Madde Detay

Asıl adı Süleyman’dır. Şiirlerinde Ârif mahlasını kullandığı için Ârif Süleyman veya Süleyman Ârif olarak tanınmıştır. İstanbul’da doğan şairin, doğum tarihi hakkında kaynaklarda bir kayıt yoktur. Babası III. Ahmed’in sadrazamlarından Mehmed Paşa’nın kethüdalığı ve mîrâhûr-ı şehriyarîliği görevlerinde bulunan Hasan Ağa b. İbrahim Ağa'dır. Ârif Süleyman, Dîvân-ı Hümâyûn hâcegânından olup silahdar kâtipliği, süvari mukabeleciliği ve defter eminliği gibi görevlerde bulunmuştur. Defter eminiyken (1182/1768), orduyla gittiği bir sefer esnasında 1183/1769 yılında İsakça/İsakçı’da (Silistre) vefat etmiş ve aynı yere defnedilmiştir. "Ârif-i ‘arş-ı berîn” ibaresi ölümüne tarihtir.

Ârif’in dört eseri vardır:

1. Dîvan: Devhatü’l-Küttâb’da üç dilde divanı olduğu kaydedilse de elimizde sadece Türkçe Dîvân’ı vardır (Kilisli M. Rifat 1942: 96). Dîvân'daki şiirlerden 2 kaside, 1 kıta, 9 gazel, 3 tahmis, 1 nazm, 11 beyit Farsça'dır. Dîvân'da gazellerin (146 adet) yanında kasideler ve musammatlar da önemli bir yekûn tutmaktadır. Temmet kaydından sonra Fâik’in Dîvân’ın tertibine tarih düştüğü (1178/1764) mesnevi şeklinde yazılmış 17 beyitlik bir takrizi vardır. Dîvân, Reisülküttap Ârif’e atfedilerek Dîvân-ı Ârif Reisülküttâb adıyla Kahire’de basılmış (Ârif 1258/1844), tenkitli metni de yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (Tankuş 2002). Basılan Dîvan’da, Ârif Süleyman Dîvân’ının incelediğimiz yazmasındaki (Esad Efendi. Nr. 2656) şiirlerin hepsi mevcuttur. Baskının başındaki Mi’râciyye ise Abdülbâkî Ârif’e (ö. 1713) aittir. Bu durumda baskıdaki diğer şiirlerin, Ârif Süleyman, Abdülbâkî Ârif, Reisülküttab Ârif’e veya Ârif mahlaslı başka şairlere ait olabileceği ihtimali ortaya çıkmaktadır. Ayrıca Ârif Süleyman’dan söz eden kaynaklarda örnek verilen şiirlerin hepsinin de söz konusu yazmada bulunması, fakat baskıda olup yazmada olmayan şiirlerden bir beyit dahi verilmemesi bu nüshanın güvenilirliğini artırmaktadır. Bu durumda basılan Dîvân’ın Ârif Süleyman’a aidiyetini kabul etmekle birlikte, yazma Dîvan’da (Esad Ef. Nr. 2656) bulunan şiirler ile Abdülbâkî’nin Mi’râciyye'si dışında kalan şiirlerin hangi Ârif’e ait olabileceği konusunda ihtiyatlı davranmak gerekmektedir.

2. Hilye: Hakanî’nin Hilye'sine nazire olarak 1758 yılında yazılan 463 beyitlik bir mesnevidir. "Fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün" vezniyle yazılmıştır. Birkaç nüshası olan eserin en iyi nüshası Süleymaniye Esad Ef. Nr. 3585/2’de kayıtlı olanıdır (Tankuş 2002:6; Özdemir 2012: 1976).

3. Mi’râciyye: Dîvân nüshasında bulunan 187 beyitlik bir mesnevi olup "mef’ûlü mefâ’ilün fe’ûlün" vezniyle yazılmıştır (Esad Ef. Nr. 2656. vr.4a). Eser Ârif mahlaslı şairlerin Mi’râciyyeleri ile karıştırılmıştır. Bursalı Mehmed Tâhir’in (1338: 317-18) yanlışlıkla Reisülküttâb Ârif Dîvânı’nın başında basıldığını kaydettiği ve örnek beyitler vererek Ârif Süleyman’a atfettiği Mi’râciyye aslında Abdülbâkî Ârif’indir (Ârif 1258: 2-18). Ancak bu baskıda Ârif Süleyman’ın diğer şiirleri gibi Mi’râciyyesi de vardır (Ârif 1258: 24-32).

4. Regâ’ibiyye: 129 beyitlik Farsça bir eserdir. Eser başlıklarla ayrılmış 15 bölümden oluşmaktadır. Her bölümün sonunda Hz. Peygamber övgüsünde bir mütekerrir beyit vardır. "Fâ’ilatün fâ’ilatün fâ’ilün" vezniyle yazılmıştır (Yekbaş 2010: 74-76). Bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi'ndeki bir mecmuada kayıtlıdır (Damat İbrahim Paşa. Nr. 411. vr. 19b-24b).

Kaynaklarda, Ârif’in amcası İsmail Efendi ve Ebû Eyyûb-ı Ensarî türbedarı Memiş Efendi’den çeşitli konularda eğitim aldığı, üç dilde şiir söylemeye kadir, nüktedan, bilgili biri olduğu, şiir ve nesirde akranlarından öne çıktığı; özellikle sülüs, nesih, talik yazı başta olmak üzere hüsn-i hat ve tezhipteki maharetiyle de devrinde meşhur olduğu kaydedilir (İnal 1928: 211). Yine Suyolcuzade Necîb, hattatlığı sebebiyle söz ettiği Ârif’in şairliğini överken, kendisinin de onun şiirlerine nazire söylediğini belirtir (Kilisli M. Rifat 1942: 96). Zamanında gerek şiirleri gerekse hattatlığı ile şöhrete kavuştuğu anlaşılan Ârif, kendisinden önceki veya çağdaşı şairlerden etkilenmiş, özellikle Fuzûlî, Nâbî, Nâ’ilî, Nedîm, Sâbit, Vehbî, Zâtî gibi birçok şairin şiirlerini tanzir ve tahmis etmiştir. Ayrıca Farsçayı şiir söyleyebilecek derecede bildiği, Sâ'ib’in şiirlerine söylediği tahmisler ve Dîvân’ındaki diğer Farsça şiirler de göstermektedir. Şiirlerinde devrine göre sade sayılabilecek bir dil kullanan Ârif'in, hikemî ve Sebk-i Hindî tarzında söylenmiş şiirleri de vardır. 

Aktan, Ali, A. Yuvalı ve Metin Hülâgü (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî Yahut Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye. C. 3. İstanbul: Sebil Yay. 303.

Alıcı, Lütfi (2004). “Ârif Süleymân ve Hilye-i Nebî Adlı Eseri”. Akademik Araştırmalar Dergisi  (22): 113-48.

Ârif (1258). Dîvân-ı Ârif Reisülküttâb. Kahire: Bulak Matbaası.

Ârif Süleyman. Dîvân-ı Ârif Süleyman. Süleymâniye Ktp. Esad Efendi. Nr. 2656.

Ârif Süleyman, Regâ’ibiyye. Süleymâniye Ktp. Damat İbrahim Paşa. Nr. 411. vr.19b-24b.

Bağdadlı İsmail Paşa (1945-1947). Keşfü'z-Zünûn Zeyli. C. 1. İstanbul: MEB Yay. 515.

Bursalı Mehmed Tâhir (1338). Osmanlı Müellifleri. C. 2/2. İstanbul: Ali Şükrü Matbaası. 317-18. 

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı. İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Ankara: AKM Yay. 201-202.

Fatin Davud (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul. 257-58.

Hâfız Hüseyin Ayvansarayî. Vefeyât-ı Ayvansarayî.  Süleymaniye Ktp. Esad Efendi. Nr. 1375. vr.75a.

Kılıç, Filiz (hzl.) Şefkat. Tezkire-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bağdâdî. kulturturizm.gov.tr. e-kitap: 95-98. 

Kilisli Muallim Rifat (hzl.) (1942). Suyolcuzâde Mehmed Necib. Devhatü’l-Küttâb. İstanbul: Güzel Sanatlar Akademisi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî:-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 2.  Ankara: Bizim Büro Yay. 604-605.

Müstakîmzâde Süleyman Sadeddin (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. Yay. hzl. İbnülemin Mahmud Kemâl İnal. İstanbul: Türk Tarih Encümeni Külliyatı. 211.

Okudan, Esra (2008). Ârif Mahlaslı Mi’raciyelerin Şairi Olarak Abdülbâkî Ârif ve Ârif Süleyman. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 

Özdemir, Mehmet (2012). “Türk Edebiyatında Manzum Hilye Türü ve Neccarzâde Rıza’nın Hilye-i Hâce Bahâüddin Şâh-ı Nakşıbend’i”. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic.  7(3): 1973-1992.

Sarıcı, Emine (2001). Ârif Süleyman: Hayatı Eserleri ve Hilye-i Nebeviyyesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Silahdarzâde Mehmed Emin. Silahdarzâde Tezkiresi. Millet Ktp. AE-Tarih. Nr. 795. vr. 50a-51a.

Şemseddin Sâmî ( 1996). Kâmûsu’l A’lâm. C. 4. (Tıpkıbasım). Ankara: Kaşgar Neşriyat. 3040.

Tankuş, Mustafa (2002). Ârif Süleyman’ın Hayatı Eserleri ve Dîvânı: Tenkidli Metin. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). "Ârif Süleyman". C.1. İstanbul: Dergâh Yay. 158. 

Uzun, Mustafa (1988). “Abdülbâkî Ârif Efendi”.  İslam Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.  195-198.

Uzun, Mustafa (1991). “Ârif Süleyman”. İslam Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 369-70.

Yekbaş, Hakan (2010). “Klasik Türk Şiirinde Regâibiyye ve Mehmed Fevzî Efendi’nin Regâibiyyesi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED]  (42): 69-95.

Gazel

Tehî-magzân gibi erbâb-ı dil sâhib-enîn olmaz

‘Ayândır kâse-i pür-meyde âvâz-ı tanîn olmaz 

Garaz sûret degil tebdîl-i meşrebdir mürebbîden

Belî tagyîr-i reng etmekle şûr-âb engübîn olmaz

Eser nâ-bûd olur sad zahm urulsa rûy-ı deryâya

Bu zâhirdir ki sâfî dilde kayd-ı zahm-ı kîn olmaz

Binâ-yı cism-i hâkînin esâsı ‘unsur-ı mâ’dır

Ne hikmetdir binâ ber-âb olan menzil metîn olmaz

Hüner göstermege meydânı var mişvârın ‘arz eyle

Kümeyt-i tab‘a ‘Ârif böyle bir vâsi‘ zemîn olmaz

(Ârif Süleyman. Dîvân. Süleymaniye Ktp. Esad Efendi. Nr. 2656. vr. 37a.)