Madde Detay

Doğum yeri ve tarihi bilinmemektedir. Asıl adı Mehmed Âkif’tir. Enderunlu ve Mîralem Mehmed Bey-zâde Mehmed Âkif Bey olarak tanındı. Mîralem Mehmed Bey’in torunudur. Büyük dedesi ise Mısır ve Bosna kaptan-ı deryalığı yapan Vezir Koca Bekir Paşa’dır. İlk eğitimini dedesinden aldı. 1193/1779-80 yılında Enderun’da kilar-ı hassa bölümüne girdi. Burada iyi bir öğrenim gördü. Vefat tarihi bilinmemektedir. Mir’ât-i Şi‘r adlı eserinin tamamlanma tarihi olan 1211/1796-97’de hayatta idi.

Âkif, edebiyatımızda şairliğinden daha çok Mir’ât-i Şi‘r adlı tezkiresi ile tanındı. Sultan III. Selim’e sunulan eserin tespit edilebilen beş nüshası bulunmaktadır. Bunlardan biri Mahmut Kemal İnal’ın kendi kişisel kütüphanesinde yer almaktadır. Diğer nüshalar ise Millet Kütüphanesi Ali Emirî Kitaplığı 773, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Emanet Hazinesi 1522, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi T. 2538, Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu 06 Hk 1237’dedir. Eserin ön sözünde belirtildiği üzere yazılış tarihi Mir’ât-i Şi‘r tamlamasının karşılığı olan 1211/1796-97 yılıdır. Enderunlu Âkif ön sözde, şairlik yeteneği olmadığı için farklı bir tezkire yazarak adının yadigâr kalmasını amaçladığını ve bu nedenle bu tezkireyi kaleme aldığını belirtmektedir. Eser, Enderunlu Mehmet Âkif’le birlikte Enderun’da yetişmiş yirmi üç şairin biyografilerinin aktarıldığı bir şairler tezkiresidir. Mukaddime, Hane-i Hassa, Hazine-i Hümayun, Kiler-i Hassa ve Hane-i Seferli şairleri ve hatime olmak üzere altı bölümden oluşmaktadır. Bir zümreye ait şair biyografilerinin yer alması Mir’ât-i Şi‘r’i diğer şuara tezkirelerinden ayırarak özgün kılar. Eserin dili ağır ve ağdalıdır. Biyografiler verilirken uzun tamlamalar kurularak söz uzatılmıştır (Uysal Bozaslan 2012). Eser üzerinde biri yüksek lisans olmak üzere iki çalışma (Kılcı 2001; Bozaslan Uysal 2012) yapılmıştır.

Cunbur, Müjgan (hzl.). (1999). İbnülemin Mahmed Kemal İnal-Son Asır Türk Şairleri (Kemâlü’ş-Şuarâ). C. 1. Ankara: AKM Yay. 113-115.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1936-1945). “Âkif (Enderunlu)”. Türk Şairleri. C. 1. İstanbul: Bozkurt Matbaası. 29-30.

Hançerlioğlu-Kılıç, Filiz (2002). “Âkif Bey”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 1. Ankara: AKM Yay. 263.

Kılcı, Mehmet (2001). Enderunlu Mehmet Akif: Mir’ât-i Şi‘r. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay. 626-627.

Oğraş, Rıza (hzl.) (2001). Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u İnceleme-Metin. Burdur: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10734,bahcepdf.pdf?0 [erişim tarihi: 28.05.2014]. 141-143.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). “Âkif”. C. 1. İstanbul: Dergâh Yay. 92.

Uysal Bozaslan, Seda (2012). “Enderunlu Mehmet Âkif’in Mir’ât-i Şi’r Adlı Tezkiresinin Muhtasar Bir Nüshası”. Turkish Studies=Türkoloji Araştırmaları 7 (2): 2531-2568. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/503051239_142Uysal%20Bozaslan%20Seda_S-2531-2568.pdf [erişim tarihi: 28.05.2014].

Mir’ât-i Şi‘r’den

İbâdî

Diyâr-ı Konya’da tarîk-i Mevleviyyeden Ahmed Efendi nâm mürşid-i sâhib-irşâdun “semâ‘-hâne”-i sulbünden tennûre-bend-i meydân-ı vücûd olup bir zeri‘a ile der-sa‘âdete vürûd ve meş‘al-i emânîsi ibtidâ-yı serây-ı dil-ârâ-yı Galata çerâglıgına cilve-bahş ü rû-nümûd olmagın eyyâm-ı cüvânî vü ezmine-i şebâb-ı serî‘ü’ş-şitâbın tahsîl-i fünûn u ma‘ârife masrûf ve semend-i irfâna vâdî-i ulûm-ı akliyye vü nakliyyeye ma‘tûf iderek müddet-i vefîre serây-ı mezbûrda ârâm ve nihâyet hazîne-i hümâyûna çerâg buyurularak ilâ hâzihi’l-ân ol vâdîlerde pûyân bir şâ‘ir-i nâdire-güftâr ve münşî-i mâhir-uzviyyet-i şu‘arâdur ki berây-ı isbât-ı eş‘âr-ı âb-dârlarından bir iki gazel tastîr kılındı.

Gazel

Hâl-i ruhsârun gören üftâdeler hayrân olur

Kalbimizde mihr-i aşkun âteş-i sûzân olur

 

Ol tabîb-i çâre-sâzım yâremi çok tâzeler

Dem-be-dem bu şerhalarla korkarum bürkân olur

 

Mürg-i dil bir dâma düşdi çâresiz kaldum meded

Kuşca cânum gel azâd it ten yanar büryân olur

 

Kulzüm-i aşk içre cânâ bir keşâ-keşdür gider

Var mı Hâfız sen gibi hiç böyle ser-gerdân olur

Şâ‘ir-i mezbûrun zebân-ı fârisîde dahi eş‘ârı olup ba‘zı âsârında (İbâdî), ba‘zı eş‘ârında (Hâfız) tahallüs itmektedür.

(Uysal Bozaslan, Seda (2012). “Enderunlu Mehmet Âkif’in Mir’ât-i Şi’r Adlı Tezkiresinin Muhtasar Bir Nüshası”. Turkish Studies=Türkoloji Araştırmaları 7 (2): 2531-2568. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/503051239_142Uysal%20Bozaslan%20Seda_S-2531-2568.pdf [erişim tarihi: 04.06.2014]. 2549-2550.)

 

Şehen-şâh-ı hünerver şehr-yâr-ı ma‘delet-perver

Olur fâ’ik kelâm-ı dür-nisârı nükte-sencâne

...

Müsellem hâme-i gevher-feşân-ı seyf-i sârimle

Hezârân vech ile rüchânı zâhir tâc-dârâne

 

Eger asdâf-ı tab‘-ı dür-nisârı reşha-pâş olsa

İder îrâs-ı gıbta ebr-i lü'lü-bâr-ı nîsâne

 

Şehen-şâh-ı felek-evreng gerdûn-rütbe kim zâtı

Medâr-ı iftihâr olur mülûk-i âl-i Osmâna

...

Cihân-bân-ı Felâtûn-re’y ü İskender-dirâyet kim

Olur sedd-i sedîd re’y-i rezîni ehl-i udvâna

 

Harâb-âbâd güni nev-be-nev ta‘mîr idüp lutfı

Medâr-ı emn ü râhat olur adli ehl-i îmâna

 

Müşâbih cünbiş-i efvâc-ı mevc-i saff-ı enbûhı

Piyâde leşker-i deryâ-hurûşun mevc-i Ummâna

 

İder hâkister elbet düşmen-i bed-hâhı reşkinden

Müretteb leşker-i âteş-feşân-ı ceyş-i top-hâne

 

Adüvv-i bed-sigâli darbe-i evvelde şemşîri

İder sad-pâre ger cür’et idüp gelseydi meydâna

 

Hücûm-ı satveti berk-iltihâb-ı zûr-ı şemşîri

Olur âteş-figen hırmen-geh-i sabr-ı Nerîmâna

 

Düşer teb-lerze bîm-i kahr-ı tîg-i cân-şikâfından

Zemîn-i Hind ü Çin ü kişver-i fagfûr u hâkâna

 

İder berkende bîhından nihâli bagy u tugyânı

Vezân eylerse bâd-ı kahrı nahlistân-ı tugyâna

...

Eyâ hâkân-ı gerdûn-câh u fermân-rân-ı heft iklîm

Kerem kıl bir nigâh it türrehât-ı nâ-be-sâmâna

 

Perîşân nazm-ı bî-ma‘nâ me’âl-i zâde-i tab‘ım

Degül şâyeste gerçi i‘tibâr-ı ehl-i irfâna

 

Edâ-yı şâhid-i mazmûn-ı rengîni unutdurdı

Ezâ-yı cevr-i dehrî Âkif-i âşüfte sâmâna

 

Kerîm ü kâm-rân bir pâdişâh-ı taht-perversün

Nazar kılma kusûr-ı nazm-ı kem-kadr ü perîşâna

 

Şehen-şâhâ zılâl-i sâye-i zât-ı hümâyûnun

Cihân turdukca virsün zîb ü fer taht-ı cihân-bâna

(Uysal Bozaslan, Seda (2012). “Enderunlu Mehmet Âkif’in Mir’ât-i Şi’r Adlı Tezkiresinin Muhtasar Bir Nüshası”. Turkish Studies=Türkoloji Araştırmaları 7 (2): 2531-2568. http://www.turkishstudies.net/Makaleler /503051239_142Uysal%20Bozaslan%20Seda_S-2531-2568.pdf [erişim tarihi: 18.05.2014]. 2535-2537.)