kütüphaneler Umum Müfettişliği olan Koşay, sırasıyla, Hars Dairesi Asar-ı Atika ve Kütüphaneler Müdürlüğü ve 3. Sınıf Umum Müfettişliği, Ankara Etnografya Müzesi, Müzeler Dairesi Müdürlüğü, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Etnografya Müzesi Müdürlüğü görevlerini yürütmüştür. Tarih, etnoloji, arkeoloji, etnografya, müzecilik, arşivcilik, kütüphanecilik ve halk bilimi alanlarında birçok makale, inceleme ve tanıtım kaleme almıştır. İlmi çalışmalarının yanı sıra edebi çalışmalara da yer vermiş roman, hikâye ve çeşitli konularda şiirler de yazmıştır. Ulusal ve uluslararası birçok ilmi kurula üye olmuş ve 1980 yılında En İyi Halk Bilimci ödülüne layık görülmüştür. Hamit Zübeyr Koşay 1 Ekim 1984 tarihinde Ankara’da vefat etti.

Hamit Zübeyr Koşay’ın ilmi çalışmalarının yanında, Tamyanlı mahlasıyla yazmış olduğu şiirleri de büyük önem arz eder. Ailesinin ikamet etmiş olduğu Tamyan kasabasının ismini kendisine mahlas olarak seçmiştir. Koşay şiirlerinin bir kısmını Kazan Türkçesiyle, bir kısmını ise Türkiye Türkçesiyle yazmıştır. Kazan Türkçesiyle yazmış olduğu bazı şiirleri: Çılbır, Olug Bulsa, Cırlarım, Bir Tüşünce Küyündire, Niy Ad Takıym Sina, Atılgan Yıldız’dır. Şiirlerin tamamı göz önünde bulundurulacak olursa, bu şiirlerin milliyetçi bir bakış açısıyla kaleme alındığı açıkça görülebilir. Kendi el yazısıyla kaleme aldığı bu şiirleri Bekir Sıtkı Çobanzade’ye sunmuş ve ona ithaf etmiştir. Koşay’ın daha sonra Kazan Türkçesiyle kaleme aldığı diğer şiirlerinde de genel olarak hürriyet, özgürlük, milli mücadele gibi kavramlar üzerinde durduğu görülebilir. Bunun iki temel sebebi vardır. Bunlardan ilki kendi yaşantısıdır. Henüz çocuk yaşta ata yurdundan ayrılması, aile özlemi ve doğduğu toprakların Rus egemenliğinde gurbet yurdu haline gelmesi onu derinden etkilemiş ve bu durum şiirlerine etkin bir şekilde yansımıştır. Özlemini sürdüğü ata yurdunun yeniden bağımsız oluşu ve barış üzerine kurulmuş bir dünya, onun şiirlerinde en büyük hedef olarak karşımıza çıkmaktadır. Şiirlerinde hürriyet, milli mücadele gibi temaları işlemesinin ikinci temel sebebi ise özellikle Balkanlarda ve Rus coğrafyasındaki soydaşlarının maruz kaldıkları zulümlere, çektikleri sıkıntılara kayıtsız kalamayışıdır. Bu yüzden şiirlerinde halkından bahseder hep ve onların sesini duyurmaya çalışır. Hamit Zübeyr, hemen hemen tüm şiirlerinde ana tema olarak hürriyet kavramını seçmiştir. Onun en büyük hayali Türk Dünyasının özgürlüğüne kavuşması ve çekilen sıkıntıların son bulmasıdır. Bu hayalini şiirlerinde işleyen Koşay, milliyetçi bakış açısını hiç gizlememiş, ulusal mücadelenin yanında evrensel barışın gerekliliğini hep savunmuştur. Şiirlerini “sanat toplum içindir” felsefesi üzerine kurmuş, hemen hemen tüm şiirlerinde topluma ayna tutarak onların sesi olmayı amaç edinmiştir. Hamit Zübeyr, sadece Kazan Türkçesiyle, romantik-milliyetçi şiirler kaleme almamıştır. O, Türkiye’ye döndükten sonra Anadolu’nun içinde bulunduğu duruma kayıtsız kalmamış ve bu durumu aktaran şiirler yazmaya da gayret etmiştir. Bunların başında Seddülbahir’de Ezan Sesi, Yollar, Çölde Öksüz Ceylan Yavrusu adlı şiirleri gelir. Koşay gerek Kazan Türkçesiyle gerekse Türkiye Türkçesiyle yazmış olduğu şiirlerinde vatan, millet, hürriyet gibi temaları işlemiş ve toplumsal bir duyarlılık oluşturmayı amaç edinmiştir. Yaşamış olduğu hayat, ata yurdundan ayrı kalması, Çarlık Rusya rejim yüzünden Türklerin çekmiş olduğu sıkıntılar, gördüğü zulümler, Balkanlarda bağımsızlık mücadelesi veren Türkler, şiir dünyasının şekillenmesinde önemli bir yere sahiptir. Şiirlerinde ana fikir her ne kadar hürriyet olsa da yer yer günlük hayatı ve halkın günlük yaşantısını da şiirlerine ustaca taşımayı bilmiştir. Çünkü o bir halk adamıdır ve kendini halktan biri olarak görür. Toplumu çok iyi gözlemler ve gözlemlerini usta bir şair olarak satırlara aktarır.

Kaynakça

Bayram, Sadi (1986). “Bir Çınarın Arkasından”. Türk Kültürü Araştırmaları, Sayı: 2, 1-21.

Bayram, Sadi (2014). İlk Türk Hafiri Hâmit Zübeyr Koşay’ın Belgelerle Biyografisi. Ankara: Önder Matbaacılık.

Ceylan, Muhammet Nuri. (2017). Hâmit Zübeyr Koşay’ın Hayatı ve Halk Bilimi ile İlgili Çalışmaları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).

Erdentuğ, Nermin (1986). “Hâmit Zübeyr Anısına”. Türk Kültürü Araştırmaları, Sayı: 2, 129-131.

İvgin, Hayrettin (1985). “Kaybettiklerimiz/ Dr. Phill. Hâmit Zübeyr Koşay”. Türk Folklor Araştırmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Mili Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 61, 111-113.

Koşay, Hamit Zübeyr (1976). İzgü Mescid. Ankara: Ayyıldız Matbaası.

Koşay, Hamit Zübeyr (1984). Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.

Otar, İsmail (2014). “Hâmit Zübeyr Koşay’ın Kazan Türkçesi Birkaç Şiiri”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, 111-134.

Önder, Mehmet (1985). “Dr. Hâmit Zübeyr Koşay ve Türk Müzeciliği”. Türk Kültürü, Sayı: 261, 8-11.

Özcan, Ömer (2010). “Cumhuriyet Dönemi Müzeciliğinin Büyük Önderi Hâmit Zübeyr Koşay”. Türk Yurdu, Sayı: 270, 59-64.

Özder, M. Adil ve Özerdim, Sami N. (1978). İki Halkbilimci/ Hâmit Zübeyr Koşay-M. Şakir Ülkütaşır. Ankara: Güven Matbaası.

Üçer, Müjgân (1984). “Dr. Phil. Hâmit Zübeyr Koşay’ın Ardından”. Türk Folkloru, Sayı: 64. 3-4.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: Muhammed Nuri Ceylan
Yayın Tarihi:
Güncelleme Tarihi: 14.09.2022

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1HASTA BAYRAMALİd. 1898 - ö. 1952Doğum YeriGörüntüle
2ADİL FİGANİ, Adil Çiçekd. 1944 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3ÖZTÜRK, Mustafa Öztürkd. 1945 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4Vedat Nedim Törd. 1897 - ö. 8 Nisan 1985Doğum YılıGörüntüle
5Kurutluoğlu, Kudretd. 1897-1899 (?) - ö. 1973Doğum YılıGörüntüle
6SEMED H. ABBASOĞLU (ÇİLOVDARLI)d. 1897 - ö. 1986Doğum YılıGörüntüle
7Reşat Enis Aygend. 1 Haziran 1909 - ö. 10 Ocak 1984Ölüm YılıGörüntüle
8Halide Nusret Zorlutunad. 1901 - ö. 10 Haziran 1984Ölüm YılıGörüntüle
9Muazzez Tahsin Berkandd. 1899 - ö. 4 Ekim 1984Ölüm YılıGörüntüle
10Müştehir Karakayad. 04 Şubat 1961 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Mevlüt Ceyland. 1958 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Mirze Ali Möcüz Şebisterîd. 29 Mart 1873 - ö. 25 Eylül 1934MeslekGörüntüle
13Elçin Hüseyinbeylid. 23 Aralık 1961 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Elmas Yıldırımd. 25 Mart 1907 - ö. 14 Ocak 1952Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Dimitri Karaçoband. 1933 - ö. 1986Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16HAMİT HAKKI TANDOĞANd. 1894 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17İLHAMÎ, Hamit İlhami Demird. 1932 - ö. 1987Madde AdıGörüntüle
18Hamit Salih Asyalıd. 29 Ekim 1917 - ö. 21 Haziran 1957Madde AdıGörüntüle