Madde Detay

Hamit Zübeyr Koşay, Ural Dağları’nın batısındaki Tataristan’da, eski Ufa vilayeti Minzele kazası Tilenkçi-Tamak Köyü’nde, 1897’de (H. 1313) dünyaya gelmiştir. 1909 yılında Türkiye’ye tahsil için gönderilen Koşay, 1912 yılında Selanik Merkez Rüştiyesi’ni bitirir, daha sonra 1916 yılında Dar’ül Muallim’e kayıt olur. Buradan mezun olduktan sonra Kadıköy Sultanisi’nde bir yıl öğretmenlik yapar. Hamit Zübeyr, 1917’de Macaristan’ın Budapeşte şehrinde ortaokullara öğretmen yetiştiren Pedagogium’a başlar, 1921 yılında Dil ve Tarih bölümünden mezun olur. Ardından Budapeşte Eötvös Colleqium’a girmeye hak kazanır. Hamit Zübeyr Koşay üniversitenin Felsefe Fakültesi Lisaniyat ve Türkoloji bölümünden 22.12.1923 tarihinde mezun olur ve Türkoloji’den doktora payesi kazanır. Lozan Türk Yurdu, 1922 yılında “Türk gençliğinin milli vazifeleri ne olmalıdır?” başlığıyla bir yazı yarışması düzenler, yarışmaya Budapeşte’den katılan Hamit Zübeyr yazdığı İzgü Mescid (Kaşgar’dan Cevap-Türkçe Hutbe) adlı eseriyle bu ödülü almaya hak kazanır. Daha sonra Türkiye’ye döner. Ankara’daki ilk görevi Maarif Vekâleti Hars (Kültür) Dairesi Kütüphaneler Umum Müfettişliği olan Koşay, sırasıyla, Hars Dairesi Asar-ı Atika ve Kütüphaneler Müdürlüğü ve 3. Sınıf Umum Müfettişliği, Ankara Etnografya Müzesi, Müzeler Dairesi Müdürlüğü, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Etnografya Müzesi Müdürlüğü görevlerini yürütmüştür. Tarih, etnoloji, arkeoloji, etnografya, müzecilik, arşivcilik, kütüphanecilik ve halk bilimi alanlarında birçok makale, inceleme ve tanıtım kaleme almıştır. İlmi çalışmalarının yanı sıra edebi çalışmalara da yer vermiş roman, hikâye ve çeşitli konularda şiirler de yazmıştır. Ulusal ve uluslararası birçok ilmi kurula üye olmuş ve 1980 yılında En İyi Halk Bilimci ödülüne layık görülmüştür. Hamit Zübeyr Koşay 1 Ekim 1984 tarihinde Ankara’da vefat etti.

Hamit Zübeyr Koşay’ın ilmi çalışmalarının yanında, Tamyanlı mahlasıyla yazmış olduğu şiirleri de büyük önem arz eder. Ailesinin ikamet etmiş olduğu Tamyan kasabasının ismini kendisine mahlas olarak seçmiştir. Koşay şiirlerinin bir kısmını Kazan Türkçesiyle, bir kısmını ise Türkiye Türkçesiyle yazmıştır. Kazan Türkçesiyle yazmış olduğu bazı şiirleri: Çılbır, Olug Bulsa, Cırlarım, Bir Tüşünce Küyündire, Niy Ad Takıym Sina, Atılgan Yıldız’dır. Şiirlerin tamamı göz önünde bulundurulacak olursa, bu şiirlerin milliyetçi bir bakış açısıyla kaleme alındığı açıkça görülebilir. Kendi el yazısıyla kaleme aldığı bu şiirleri Bekir Sıtkı Çobanzade’ye sunmuş ve ona ithaf etmiştir. Koşay’ın daha sonra Kazan Türkçesiyle kaleme aldığı diğer şiirlerinde de genel olarak hürriyet, özgürlük, milli mücadele gibi kavramlar üzerinde durduğu görülebilir. Bunun iki temel sebebi vardır. Bunlardan ilki kendi yaşantısıdır. Henüz çocuk yaşta ata yurdundan ayrılması, aile özlemi ve doğduğu toprakların Rus egemenliğinde gurbet yurdu haline gelmesi onu derinden etkilemiş ve bu durum şiirlerine etkin bir şekilde yansımıştır. Özlemini sürdüğü ata yurdunun yeniden bağımsız oluşu ve barış üzerine kurulmuş bir dünya, onun şiirlerinde en büyük hedef olarak karşımıza çıkmaktadır. Şiirlerinde hürriyet, milli mücadele gibi temaları işlemesinin ikinci temel sebebi ise özellikle Balkanlarda ve Rus coğrafyasındaki soydaşlarının maruz kaldıkları zulümlere, çektikleri sıkıntılara kayıtsız kalamayışıdır. Bu yüzden şiirlerinde halkından bahseder hep ve onların sesini duyurmaya çalışır. Hamit Zübeyr, hemen hemen tüm şiirlerinde ana tema olarak hürriyet kavramını seçmiştir. Onun en büyük hayali Türk Dünyasının özgürlüğüne kavuşması ve çekilen sıkıntıların son bulmasıdır. Bu hayalini şiirlerinde işleyen Koşay, milliyetçi bakış açısını hiç gizlememiş, ulusal mücadelenin yanında evrensel barışın gerekliliğini hep savunmuştur. Şiirlerini “sanat toplum içindir” felsefesi üzerine kurmuş, hemen hemen tüm şiirlerinde topluma ayna tutarak onların sesi olmayı amaç edinmiştir. Hamit Zübeyr, sadece Kazan Türkçesiyle, romantik-milliyetçi şiirler kaleme almamıştır. O, Türkiye’ye döndükten sonra Anadolu’nun içinde bulunduğu duruma kayıtsız kalmamış ve bu durumu aktaran şiirler yazmaya da gayret etmiştir. Bunların başında Seddülbahir’de Ezan Sesi, Yollar, Çölde Öksüz Ceylan Yavrusu adlı şiirleri gelir. Koşay gerek Kazan Türkçesiyle gerekse Türkiye Türkçesiyle yazmış olduğu şiirlerinde vatan, millet, hürriyet gibi temaları işlemiş ve toplumsal bir duyarlılık oluşturmayı amaç edinmiştir. Yaşamış olduğu hayat, ata yurdundan ayrı kalması, Çarlık Rusya rejim yüzünden Türklerin çekmiş olduğu sıkıntılar, gördüğü zulümler, Balkanlarda bağımsızlık mücadelesi veren Türkler, şiir dünyasının şekillenmesinde önemli bir yere sahiptir. Şiirlerinde ana fikir her ne kadar hürriyet olsa da yer yer günlük hayatı ve halkın günlük yaşantısını da şiirlerine ustaca taşımayı bilmiştir. Çünkü o bir halk adamıdır ve kendini halktan biri olarak görür. Toplumu çok iyi gözlemler ve gözlemlerini usta bir şair olarak satırlara aktarır.