Madde Detay

Asıl adı İlyas’tır. Kimi kaynaklarda “Derviş İlyas Ahmed Çelebi” olarak anılır. İstanbul Yenihisarlıdır. “Üsküdarlı Aşkî” adıyla şöhret bulan şair kimi kaynaklarda “Rumelihisarlı Aşkî” olarak da geçer. Babası da bir yeniçeri olan şair dergâh-ı muallâ yeniçerilerine dâhil oldu. Askerliği esnasında Belgrad ve Alman seferleri ve Rodos’un fethine katıldı, Limni’de bulundu. Şiire olan merakı dolayısıyla askerlikte ilerleyemeyerek bir müddet kâtiplik yaptı. Kâtiplik görev sırasında Alman seferinde öldüğü iddiasıyla ulufesi kesilince tasavvuf yolunu seçti. Âşık Çelebi ve Âlî’ye göre “Hacı Bektaş kisvetin Hacı Bayram tâcına değişerek” 1534 yılında İstanbul’da Müeyyed-zâde Şeyh Hacı Çelebi zaviyesine girdi. İdris-zâde Ebulfazl’ın defterdarlığı sırasında yeniden kâtipliğe başladı. Bir şiiri Kanunî’nin çok hoşuna gidince arzu ettiği şekilde emekliye ayrıldığı gibi padişah şaire bir yalı alabilecek kadar ulufe verdi. Âşık Çelebi bu yalıda zevk ve safa içinde ömür süren şairin burayı aynı zamanda bir şiir meclisi haline getirdiğinden de söz etmektedir. Üsküdar’daki evi devrin şiir meclislerinden biri durumundaydı. Âşık Çelebi, Aşkî’nin bu yalıda yaşadığı gösterişli hayatı uzun uzun anlatır. Bu debdebeli hayatın sonunda borçlanarak güç duruma düşen Aşkî II. Selim’e sunduğu “kerem” redifli kasideden bir netice alamayınca yeniden Rumelihisarı’na döndü ve 984’de (1576/77) orada öldü. Divan sahibi olan Aşkî’nin bu eseri üzerine iki doktora tezi hazırlanmıştır (Pala 1983; Uzun 2011). Sadık Yazar şairin Muhtar-nâme ve Menâzilü’s-sâlikîn adlı iki de mesnevisi olduğunu tespit etmiş (Yazar 2011) ve her iki eseri de yeni harflerle neşretmiştir (Yazar 2012). Bu mesnevilerin yanı sıra Süleymaniye Kütüphanesi Damat İbrahim Paşa Nu. 1151’de yer alan Arûsu’l-arûz adlı mensur eserin de ona ait olduğu düşünülmektedir (Yazar 2011: 389). Delîlü's-Sâlikîn isimli eseri üzerinde de bir yüksek lisans tezi bulunmaktadır (Nayman 2019).

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

 “Aşkî” (1976). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Dergâh Yay. 439.

Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzemâ. Ankara: AKM Yay.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1936). Türk Şairleri. C.1.

Fâizî. Zübdetü’l-Eş’âr. Milli Kütüphane, Yz. A. 679, vr. 73b.

İsen, Mustafa (hzl.) (1994). Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Köksal, M. Fatih (hzl.)(2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf. [erişim tarihi: 20.03.2013]

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Nâ’ilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Nayman, Meral (2019). Üsküdarlı Aşkî'nin Delîlü's-Sâlikîn Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.

Pala, İskender (1983). Aşkî Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Dîvân'ı. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Riyâzî. Riyâzü’ş-Şu’arâ. Süleymaniye Kütüphanesi, Es’ad Ef. Nr. 3871, vr. 76a.

Sehî (1325). Tezkire-i Sehî. İstanbul: Matbaa-i Âmidî.

Sungurhan Eyduran, Aysun (2002). “Aşkî”. Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi. C. 1. 439.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Şemseddîn Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. İstanbul: Mihrân Matbaası.

Uzun, Süreyya (2011). Üsküdarlı Aşkî Divanı (Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Ünver, İsmail (1991). “Aşkî, Üsküdarlı”. İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Yazar, Sadık (2011). “XVI. Yüzyıl Şairlerinden Üsküdarlı Aşkî’nin Eserleri Hakkında Yeni Tespitler”. Türkiyat Mecmuası (21): 375-393.

Yaltkaya, Şerafettin ve Kilisli Rıfat Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. İstanbul: MEB Yay. 

Yazar, Sadık (2012). Üsküdarlı Aşkî’nin İki Tasavvufî Mesnevisi: Tercüme-i Muhtârnâme ve Menâzilü’s-Sâlikîn. İstanbul: Okur Akademi Yay.

 Gazel

 Lutf idüp geçmezse dildârum günâhumdan benüm

 Âh kim bir gün yanısar âlem âhumdan benüm

 Gamzesi hançer çeker komaz yüzini görmege

 Yâ Rab ana ne ziyân olur nigâhumdan benüm

 Zülfi sevdâsına gönlümi gözümdür düşüren

 Gör neler gelür bana bu rû-siyâhumdan benüm

 Ey sabâ ol mâh-ı bî-mihrün iricek kûyına

 Gâfil olmasun di âh-ı subhgâhumdan benüm

 Çün ölüp toprag olam sinümde bite lâleler

 Haddinün mihri kohusıyla giyâhumdan benüm

 N’ola izi tozını bâd ile gönderse dise

 Armagandur gözlerüne hak-i râhumdan benüm

 Bendesidür işiginde Aşki’yi redd itmesün

 Bu durur ancak murâdum pâdşâhumdan benüm

(Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. 1733.)