Madde Detay

Asıl adı Mehmed’dir. Müderris, kadı, defterdar ve kazaskerlik görevlerinde bulunan Şaban-zâde Mehmed Muhteşem Efendi’nin küçük oğludur. Doğum tarihi ve yeri hakkında bilgi yoktur. Öğrenimini tamamladıktan sonra 1097 / 1685’ te padişah tarafından üst düzey ilim adamları ve kadıların çocuklarına verilen mülazimlik konumuna getirilerek Şeyhülislam Ankaravî Mehmed Efendi’ye mülâzim olur. Daha sonra sırasıyla Kırk Akça Medrese, 1118 /1706’da Tûtî Latif Medresesi, 1122 / 1710’da Rahîkî Medresesi müderrisliklerinde bulunur. Şeyhülislâm Paşmakçı-zâde Seyyid Ali Efendi’den hâric medresesinde görevlendirilmişken 1124 / 172 tarihinde veba hastalığına yakalanır ve ölür (Şeyhî 1989: 4/ 344-345). “Muhammed âzim ola hulde rûhun” mısraı ölümüne tarihtir (Ayvansarâyî: 1985: 165)

Âzim gençlik yıllarında şiir ve inşaya merak salmıştır. Arapça ve şiir konusunda çok kabiliyetlidir. Aydınlık bir zihni ve iyiyi kötüden gayet iyi fark edebilen tenkitçi bir yaratılışı vardır. Kısa zamanda birçok şiir yazmaya kâdirdir (Çapan 2005: 416). İlim ve maariften çok zevk alır, tarihî nükte ve edebî latifelerden hoşlanır. Anlayışı açık, şuh tabiatlı, eğlenceye düşkün olup afyon mübtelâsıdır ki ölümü de bu yüzden olsa gerektir (Şeyhî 1989: 4/ 345).

Kaynaklar onun şairliğinden söz ederken Leylî vü Mecnûn’u olduğunu ve ona zeyl yazdığını (Çapan 2005: 416) söylese de bu eserine tesâdüf edilmiş değildir. Âzim’in Dîvân’ı İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi T.760/3 ve Süleymâniye Kütüphânesi Lala İsmâil Efendi nr.447/4’te kayıtlıdır.

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ, Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1998). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî (Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî). C. 5. İstanbul: KB-Tarih Vakfı Yay.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi, Tezkîre-i Safâyî, (Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idü’l-Eş’âr). Ankara: AKM  Yay.

Derin, Fahri Ç. ve Vahid Çabuk (hzl.) (1985). Hafız Hüseyin Ayvansarayi, Mecmua-i Tevârîh. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak. Yay.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkîretü’ş-Şu’arâ, Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 2. Ankara: Bizim Büro Yay.

Müstakim-zâde Süleymân Sa’deddin Efendi (2000). Mecelletü’n-Nisâb, Tıpkıbasım. Ankara: KB Yay.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyiü'l-Fudalâ, Şakâik-i Nu'maniye ve Zeyilleri. C.4. İstanbul: Çağrı Yay. 73-74.

Özkan, Feridun Hakan (1997). Şa'banzade Mehmed Muhteşem ve Münazara-i Tiğ u Kalem'i. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi

Özkan, Feridun Hakan (1999). “Şa'banzâde Mehmed Muhteşem’in Hayatı ve Eserleri”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Dr.Himmet Biray Özel Sayısı: 568-578.

Nümâyân zahm zahm-ı laht-ı dil şemşîr nâ-ma’lûm

Eser peydâ mü’essir gâ’ib ü te’sîr nâ-ma’lûm

 

Nice dânişverân-ı ‘âlem izhâr-ı telâş itmez

Kazâ der-zîr-i gayb u şîve-i takdîr nâ-ma’lûm

 

Cihânda bezl-i cûd olmaz meger tâ devr-i Âdem’den

Kerem kim bu da şahs-ı mekrümet tahmîr nâ-ma’lûm

 

Edenler fenn-i aşkı böyle etmiş ihtiyâr Âzim

Ki elfâzı heme nâ-âşnâ ta’bîr nâ-ma’lûm

 (İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkîretü’ş-Şu’arâ, Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 484; Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi, Tezkîre-i Safâyî, (Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idü’l-Eş’âr). Ankara: AKM  Yay. 416.)

 

Gamzen ki gülbin-i dile hûn-ı ciger virür

Her şâh-ı nevber-i müje yâkût-ı ter virür

 

Harf-i peyâm-ı la’li ol Îsî-tekellümün

Dil-mürdegân-ı hasrete cândan haber virür

 

Fikr-i gubâr-ı ârızı ola şûh-ı nevresün

Çeşm-i alîle nûr-ı cilâdan eser virür

 

Böyle kalursa kâkül-i pür-pîçi korkarın

Uşşâk-ı zâra dağdağa-i derd-i ser virür

 

Dûnân-ı dehr-i siyehe minnet-res olmasun

Cûyâ-yı zahm-ı minnete merhem zarâr virür

 

Âlûde-dâmen oldığın arz eyler ‘Âzimâ

Sanma şafak ki dâmen-i gerdûna fer virür

 

Şeyhî 1989: 4/ 345; Abdulkadiroğlu 1999: 254

 

Şehper-i bülbül çü pür-tîrdür sensüz bana

Gonce-i gül hancer-i tedmîrdür sensüz bana

 

‘İşve-i hûrâ-yı cennet safha-i endîşeme

Çün nukûş-ı hâme-i tasvîrdür sensüz bana

 

‘Âzimâsâ teşneyem cân-bahş-ı la’l-i nâbuna

Mevc-i sahbâ cevher-i şemşîrdür sensüz bana

 (İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkîretü’ş-Şu’arâ, Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 484;Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 2. Ankara: Bizim Büro Yay. 612.)

 

Germ-ihtilât-ı nîk ü bed evvel reviş budur

Rûşen-nihâd-ı âyine-i tab’ ol ki iş budur

 

Ser-mest-i nâz rişte-be-kef kasdı cân gibi

Gâfil mebâş ey dil-i şeydâ geliş budur

 

Dîvâna var ‘Âzim -i semt-i tecerrüd ol

Ey hûşmend şîve-i dânâ-menîş budur

 (Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ, Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay. 254.)