Madde Detay

Ârif-zâde Âsım 18. yüzyıl divan şairlerindendir. Rumeli kadılarından Ârif Efendi’nin oğlu olduğundan Ârif-zâde lakabıyla tanındı (Çınar 2013: 17). Doğum tarihi bilinmemektedir. Asıl adı, Râmiz (Erdem 2004: 206) ve Nail Tuman (2001: II/616)'a göre Mehmed’dir. Daha sonra yazılan bazı biyografik eserlerde ismi Mahmûd olarak geçer (Ergun 1935: 104; Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi 1977: 106; Kılıç 2002: I/469). Râmiz’in Âdâb-ı Zurefâ’sında Âsım’ın, Rumeli kadılarından Pîrî-zâde dairesinden feyz alan maharetli ve şöhretli bir şair olduğu; ayrıca Rumeli kadılarından Karaferyalı Mahmud Efendi'yle genç yaşta yakınlık kurarak, devrin önemli âlimlerine bağlandığı belirtilmektedir. Âsım bu hâl ile mesut iken keyif verici maddelere düşkünlüğü sebebiyle, bu maarif ortamından uzaklaşmış, siyasi kargaşa yüzünden devrin büyüklerinin gözünden düşmüş, maddi ve manevi sıkıntılar içinde 1150/ 1737 tarihinde vefat etmiştir (Çınar 2013: 118).

Âsım’ın tespit edilebilen tek eseri Dîvânçe’dir.

1. Dîvânçe:  Eserin iki yazma nüshası vardır: Milli Ktp. Yz. A. 6868; Milli Ktp. Yz. A. 8862. Dîvânçe’de, 8 tahmis, 16 kıta (5’i tarih), 49 gazel, 2 mesnevi (birisi Tuhfetü’z-Zenân adlı 80 beyitlik), 6 şarkı, 45 müfret, 4 rubai, 1 murabba, 1 müseddes, 8 nazm olmak üzere 140 şiir vardır. Dîvânçe'de yer alan Tuhfetü’z-Zenân (vr. 23a) 80 beyitlik kısa bir mesnevidir. Bu eser bazı kaynaklarda Tufetü’z-Zamân şeklinde belirtilmekteyse de bu isim yanlıştır. Tuhfetü’z-Zenân konusu bakımından orijinal bir eserdir. Eserde üç karakter vardır: Şair, dilber ve âşık. Eserin dili sade ve akıcıdır. Halkın zevk düzeyine uygun olarak yazılmış olup, bazı folklorik unsurlar açısından dikkate değer addedilebilir.

Âsım’ın edebî şahsiyetiyle ilgili kaynaklarda fazla bir bilgi yoktur. 18. yüzyılda Nedîm’in, birçok şair üzerinde olduğu gibi Âsım üzerinde de derin tesirleri vardır. Âsım da bir beytinde bunu, "Var ‛Âsımın karâbeti tab‛-ı Nedîm ile / Benzer edâsı bir birine bir diyârlıdır" beytiyle ifade eder. Âsım, zevk ve eğlenceye düşkün bir kimsedir. Hayatına dair bu iniş çıkışlar şiirlerinde de sezilmekle birlikte, o genellikle hayata bağlı, yaşamayı seven, şen tabiatlı, gerçek hayatı şiirlerinde aksettirmeyi gaye edinmiş bir şairdir. Tasavvufi bir eğitimden geçmiş olmakla birlikte, şiirlerinde tasavvufi bir eda sezilmez. Şiirlerindeki tasvirler genellikle dışa dönüktür. Aşkını ifade ediş biçiminde, “Nedîmane söyleyiş” bir başka ifade ile “şuhane” bir eda sezilir. Şiirlerinde hâkim olan aşk beşeri aşktır. Zaman zaman Nâbî’nin açtığı hikemi tarzdan etkilenerek de bazı şiirler yazmıştır. Âsım’ın dili yüzyılın geleneğine uygun olarak çok sade, üslubu akıcıdır. Âsım’ın bazı şiirleri -özellikle şarkıları- oldukça sadedir. Âsım üslubu üzerindeki Nedîm tesiri açıkça görülmektedir. O, kendine ait bir şiir üslubu oluşturma gayreti içindedir ancak bu vadide taklitten öteye geçemez. 

Aydemir, Yaşar (2007). “Metin Neşrinde Mecmuaların Rolü ve Karşılaşılan Problemler”. Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları 2/3: 130. [erişim tarihi: 22.03.2009].

Çınar, Bekir (2013). Ârifzâde Âsım ve Dîvânçesi. Ankara: Altınpost Yay.

Eflatun, Muvaffak. “Ârifzâde Âsım ve Divançesi”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 14: 81-88. www.turkiyat. selcuk.edu.tr/pdfdergisi/s14 /eflatun.pdf  [erişim tarihi: 22.03.2009].

Erdem, Sadık (hzl.) (1984). Râmiz Âdâb-ı Zurefâ. Ankara: AKM Yay.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1935). Türk Şairleri. C.1. İstanbul.104.

Gibb, E. J. Wilkinson (1999). Osmanlı Şiir Tarihi. çev. Ali Çavuşoğlu. C. III. Ankara: Akçağ Yay. 280.

            İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 

İsen, Mustafa vd. (2002). Şair Tezkireleri. Ankara: Grafiker Yay.

İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu II-III (1967). İstanbul: MEB Yay.

Kılıç, Filiz Hançerlioğlu (2002). “Asım”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 1. Ankara: AKM Yay. 469.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâ’ilî. Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 2621.

Macit, Muhsin (hzl.) (1997). Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yay.

Mazıoğlu, Hasibe (1992). Nedim'in Divan Şiirine Getirdiği Yenilik. Ankara: Akçağ Yay.

Tanpınar, Ahmet Hamdi (1967). “Nedim’e Dair Bazı Düşünceler”. Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: MEB Yay.182.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1986). “Âsım”. C.1. İstanbul: Dergah Yay. 176.

Gazel  

Lutf it beni muhtâc-ı hisân eyleme yâ Rab

Dest-i dîgerâna nigerân eyleme yâ Rab

Cürm ü günehim dâmen-i gufrânıla setr it  

Urma yüzime halka 'ayân eyleme yâ Rab

Dil-hasta idüp eyleme küffârına muhtâc

Mahrûm-ı neşât-ı ramazân eyleme yâ Rab

Güldürme bana hâlime reşk itmesün a'dâ

Üftâde-i hayrân-ı emân eyleme yâ Rab

Bir neş’e-i dîgerle pür eyle dil-i zârı

Ekdâr ile lebrîz-i figân eyleme yâ Rab

Düşmenlerimi dahı esirge kerem eyle

Bir vech ile mağlûb-ı zemân eyleme yâ Rab

Dûr eyleme bir lahza koma zulmet-i gamda

Çeşmimden o mehrûyı nihân eyleme yâ Rab

Matlûbını ihsân idüp 'Âsım-ı zârı

Minnetkeş-i dûnân-ı zemân eyleme yâ Rab 

(Çınar, Bekir (2013). Ârifzâde Âsım ve Dîvânçesi, Ankara: Altınpost Yay. 70.)