Madde Detay

Armutlu'nun doğum yeri, doğum yılı ve ailesi hakkında bilgi yoktur. Bununla beraber 16. yüzyılın ortalarında doğduğu tahmin edilmektedir. Armutlu ile ilgili yapılan araştırmalarda onun bu adı alması Armut adlı bir yerde doğduğuna bağlanıyorsa da konuya temkinli yaklaşılması gerekmektedir. "Padişah uğruna niyet eyledi / Çıkup Cezayir’den gittiği vaktin" mısralarından, onun 17. yüzyılın başlarında I. Ahmet (1603-1617) döneminin ünlü denizcisi Murat Reis (?-1609)'in, Cezayir Beylerbeyi’nin emrinden Mora Sancak Beyliği’ne atandığında, Armutlu'nun da yanında bulunduğuna hükmedilmektedir. Yine Armutlu’nun Kaptan-ı Derya Halil Paşa (1620-1621)’nın korsan gemilerini cezalandırmak için 1609 yılında Mora Sancak Beyi Murat Reis’le beraber Kara Cehennem Seferi’ne katıldığından söz edilmektedir. “Bu imiş korsan gemisi Mısır’ın yolunu kesen” mısrasından hareketle Armutlu’nun Mısır Seferi’ne katıldığı düşünülmektedir. Öğrenimi hakkındaki bilgiler tahminden öteye gitmemektedir. Şimdiye kadar tespit edilen iki şiirinde öğrenim durumu hakkında bilgi olmasa da az çok tahsil gördüğü söylenebilir. Armutlu’nun ölüm tarihi ve yeri bilinmemekle beraber 17. yüzyılın başlarında vefat ettiği sanılmaktadır.

Armutlu’nun ‘eser’ ölçütünde bir çalışması yoktur. Tespit edilen iki şiirden ilki, Ahmet Kutsi [Tecer] tarafından 1928 yılında Halk Bilgisi Mecmuası’nda yayımlanmıştır (Tecer 1928: 129). İkinci şiiri ise Şükrü Elçin, Ali Ufkî’nin Mecmua-i Saz ü Söz adlı eserinde tespit etmiş ve Türk Folklor Araştırmaları dergisinde okuyucunun hizmetine sunmuştur (Elçin 1973: 6688).

Armutlu'nun hayatındaki belirsizlikler edebî kişiliği için de geçerlidir. Şiirlerinde katıldığı deniz savaşlarındaki kahramanlıkları dile getirmiştir. İki şiirinde de duru bir söyleyiş söz konusudur. Her iki şiirde âşık tarzında söylenmiş /yazılmış olsa da bazı kusurlarla karşılaşılmaktadır. Bu kusurlar âşığa ait olabileceği gibi, yüzyılların içerisinde kaynaktan kaynağa aktarılması sırasında da oluşmuş olabilir. "Murad Reis geldi gulbang çektirdi." mısraı ile başlayan şiiri destan havasıyla söylenmiş olmasına karşılık tasavvufî hususların varlığı da gözden kaçmamaktadır. "Murad Reis eydür zahir batında" mısraı ile "Armudlu eydür bu sultanım Hakla" mısraları savaş sırasında komutanla askerin aynı olduğunun örneğini göstermesi bakımından önemlidir. Fuad Köprülü'nün deyişiyle "Çırpanlı, Armudlu ve Kul Çulha Akdeniz'in meşhur kahramanı Murad Reis'in kahramanlıkları, kerametleri hakkında şiirler yazmışlardır." cümlesi de yukarıda belirtilen düşünceleri kuvvetlendirmektedir.Yine metinlerden hareketle Bektaşi olduğundan da söz edilmektedir (Elçin 1973: 6688). Bir divan şairi kadar olamasa da edebî sanatları yerli yerinde kullanmıştır. Bir şiirinin bestelenerek musiki mecmualarına (Mecmua-i Saz ü Söz) girmesine bakılırsa, Armutlu’nun döneminde sevilen bir âşık olduğu tahmin edilmektedir.

Alptekin, Ali Berat-Saim Sakaoğlu (2006). Türk Saz Şiiri Antolojisi (14-21. Yüzyıllar). Ankara: Akçağ Yay.

Aras, Veli (1977). “Armutlu”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi / Devirler / İsimler / Eserler / Terimler. İstanbul: Dergâh Yay.

Arısoy, M. Sunullah (1985). Türk Halk Şiiri Antolojisi. İstanbul: Bilgi Yay.

Çelik, Ali (2008). Türk Halk Şiiri Antolojisi. İstanbul: Timaş Yay.

Elçin, Şükrü (1973). “Saz Şairleri: Sazşairi Armutlu’nun Bir Şiiri”. Türk Folklor Araştırmaları. Temmuz. 14 (288): 6688.

Elçin, Şükrü (1988). Halk Şiiri Antolojisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

Elçin, Şükrü (1988). Akdeniz ve Cezayir’de Türk Halk Şairleri. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yay.

Köprülü, Fuad (2004). Saz Şairleri I-V. Ankara: Akçağ Yay.

Sakaoğlu, Saim (1989). “Türk Saz Şiiri”, Türk Dili, (445-450). Ocak- Haziran: 115-116.

Sanal, Haydar (1974). Çöğür Şairleri I: Armutlu XVI.-XVII. Yüzyıllar. İstanbul: Otağ Mat.

[Tecer], Ahmet Kutsi (1928). “Cezâir Halk Şairlerinin Şiirleri”. Halk Bilgisi Mecmuası, 1 (1): 129.

Destan

Murad Reis geldi gulbank çektirdi

Dîn-(İ)slâm sancağın diktüğü vaktin

Padişah uğruna niyyet eyledi

Çıkıp Cezayir’den gitdüği vaktin

Gâziler ceng için gördü yarağı

Doymaz muhannedin buna yüreği

Hep kâfirler koyuverdi küreği

Yezidler gelüp kıçtan çatduğu vaktin

Murad Reis eydür zâhir bâtında

Ya Rab hâcetim kabul eyle katında

Gök duman içinde kaldık tütünde

Kâfir baş topun atduğu vaktin

Yiğit yengil hep küreğe yapışdı

Kıçdan top otuna odlar erişti

Muhammed’in şefaati yetişti

Gemi yandı deyüp gördüği vaktin

Armudlu eydür: Bu Sultanım hakla

Hemen yezidlerin fendi top ile

Alarga ettirdik tüfek ok ile

Beş pâre kadırga çatduğu vaktin

Köprülü, Fuad (2004). Saz Şairleri I-V. Ankara: Akçağ Yay. 110.

Destan

Murad Reyis eydür hey gaziler hazır olun vaktinize

Hazreti Ali Düldül’e bindügi günlerdir bugün

El ayak hurdehâş olub şehid olur gaziler

Analar oğul deyüb andugı günlerdir bugün

Gün dogmadın rast geldin ol yezidi pusıda

Ümidimiz budur Hak’dan kılıç arşa asıla

Döğüşelim ey gaziler nice başlar kesile

Ulu kuşlar leşlere doydugı günlerdir bugün

Bu imiş korsan gemisi Mısır’ın yolını kesen

Kerbelâ’de şehid oldı İmam Hüseyin Hasan

Aldın kâfirin gemisin şükür geldin sag esen

Cezâyirlü şen olub geldügi günlerdir bugün

Armutlu eydür ey gaziler boyanmış kızıl kana

Kendüngüze magrur olmang dünya fenâdır fenâ

Derya yüzinde hûriler ceng ider bâd-ı sabâ

Muhammed mu’cizâtı indugi günlerdir bugün

Elçin, Şükrü (1973). “Saz Şairleri: Sazşairi Armutlu’nun Bir Şiiri”. Türk Folklor Araştırmaları. Temmuz. 14 (288): 6688.