Madde Detay

Gelibolulu bir şair olup adı Ahmed’dir. Şuarâ tezkirelerinden yalnız Âsım (ö. 1086/1675)’ın kaleme aldığı Zeyl-i Zübdetü’l-Eşâr adlı tezkirede adı geçer. Dîvân’ında yer alan Hasb-i Hâl-i Hükûmet-i Hod Der-Baba-yı Atîk başlıklı manzumedeki ifadelerine göre mesleği kadılıktır. Yârî, önce Bozcaada’da kadılık yapmış daha sonra Babaeski’de görevine devam etmiştir. Dîvân’ındaki bilgilerden Yârî’nin Osmanlı coğrafyası içerisinde Bozcaada, Gelibolu, İstanbul, Edirne, Babaeski, Üsküp, Pür-zerrîn (Prizren)’de çeşitli vesilelerle bulunduğu anlaşılmaktadır.

Yârî’nin anılması gereken yönü kaside şairi olmasıdır. Zirâ Dîvân’da yer alan elli bir kasideyle yaşadığı asırda kaside şairi olarak bilinen ve elli dokuz kasidesi bulunan Nef’î’den sonra bu sahada ismi zikredilmesi gereken şairlerden biridir. Kasidelerinin türüne bakıldığında en fazla naat kaleme aldığı görülmektedir. Hz. Peygamber’e olan muhabbetin samimi bir üslupla ifade edildiği on dört naattan biri hem  fahriye hem naat başlığını taşımaktadır. Şairin kasidelerinde naatlarından sonra dikkat çeken bir diğer tür de fahriyeleridir. Bu  konuda bir fahriye şairi olan Nef’î kadar başarılı olduğu söylenemese de onun iyi bir takipçisi olduğu ifade ve üslûptaki benzerliklerden açıkça görülmektedir.

Şairin dil anlayışı da sebk-i Hindî üslûbunun etkisi altında şekillenmiştir. Bu nedenle derin hayâllerin yanında sade, yalın cümleler, tamlamalar; birleşik sıfatlarla örülmüş anlaşılması zor ifadeler iç içedir.

Mu’cemü’t-târîhi’t-türâsi’l-İslâmî fî mektebâti’l-âlem: el-mahtûtât ve’l-matbûât adlı eserin 2. cildinde Yârî ve eserine dair verilen bilgiye dayanarak şairin ölüm tarihi 1688/1689 tarihleri arasında veya bu tarihten sonraki bir tarih olmalıdır.

Şairin şu anki bilgilere göre mevcut tek eseri Dîvân’ıdır. Dîvân’ın tek nüshası, Millet Kütüphanesi Ali Emîrî Manzum 514’te kayıtlıdır. Eserin 195a varağında “varak 198” kaydından eserde üç varağın kopuk olduğu anlaşılmaktadır. Oldukça hacimli olan eser, gayr-ı müretteb bir dîvândır. Dîvân’da baş tarafı noksan bir dîbâce, beş mesnevî, elli bir kaside, iki terkîb-bend, iki muhammes, üç tahmis, iki müseddes, bir tesdis, sekiz yüz on beş Türkçe gazel, sekiz Farsça gazel, yetmiş dokuz genel konulu kıt‘a, yirmi tarih kıt‘ası, üç nazm, elli iki rübâ‘î, yetmiş sekiz dü-beyt, elli muammâ, yüz elli beş matla’, sekiz müfred yer almaktadır. Yârî hakkında kaleme aldığı bir makaleyle şairi ilim âlemine tanıtan Selçuk Eraydın’dır. Dîvân’ı üzerine bir doktora çalışması yapılmıştır (Karayazı, 2012).

Ahmed Yârî (2013). Yârî Dîvânı. haz. Nurgül Karayazı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.

Âsım Mehmed. Zeyl-i Zübdetü’l-eş‘âr. İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphânesi Türkçe Yazmalar Bölümü. Demirbaş nu. 1711, 26^a.

Cunbur, Müjgân (2007). “Yârî (17. yy.)”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. proje yürütücüsü: Sadık Tural. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. C. 8. 584.

Eraydın, Selçuk (1985). “Yâri ve Tevhidi Tevhîd-i Zât-ı Hudâ-vend-i Kâinât”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi). S. 3. 329-331.

Eraydın, Selçuk (1986). “Na’tler ve Yâri’nin ‘Der Vasf-ı Hazret-i Sultan-ı Enbîyâ’sı”. Altınoluk Dergisi. S. 9. 21.

Eraydın, Selçuk (1997). Tasavvuf ve Edebiyat Yazıları. İstanbul: Mavi Yayıncılık. 167-170.

İpekten, Haluk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu, Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.

İstanbul Kütüphâneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (1959). II. Cilt. XVII. Asır. Ankara: Maarif Vekaleti.

Karayazı, Nurgül (2012). 17. Yüzyıl Şâiri Ahmed Yârî ve Dîvân’ı (İnceleme-Metin). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı. Doktora Tezi.

Levend, Agâh Sırrı (1973). Türk Edebiyatı Tarihi I. Cilt Giriş. Ankara: Türk Tarih Kurumu
Basımevi.

Mu’cemü’t-târîhi’t-türâsi’l-İslâmî fî mektebâti’l-âlem: el-mahtûtât ve’l-matbûât: Dünya Kütüphânelerinde Mevcut İslâm Kültür Tarihi İle İlgili Eserler Ansiklopedisi [t.y.]. haz. Ali Rıza Karabulut, Ahmet Turan Karabulut. Kayseri: Mektebe Yayınları, Kayseri. C. 2. 1327/nr. 3677.

Özkırımlı, Atilla (1984). Türk Edebiyatı  Ansiklopedisi. İstanbul: Cem Yayınevi. C. 4. 1213.

Tuman, Mehmet Nâil (2001). Tuhfe-i Nâilî Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri II. haz. Cemâl Kurnaz, Mustafa Tatçı. Ankara: Bizim Büro Yayınları.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler (1998). yay. haz. Ezel Erverdi, Mustafa Kutlu, İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları. C. 8. 564.

Ünver, Niyazi (2007). “Yârî (18. yy)”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyatçıları  Ansiklopedisi. proje yürütücüsü: Sadık Tural. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. C. 8. 584. 

Gazel

Âlemde dime âdeme bir yâr bulınmaz

Çok yâr velî yâr-ı vefâ-dâr bulınmaz

Her mûy tenümde birer esrâra emîndür

Ammâ n’ideyin vâkıf-ı esrâr bulınmaz

Feryâdı ko ey bülbül-i şeydâ-yı mahabbet

Gülzâr-ı cihânda gül-i bî-hâr bulınmaz

Çok âşık-ı ser-bâz hakīkatde bakarsan

Mansûr gibi asrda serdâr bulınmaz

Âlem heme sermest-i mey-i câm-ı tecellî

Keyfiyyetin anlar dil-i hüşyâr bulınmaz

Geşt eylesen ey Abdî-i ârif bu cihânı

Yârî gibi bir mahrem-i gam-hâr bulınmaz (Karayazı 2013: 667).